Таырып: Алашы діни наным-сенімдер

1. Фетишизм жне тотемизм.

2. Анимизм жне магия. Магияны трлері

3. Шаманды жне оны ежелгі азатардаы крінісі – басылы.

4. Мифология жне мифтік сананы ерекшеліктері.

Бгінгі ылымда дінні пайда болуы туралы екі теория бар. Олар «прамонотеизм» жне адамзат тарихындаы «дінге дейінгі кезе» теориялары. «Прамонотеизм» концепциясы лемдегі тайпалар мен халытар уелгі баста бір дайа табынан, кпдайлы кейін пайда болан деген тжырыма негізделеді. «Дінге дейінгі кезе» теориясы алашы ауымды рылыста адамдарда ешандай дін болан емес деген аидаа сйенеді.

ылымда сонымен атар дінні кне наным нысандары бар. Олар – фетишизм, тотемизм, анимизм, магия жне шаманды (басылы).

Фетишизм. Алашы адамдар шін оршаан географиялы ортаны те маызды боланы белгілі. Адам табиатты длей кштері алдында зін дрменсіз сезініп, оан баынышты кй кешті. Осыдан р трлі табиат денелеріне: таса, ааша, а-стара, суа, кнге табыну пайда болды. Осылар фетиш (португал тілінде – ерекше асиеті бар зат) болып табылады. Яни фетишизм - адам дірет кші бар, жаудан орайтын, емдейтін асиеті бар деп сенетін ртрлі дние объектілерін астерлеу. Фетишизм сарыншатары крделі діндерде де кездеседі. Мысалы, христиан дінінде иконалар, шірімей саталан мрделер; исламда Меккедегі абаны ара тасына табыну, улиелер жатан мазарларды астерлеу жне т.б., буддизмде Лхасадаы реликвиялар, субурган (асиетті ступа, асиетті имарат) табыну.

Тотемизм – ежелгі діндерді таы бір трі. Солтстік Америка ндістері тайпаларыны тілінде тотем - оны тегі, туысы дегенді білдіреді. Адамдар топтары мен белгілі бір сімдік, жануарларды арасындаы туысанды, діреттілік байланысы барына нанымды білдіреді. Тотемизмні мні туралы ылымда лі бірегей пікір алыптаспаан. Тотемизм рулы рылыспен тыыз байланысты.

Магия. Объективті шынды дуниеге магиялы діспен сер етуге наным алашы адамдарды табиатты задарын білмеуінен, оларды табиат алдындаы лсіздігінен шыан. Магияны р трлі дістері бар, оларды сипаты белгілі бір масата баытталандыына байланысты. Оларды былайша блуге болады - ндірістік немесе ксіптік магия (егін шыымдылыын арттыру немесе стті ашылы болуын амтамасыз ету шін дуалау рыптары, жабыр шаыру, ебек ралдарын дуалау) емдеу магиясы ( да ету, аурудан арылту шін дрі-дрмектер дайындап беру), зиянкестік магиясы ( жауларына кз тигізу, тіл тигізу ), скери магия (жауынгерлерді ритуалды биі, каруларды дуалау), махаббат магиясы (басын айналдырып сиырлау немесе теріс аратып жіберу). Магиялы тсініктер жне рекеттер мірше болып келеді, бізді елімізді халытарыны трмысында лі де орын алып отыр.

Анимизм алашы ауымды рылыс кезінде пайда болды. Анимистік наным алашы адамдара тн бейнелеуден, оршаан ортаны жандандыру талабынан шыты. иыр Шыысты зерттеуші В.К. Арсеньев «Дерсу Узала» атты кітабында Приморье лкесінде жріп, Жапон теізі жаалауында болан мынадай оианы суреттейді. Кенеттен уеде теізді бетінен жоарыда пароход, екі шхуна, тауды бейнесі крініп, кейіннен таы да лдеандай рылысты слделері крінді. Біраз уаыт ткен со осы крініс сейіліп кеткен. Бл осы лкеде жиі кездесетін саым болатын. Дерсу Узаланы пікірінше адамдарды, жануарларды, старды, балытарды, жндіктерді, тіпті сімдіктер мен тастарды, жалпы барлы жансыз заттарды жаны – клекесі ( ханя) бар, адамдар йытаанда жан ыдырады, ал ханя шегіншектесе адамдар оянады. Адам йытаанда жаны денені тастап шыып, ыдырып кп нрсені креді. Тс круді ол осылайша тсіндіреді. Жансыз денелерді жаны да з материясын тастап кете алады, ал денелер бл кезде тынышты кйде болады.

Шаманизм ( венкі тілінде шаман, саман ) – алашы діндерді ішіндегі ру басылары мен ксіби дін ызметкерлеріні алыптасуы кезеіне тн ерекше трі. Мндаы бір ерекшелік, осы ксіби дін ызметшісі шаман (басы) болуы керек. Басыларды негізгі істеріні бірі - «жынды» ауруларды емдеу. Басы осы емшілігімен атар аын, музыкашы, сиыршы, басалардан осынысымен жоары тратын адам.