Таырып: азастан Республикасында тыйым салынан діни-кстремистік йымдар жне оларды саяси масаты.
1. кстремизм жне терроризм ымдары. кстремизмні трлері.
2. азастандаы кстремистік жне террористік рекеттер, олармен крес.
3. азастан Республикасында тыйым салынан діни-кстремистік йымдар жне оларды сипаттамалары.
4. «Таблии жамаат» (дауатшылдар) йымы жне оны оамды ауіптілігі.
Терроризм – латын тілінен terror (террор) орыту, лім жазасына берумен ркіту, лтіру жне барлы смды аталдытар
Терроризм – жарылыс істеу, ртеу не баса рекеттер, адамдарды апатына ауіп-атер жасайтын, млікке зиян келтіру жасау немесе баса оамды атерлерді болу аыры, егер бл рекеттер оамды ауіпсіздікті бзуа масатталан болса, халыты орыту не басарушы органдар шешіміне сері, жне де нсалан рекеттерді сол масаттарда ауіп-атер істеу.
Терроризм теориясы жалпы мселе болып табылады, себебі ол ешбір террорист дшпансыз р бір адамды зіні рбаны ете алады.
Терроризімні ралы ретінде арсы жауа арналан психологиялы артышылы болып табылады, ол: не, айда, ашан, не шін кезекті соы болатыны білмейді. Терроризм – ол оны за мезімді болашаына есептелген жне оны іске асыруына глобальді арындалан жйке соысы. Терроризм, «ркениеттендірілген» соыс ретінде, шайас алаында жебейді,ол адамны ішкі психика дниесінде жееді. Адамны немесе лкен адамдар тобыны мінез-лын згерті шін оларды лтіріп, жарааттау міндетті емес, тек оларды саналарыны рылымы мен кйін згерту керек.
Терроризм себептерін басынан ш аспектіден арастыруа болады.
Транснациональді ылмыстарды себептері – кономикалы, леуметтік, саяси жне баса да тртіптер (билікке таласу, меншікке, нары тімінде, сер ету ортасыны шегі, леуметтік тесіздік, информациялы айта діру, баылауа алынбаан ресурс згерістері);
Терроризм себептері – (кстремизм, негізгі саяси, идеологиялы, діни жне баса кзарастар т.б.);
Терроризмні ршуі не блек террористік топты актілерді (террористік йымдарды алыптасуы, оларды жоары скери жне баса потенциалдары) себептері.
азіргі жадайда терроризм оамда бар жне соы мірді негізгі сферасына атысты р трлі айшылытара негізделген, клемді жне ке таралан леуметтік – саяси былыса згерді; ол е алдымен оны р трлі дегейінде(мемлекетаралы, лтаралы, класты, топты)саяси атынас аймаын озай отырып, крделі рама жне айыр форма жйесіне ие,
Саясаткерлер негізсіз, азіргі кезде адама транслтты ылмыс пен халыаралы терроризм сияты еш нрсе ауіп тндіріп тран жо.
Саяси зерттеулерде, ХХІ. Дстрлі шиеленіс (скери, тникалы), зорлаудан(физикалы, ылмысты) жаа рамды жаа сапаа кшті, деп танылан.
Сид Ахмет Шанас (Египет) атты саясаткер негізді трде, ару-жараты, скери технологияларды айтарлытай суін ескеретін технологиялы дамуды абсурдты деп таниды. Бірінші орына саяси ылмысты жне скери терроризм шыты.
скери іс-рекеттер з мні бойынша, з параметрлері бойынша терроризмді еске тсіретін акция формаларын сатайды. Бір жаынан зорлау ылмысыны дстрлі формаларында терроризм лементтері бар. Ендеше, терроризм интенсивті трде жне кері айналмай бізді мірімізге кіреді.
11ыркйектегі жадайдан кейін, терроризм оамды ауіпті, негативті болып табылатыны ескеру керек. Біра терроризмні саясата андай атысы бар?
