Таырып: Ежелгі заманны діни жйелері.

1. Ежелгі Египет діні.

2.Ежелгі Месопотамиядаы діндер.

3. Ежелгі Грекия діні.

4. Ежелгі Рим діні.

 

Ежелгі Египет діні.Египетте дін бкіл мденетті бірттас негізі болады жне сулет, бейнелеу нерлеріні, дебиетті айталанбас туындыларын жасады. Бізге бл лгілер тас кйінде жеткен жо. Тпнсалары олда бары б.д.дейінгі 2600-2300 жылдардаы Кне патшалы дуіріні «Пирамидалар мтіні» мен б.д. дейінгі XXI – XVIII асырлар шамасындаы Орта патшалы дуіріні «Саркофагтар мтіндері» сияты жекелеген жазулар. Жаа патшалы дуірі «лілер кітабы», «О дниеде не бары туралы кітап» деген, таы баса біратар діні шыармалардан крініс Египетте Орта жне Жаа патшалы дуірлерінде ататы Фива аласынан шыан фараондар (перауындар) биледі. Ра – Кн дайы Фивадаы Кн дайы Амонмен тедестірілді. Сйтіп, бл екеуі біріктіріліп, Амон – Ра Кн дайы пайда болды. Кне Египет мифологиясында ліп, айтадан дниеге келіп отыратын дай – Осирис туралы мифтер циклі бар. Миф бойынша ол адамзатты дайларды рметтеуге, алалар салуа йретуші, адам етін жеуге тыйым салушы. Египет мифологиясындаы барлы йел-дайлар Исиданы крінісі болып саналады. Олар: Ренеутет - тадыр мен амбадаы асты дайы, жылан трінде бейнеленеді; Хатор – аспан жне махаббат дайы; Тефнут - дымылды дайы; Сохмет - соыс дайы; Баст - сауы дайы, мысы трінде бейнеленген.Кне Египеттегі дайа лшылы рсімдері. Кне египеттіктерді діни рыптары негііне адам жаны жне Осиристі тірілуіне сену жніндегі діни тсініктер жатты. Олар адам жаны мынадай трт бліктен рылады деп санады: 1) Ба – жанны зі; 2) Хайбет – оны клекесі; 3) Рен – есімі; 4) Ка – адаммен бірге пайда болатын, біра онымен бірге лмейтін, тіпті тнді сатаан жадайда мір сре беретін кзге крінбейтін екінші бейнесі.

Кне Египет діні бойынша фараон жердегі дай саналды, мемлекеттік жне дін басару соны олынан топтастырылды, Кн дайы – Ра-ны мрагері жне оны жер бетіндегі бейнесіні зі болып рметтелді. Бертініректе фараон кім ретінде Осириспен шендестіріліп, жерді астерлеу рсімдері тегіс басарушы, жер азынасыны бас сашысы дрежесінде орныты. Кне Египет дініні мемлекеттік сипаты шет айматардаы барлы дайлар культін бір пантиона біріктіру ажеттігін талап етті. Осындай орталытандыру барысында Египетті басару мен ондаы дінні ттастыыны кепілі ретінде фараонды «тірі дай» дауасына ктеру зады былыс болатын.

Ежелгі Шумер-Аккад мемлекетіндегі дін.Кне шумерлер б.д. дейінгі VI мыжылдыты соын ала Тигр мен Евфрат зендеріні аарларына оныстанып (азіргі Иракты тереториясы), тыш ала – мемлекет орнатты. Б.д. дейінгі II мыжылдыа арай шумер ркениеті лдырады. Біра, шумерлерді діни нанымдары аккадтытара – вавилондытар мен ассириялытара мра болып алды. Кне шумерлерді дайлары барлы ала мемлекеттер шін орта боланымен, оларды райсысыны ерекше табынатын дайлары болды. Мселен, Ниппурда нлиль дайы «ауа міршісі» жне «дайлар патшасы» деп дріптелсе, реду аласында даналы жне лемдік Мхит дайы нка, Урук аласында аспан дайы Ан, Наннада соыс дайы Инан-на спеттелді. Шумер мифологиясында бала ктерген йел трінде кескінделетін лы Ана кейіпіндегі Жер ерекше рметтелді. Шумер мифологияясында дайлар ліп,айтадан тіріліп отырады. Соынан кптеген аыздара негіз болан топан суы мифі ке крініс береді. Бірде дайлар адамзат баласына атты аарланып, оларды ртып жібермек болады. Даналы дайы нки мны Шуруппак аласыны кіміне млім етеді. Содан ол жеті тулік бойы болатын топан суынан аман тылуы шін кеме жасауа мір етеді. Біра дайлар здеріні бл ісіні діл еместігін ып аарынан айтады да, Шуруппак аласыны басшысына мгілік мыр сыйлайды. Аккадтытар осы шумер дайларына сыйынан. Біра, олара баса есімдер берген. Мселен, Уту енді Шамаш деп аталса, Инанна дай Иштар деп атаан. Вавилондытарды бас дайы, Вавилон аласыны жебеушісі Мардук болса, асириялытар Ашур аласыны жебеушісі – Ашур дайы дріптеген. Осыларды ішінде алашы адамадрды жасаушы, аспанда жне жер астында билік рушы дайларды міріне жретін шекараны белгілеуші Мардук згесінен жоары ойылып,лемні міршісі саналан. Вавилондытар лем «жоары» жне «тменгі» аталатын атар дниелерден трады, ал жер бетіндегіні брі аспан леміні сулесі, Аккадтытарды басты мифтік мрасы – Гильгамеш туралы миф. Кейінен епос трінде делген бл мрадан аккадтытарды ел билеушілері, досты, мір мен лім туралы леуметтік – днитанымды тсініктерін оимыз. Дін ілімі жер аспан рылымын толы айталайды деп йретті. Осыдан шумер, аккад, вавилон сенімдерінде астрология, жлдыз жорамалы сиятылара ерекше маыз берілді. Блармен дін басылар шылданады. Аспан денелерін баылау шін арнайы мнаралар – зиккураттар салынды. Дін басшылары (абыздар) аспанды баылап, стті, стсіз кндерді айындап, мерекелер кнтізбесін жасап отырды. Жыл басы да осы тсілмен аныталан. Трлі банды, лшылы жолдары мен, асиет дарыды деген мліктерді рбанды етіп, ота тастау немесе асиетті Тигр жне Евфрат зендері суымен жуып тазарту арылы тылсым кштерді аластау дстрі ке тарады.Вавилон мемлекетін парсылар жаулап алан со біртіндеп Заратуштра діні таралып, Мардук жне Иштар дайларыны арасына Ахура – Маздаа бас ию тртібі орныты.

