Таырып: Ислам дініні негізгі баыттары мен мазхабтары.

1.Ислам дініндегі жікке бліну: суниттер, шииттер, хариджиттер.

2.Ислам дініндегі негізгі мазабтар.

3.Ислам дініндегі сопылы ілімі жне оны негізгі станымдары.

4.Сопылы ілімні аза жерінде таралуы.

 

Исламны зге лемдік діндерден айырмасы – оны айын рміздеріні болуы. Мсылманшылы екі сенім негізі бойынша рылан: біріншісі – Алладан баса лшылы етілетін тірді жотыына; екінші – Мхамедті (алайиссаламны) Алла тарапынан бкіл адам баласына жіберілген пайамбар екендігіне сену. Сондытан “Алладан баса (тір) жо, Мхаммед оны елшісі, араб тілінде “Ла илаа иллала мхаммадр – Расуллла,” – деген мбарак аиданы тілмен айтып, кілімен бекіткен адам ислам дінінде болып саналады. Бл сенімді (символды) Има, сенушіні Ммин деп атайды.

Наыз ислам жоары мдениетті жне гуманистік идеяларды насихаттайды. Мхаммед пайамбар зіні хадисінде: “Дінде зорлы жо” – деген. Яни, ислам дініне біреуді мтаж ету немесе пайдасын беріп, енгізуге жол жо. р пенде исламды з еркімен, зіні алыбымен (жрегімен) абылдауы тиіс.

Діни мейрамдара р мсылман шін жма – асиетті кн. Ол бкіл араб елдерінде демалыс. Рамазан айыны жиырма жетінші тні – “лйлат л-адр” – адір тні. Бл тнді шыраты сндірмей тілек стінде ткергендерге Алланы раметі жауады. Оны шыу тарихы – ранКрим Алладан Мхаммед пайамбара аян етілген.

 

Исламдаы негізгі баыттарды Мхаммед пайамбар айтан екен: ислам мен дниеден ткен со мметім 73-ке блінеді, соны біреуі ана жаннатты, - деп. Пайамбар Алланы рахымына бленген со исламда негізгі екі тарап айындалды. Олар-суннилер жне шииттер (шиа – осылу, бірігу). Бл бліну негізгі дінді таратудан емес, та таласынан туды.

“Сунна” араб тілінде “жол” деген маына береді. Cуннилер хадистерді наыз мсылмандар жретін жол деп таниды. Осыдан олар здерін “али ас-сунна”, немесе “али хли-сунна уа жамаат” - “сунна адамдары”, - деп атайды. Сонымен бірге олар Мхаммед пайамбардан соы трт халиф рметіне “али шариар” деп те аталады. Суннилер негізгі трт мазхаба блінеді. Олар – ханифийлер немесе имам Азам Абу Ханифи жолындаылар, шафиилер, мликилер, ханбалилер.

Сунниттер зі з ішінен асхабу рай, асхабу хадис болып екіге тарматалады.

Шийттерді трт тармаы бар, Исмайлиттер (карматтар), “шеткілер” (гулаттар), Зайдиттер, Имамиттер.

Сунниттік баытты шийттік баыттан басты айырмашылытарыны бірі, олар Мхаммед пайамбарымыздан кейін адамдар мен Алла таалаарасында елшіні боландыын жне Алиді баса халифтерден басым ерекше екендігін, рі оны рпатарыны имамата (мемлекет басаруа) толы мрагер екендігін мойындамайды. Шийттер шін имаматты Алла тааланы мірі. Сондытан да болар шийттік баспалардан шыан ран крімдерде Алиді ерекше марапаттаушы осымша сре жазылан. Шийттерде хадистер жинаы Ахбар (жаалытар)деп аталады.

Шийттікті елеулі аымдарыны бірі – имамиттер. Оларды пайымдауларынша Али тымыны он бірінші имамы л-Хасан л-Аскари (873 .ж) дниеден ткен со, он екінші имам болып таа соы имамны жасспірім баласы Мхаммед отырады, кінішке орай ол кп замай жоалып кетеді, кейбір риуайаттарда жасырынып алады. Оны “жасырын” имам-махди деп атайды. Тарихта бл жасырын имама деген сенім талай секталарды дниеге келуіне негіз болады.

Осымен атар шийттіктер адам міріне шын сенімі шін ауіп тнетін болса, оны жан амандыы шін жасыруа, бркемелеуге болады деп санайды. Оны олар “такийа” – деп атайды. Такийаны аталыра трдегі нысаны сунниттіктерде де кеінен олданылады. Сунниттіктерді айтуларынша егер адама діні шін ауіп тнетін болса немесе оны баса дінге кіруге мжбр ететіндей жадай туатын болса немесе оны баса дінге кіруге мжбр ететіндей жадай туатын болса, ран ол адама бгде жерге оныс аударуды бйырады. Сонымен атар сунниттіктер шийттіктерде алыптасан, з заманында Омар тыйым салан, уаытша некені де мойындамайды. Бдан баса бл екі баыттаыларды сыл алуда, дрет алуда, намаз оуда жне біратар ибадат трлерін орындау тртіптерінде зіндік айырмашылытары байалады.