Терроризм ауіп-атерінеарсы баытталан негізгі адамдар
Дегенмен, айматаы баса елдермен салыстыранда азастанда террористік жне кстремистік іс-ркеттерді анытау жне оны жолын кесу шін занамалы жне йымдастырушылы негіздерді жасау жне жетілдіру жнінде айтарлытай жмыстар атарылды. 1999 жылы шілдеде республикада терроризмге арсы кресті ыты жне йымдастырушылы негіздерін, мемлекеттік органдарды жне барлы меншіктік формаларындаы йымдарды ызмет тртібін, сондай-а терроризмге арсы кресті жзеге асырумен байланысты азаматтарды ытарын, міндеттері мен кепілдіктерін айындайтын «Терроризмге арсы крес туралы» за абылданды.
2003 жылы желтосанда Президентті жарлыымен терроризмні жне діни кстремизмні кріністерімен кресте барлы ауіпсіздік орау рылымдарыны нерлым тиімді жмыс істеуі шін лтты ауіпсіздік комитетіні Терроризмге арсы крес орталыы рылды жне оан барлы арнайы рылымдарды, ы орау органдарыны жне зге де ведомстволарды ызметін йлестіру жктелді.
2006 жылы азанда Р Бас Прокурорыны млімдемесі бойынша Р Жоары Сотымен келесі халыаралы йымдар террористік деп танылып, оларды азастан территориясындаы ызметіне тыйым салынды.
Кейін Астана аласы сотыны шешімімен сондай-а «Хизб-ут-Тахрир-л-ислами», «Аум Синрике» жне Шыыс Тркістанды азат ету йымы йымдарыны ызметіне тыйым салынды.
Кріп отыранымыздай, аталмыш «ара тізімге» енгізілген барлы йымдар халыаралы террористік рылымдар болып табылады, оларды ызметі кбінесе азастанны айналасына, крші елдерге арсы баытталан болатын. Бл жадай оларды бізден грі сырты елдерге тніп тран ауіп-атер екенін растаандай болды.
Осы трыда азастан ТМД Терроризмге арсы крес орталыы, Шанхай Ынтыматасты йымы Терроризмге арсы айматы рылымы сияты йымдарды мшесі бола отырып, терроризм мен кстремизмге арсы крес желісінде халыаралы ынтыматастыты белсенді трде дамытты жне дамытып келеді.
азастан Республикасы территориясында тыйым салынан діни йымдар туралы апарат
азіргі тада лтты дегейде азастан территориясында тыйым салынан террористік жне кстремистік рылымдармен бірге, тмендегі діни йымдар да рекетіне тыйым салынан болып табылады:
1. азастан Республикасы Жоары Сотыны 2004 жылы 15 азандаы шешімі негізінде:
1) «Аль-Каида»,
2)«Шыыс Тркістандаы исламды озалыс»,
3) «збекстандаы исламды озалыс»,
4) «Крд Халы Конгресі» («Конгра-Гел»). 2. Жоары Сотты 2005 жылы 15 наурыздаы шешіміне сйкес:
1) «Асбат аль-Ансар»,
2) «Братья-мусульмане»,
3) «Талибан» озалысы,
4) «Боз гурд»,
5) «Орталы Азиядаы Жамаат моджахедтар»,
6) «Лашкар-е-Тойба»,
7) «леуметтік реформалар оамы».
3. Астана аласы сотыны 2006 жылы 17 арашадаы шешіміне сйкес:
1) «АУМ Синрикё»,
2) «Шыыс Тркістан азат ету йымы».