Ежелгі Грекия діні.Кне грек мифологиясы. Дінтану – кне грек мифологиясыны дамуын ш кезеге бледі. Олар – хтон (грек тіл.- жер) немесе олимпке дейінгі кезе, классикалы немесе Олимп кезеі жне бертігі кезе. Олимп кезеіні алашы мифтері жаа дайларды ескі дайлармен кресін баяндайды. Бл кресте дайларды лкені Зевс титандарды, циклоптарды, Хаосты зге быжытарын жеіп, оларды жерді тпсіз тереіне – Тартара уып салып, лемді айта жасайды. лы Ана – Жер бейнесі енді Гера, Афродита, Артемида, Афина сияты жасампаз йел дайларыны бейнесіне ауысады. Мифология бойынша Гера Зевсті йелі, ал алан шеуі ыздары. Теіз дайы Посейдон мен жер асты дниесіні дайы Аид Зевсті аалары болып келеді.Кне гректерді дайлар пантеоны. Кне грек мифологиясы мен дінінен Гомерді «Илиада» жне «Одиссея» жне Гесиодты «Теогония» помаларында (б.д.д. VIII ) мол малмат беріледі.Кне грек дайлары пантеонда йел дайларды орны ерекше.Кне грек мифологиясында аарман – жартылай дайлар бейнесі кп шырасады. Олар кдуілгі адам трінде, біра олардан діреті артыыра бейнеленеді. дайлармен адамадр осылып, рпа береді Грек діндері адамны тн слулыын уаыздады бл белгілі мерзімде ткізіліп отыратын бейбіт сайыстарынан крініс тапты. Тні сау, кшті адамдарды кріп, дайлар разы болып отырады деп саналды.Біртіндеп бл сайыстар Олимп ойындарына ауысты. Барлы дайлара арналан осы ойын кезінде соыс имылдары тотатылатын болды. Олимп ойындарыны ткізілуімен байланысты жыл есебі дргізілетін болды «жыл есебі б.д.д. 776 жылдан басталды).

Ежелгі Рим діні. Кне Рим мдениетіне кне Грекия мен трускілер дініні орасан зор ыпалы болды. Римдіктер з дайлары мен рыптарын трускілерден абылдады. трускілерде бірінші орында аспан дайы Тин трды, одан кейінгі орындарда патшалы мір дайы Уни (римдіктерде – Юнона), олнер ксіпшілігі дайы Менерва (римдіктерде – Минерва) болды. Блар дайларды ерекше адірлі штігін рады. Туран йел дайы - табиатты, Аллу - табындаы малдарды ораушы саналды .Римдіктерді басты жне е мртебелі дайы – Юпитер. Ол – шарап жасау, анта беріктік пен шекара беріктігі, жеімпаз соыс дай, республиканы жне Рим императорны жебеушісі.Римні діни кнтізбесінде кптеген мейрамдар – фериялар боды. Оларды ішіндегі е елеулілері: Паренталии – апанда ата-бабалар аруатарына арналып ткізілетін мейрам; Флоралий – ккек айымен мамыр аралыында гл дайы Флораны рметіне йымдастырылатын мереке; Сатурналий – желтосанда Сатурн рметіне ткізіледі; Наурыз айында Марс кні мерекеленеді; р айды ортасында Юпитер рметіне рбанды шалу; арашада Плебей ойындарын ткізу; ыркйекте Юнона мен Минерва мерекелері, Рим ойындары – спорт жарыстары мен театрландырылан кіністер. Жаа дуірді II-III асырларында-а Рим императорлары синкреттік культті енгізе бастады. Рим діні жалан сипат алуа кшті. Кне римдіктер IV асырды аяында христиан-император Феодосийді диктімен ескі дайлара табынудан бас тартты.