Мазаб. Араб тілінде «баратын жол», «лайыты кзарас» маыналарын білдіреді. Ислам тарихында пайда болан барлы саяси, сенімдік (итикадты) жне фикты (шариат ылымы, тсілдері мен кімдері), сонымен атар амалды (іс рекетке атысты) пікір аымдарын анытайды. Терминологияда Мазаб Ислам дініні трліше тсіндірілуі жне іске асырылуынан пайда болан итикадты жне фикты оамдарды анытайтын ым болып табылады. Негізінен, Ислам тарихындаы барлы мазабтар саяси жне итикадты немесе фикты, фикты-амалды масатта пайда болан. Белгілі бір тла немесе алымны тжырымдары мен анытамаларын олдаан оамдар ран аяттары мен хадистерді з тсініктеріне арау етіп алан. Саяси, діни жне амалды тсініктеріне Ислам дінінен длелдер іздестірген. Барлы мазабтар, ай масатта жне ай себеппен шыса да, ран мен сннет тсінігіне ара сйейді. Десек те, олар осы екі негізгі айнар кзді трліше тсініп, ралай жорамалдаан.

Ислам тарихындаы саяси жне итикадты себептермен шыан мазабтар бастапыда «фыра» (кпше трде фыра), «нихле» (кпше трі нихал) жне «маала» (кпше трі маалат) деп аталан. Бл ымдарды райсысы баса тсінік пен амалда болан топ немесе топтар деген ымды білдіреді. Яни, белгілі бір себептермен мсылман оамына сай келмейтін діни топтарды атауы болып табылады. Мсылман оамдары арасында пайда болан бгде діни тсінік пен жорамал алашыда «маала» деп аталан. Мысалы, адамдар лкен кн істеген мсылманны жадайы туралы пікір таластыранда осы таырыпта бір алым баса тсінік берсе, осы кзарас немесе тсінікті «маала», оны шыаран адамды «сахибу л маала» деп атайтын еді. Имам л-шариді «Китабу Маалати л-муслимин у хилафи л мусаллин», л-Куммиді «Китаб л-маалат» атты шыармалары осы салада жазылан алашы туындылар ретінде трлі маалалар туралы ке млімет береді. Сонымен атар, «маала» сол кезедегі адамдарды траты (зекті) мселесі деген маынаа жне жзеге асыруы шін жіберілген.

Сопылы немесе тасаууф(араб.: , тааууф) — зуд (аскетизм), жасылытармен шекейлену, нпсіні тазарту жне рухты дрежесін ктеру. Тасаууф ылымы — сопылыты станатын адамдарды сенімдеріні жинаы жне оларды оаша халінде жне жиындарда станатын дептері. Сопылы — дниеден безуге, нпсіні есептеуге, тнге атысы бар нрселерден бет бруа, нпсіні тазалауа, Алла таалаа марифата немесе хаиата иман келтіру арылы осылу (араб.: — нирвана) дрежесіне жетуге мтылыса негізделген мір салты. Сопылыты станушыны сопы (араб.: , суфий) деп атайды. Сопылар здерін Мхаммед пайамбар Жбірейіл хадисінде айтан ихсанды жзеге асырушылар санайды.

Классикалы сопы алымдар сопылыты «масаты жректі айтару мен Аллатан баса заттардан бру» деп анытаан. Дарауи тариатыны аза. сопылы стазы Ахмад ибн Аджиба аза. сопылы «сол арылы дайды ішкі болмысыны зырында алай саяхаттауды, ластытан тазалануды, жасы асиеттермен семдеуді білуге болатын ылым» деген.

Классикалы сопылар зікірге лшыныспен жне аскетизммен ерекшеленетін болан. Сопылыты ізбасарлары ерте Умйя халифатыны кезіндегі дниеге деген лшыныса реакция ретінде пайда болан[6]. Сопылы мыжылдытар бойы кптеген мдениеттерді серін басынан ткізіп, бастапыда араб тілімен, содан кейін парсы, трік жне баса да ондаан тілдерде ойларын білдіреді. Сунниттік немесе шииттік боп келетін сопылы тариаттарыны тп негізі Мхаммед пайамбарды кйеу баласы ли ибн бу Талибке дейін жетеді деп саналады. Тек Нашбандийа тариаты ана з негізін бу Бкірден бастайды