4. Астана аласы сотыны 2008 жылы 5 наурыздаы шешіміне сйкес:
«Тркістан ислам партиясы»
5. Астана аласы сотыны 2005 жылы 28 наурыздаы шешіміне сйкес:
«Хизб-ут-Тахрир»
6. Мамандандырылан ауданаралы Алматы аласы сотыны 2008 жылы 22 желтосандаы жне Астана аласы сотыны 2009 жылы 12 атардаы шешімімен:
Адамдарды озалыс методы (зін-зі емдеу) арылы емдеу деп баралы апарат ралдары арылы гіт насихат таратан Абдуллаев Ф.М. (Фархат-ата), ол «Алла-Аят» деген атауа ие;
7. Мамандандырылан ауданаралы Алматы аласы сотыны 2009 жылы 5 апандаы шешімімен:
«Ата жолы» жне «А жол» йымдары;
1. «Аль-Каида» - ртрлі елдерді соысмар адамдары аржыландыратын жне ызметіне баыт беретін халыаралы йым
рылан кні мен орны: 1988 жылы, Ауанстан
Негізін алаушы: Осама бен Ладен
«Аль-Каеданы» басты масаты: мсылман елдеріндегі «шіріген» жне «еретикалы» басару режимін рту, ол жерлерге шариатты билік орнату болып табылады. «Аль-Каеда» антибатысты радикалды баытты станады жне Американы исламны басты жауы деп санайды.
2. «Алля - Аят» - аккультті сипаттаы ауіпті ілім. «Кн шапаымен» емделу (кнге арап ем алу)
Баса атауы: "Аят" Фархата ата, «Фархата Ата тобы».
рылан жылы: 1990, 1995жж.
Негізін алаушылар: йыр ауданы, Шонжы ауылыны трындары, Алматы облысыны колхоз шопыры Абдуллаев Фархат Мухамедлы жне оны йелі.
3. «Асбат аль-ансар» - маркстік-лениндік аымдаы исламды йым
Баса атауы: “Партизан лигасы”
рылан кні мен орны: 1989 жылы, йн аль-Хильведе
Негізін алаушы: шейх Хишам Шрейди
Басты масаты: Палестинадаы израилды оккупациямен крес жне Ливанды батысты ыпалдан орау. Ол Аль-Каедамен тікелей байланыста жне оан кадрлар жеткізіп труа міндеттенеді. 2000 жылы «Асбат-аль-Ансар» Бейрутта Ресей елшілігін гранатеметпен атып тастады. МакДональдс рестораны мен БА редакциясына шабуыл жасады.
4. «Аум-Синрике» («Алеф») – антилеуметтік баытты станан ауіпті тоталитарлы кстремистік дін,
Баса атауы: "Движение истины Аум", «Алеф».
рылан кні мен орны: 1984жыл, Жапония.
Кшбасшысы: - Секо Асахара (азіргі тада - Тидзуо Мацумото)
Басты масаты: биліккке мтылу. скерилендірілген йым. Дін те пия, зотериялы сипатта рылан.
ылмысты рекеттері:
- 1995 жылы 20 наурыздаы «Аум Синрике» Асахараны тікелей бйрыымен Токиоа газбен шабуылы, (12 адам ліп, 5000 адам зардап шекті).
- 1995 жылы 22 наурызда «Аум» имаратында 50 адам оршалып, ессіз кйінде табылды.
- 1995 жылы 16 мамырда жапон полицейлері Секо Асахараны ттындады. 2004 жылы сот Асахараны кінлі деп тауып, лім жазасына кесті.
- 2006 жылы 15 ыркйекте Жапоняны Жоары соты соы аппелациядан бас тартты. азіргі тада кім орындалан жо. лі кнге дейін 17 бап бойынша тексеру жмыстары жаластырылуда.
5. «Боз Гурд» - трік скерилендірілген йымы.
Баса атауы: (азерб. Boz Qurd, тур. Boz Kurd), “Серые волки”.
рылан кні мен орны:1965-70 жж
Негізін алаушы: полковник Альпарслан Тркеш
Басты мааты: туранизм – тркі халытарыны біріккен мемлекетін ру. Бгінгі тада Европа, араб елдері, ТМД-да – 30 000 мы мшесі мен 80 филиалы бар.
6. «Братья Мусульмане» - халыаралы діни-саяси террорлы ассоциация.
Баса атауы: (араб. , Аль-Ихван аль-Муслимун)
рылан кні мен орны:1928жыл наурыз, Исмаилия (Египет)
Негізін алаушы: оытушы Хасан аль-Банна
Негізгі масаты: исламды емес кіметті жою жне лемдік масштабта «лы Ислам халифаты» деп аталатын билікті ру.
7. «Орталы Азиядаы джаматта моджахедтар» - халыаралы терроистік йым.
Баса атауы: «Исламды джихад тобы»
Негізін алаушылар: «збекстанны исламды озалысы» жауынгерлері
Басты масаты: збекстан территориясында террористік акциялар йымдастыру жне елді конституциялы рылысын ирату.
8. «Шыыс Тркістанны исламды партиясы» - халыаралы террористік йым.
Баса атауы: "Исламское движение Восточного Туркестана", "Партия Аллаха", "Революционный фронт народов Восточного Туркестана"
рылан жылы: 1998
Негізін алаушылар: Айсан Махсум и Абудукадир Япуцюань
Басты масаты: ытайды террористік діспен ирату, Шынжан аумаында біріккен «Шыыс Тркістан исламды мемлекетін» ру болып табылады.
9. «збекстандаы исламды озалыс» - бірден-бір ауіпті халыаралы террористік йым.
Баса атауы: «Исламское движение освобождения Узбекистана», «Партия исламского возрождения»
рылан жылы: 1996
Негізін алаушы: Тахир Юлдашев
Басты масаты: Ферана жазыында ислам мемлекетін ру. Олар "Аль-Каеда", "Талибан", "Хизб ат-Тахрир", "Братья-мусульмане" жне т.б. йымдармен тыыз арым-атынас жасайды. йым кшбасшылары елді конституциялы рылысын иратып, исламды мемлекет руды кздейді.
10. «Крд Халы Конгресі»
Баса атауы: «Конгра Гел», «Рабочая партия Курдистана»
рылан кні мен орны: 27 араша 1978
озалыс кшбасшысы: Абдулла Оджалан
Негізгі масаты: арулы крес арылы Тркияны отстік-шыысында крд мемлекетін ру. 1998-1999 жылдары Алматыда крд диаспорасыны кшбасшылары мен белсенділері антитріктік баыта кстремистік акция йымдастырды.
11. «Лашкар-и-Тайба» - нді штаты Джамму мен Кашмирдаы (Пкістан) скерилендірілген кстремистік суннитік топ.
Баса атауы: «Армия Бога», «Вонство добра», «Армия Справедливого».
рылан кні мен орны: 1980, Кунар провинциясы (Афганистан)
Негізін алаушы: профессор Хафиз Мухаммад Саид.
Басты масаты: лем мсылмандарыны басын біріктіру, моджахедтара скери кмек беру, ртрлі террористік йымдара аржылай кмектесу.
13. «Шыыс Тркістанды азат ету оамы» - Шыыс Тркістанда едуір беле танытан террористік йым.
Баса атауы: "Шыыс Тркістанны халыты партиясы", «ШАТ»
рылан кні: 1994
озалыс кшбасшысы: Майматин Айзлат
Басты масаты: ХР-ны Шыжан-йыр автономиялы ауданында жеке мемлекет ру, ытай билігімен арулы атыыс жргізу.
14. «Талибан» озалысы – ашын-пуштундара арналан діни училищелерді (медресе) бітірген тлектерден рылан ультраконсервативтік исламды озалыс
рылан кні мен орны: 1989 жыл, Пкістан.
Негізін алаушы: молда Мухаммед Омар.
озалыс орталыы: Кандаар аласы (Ауанстанны отстік-шыысы)
Басты масаты: «Шынайы исламды» мемлекет ру жне ауан моджахедтарыны барлы скери-саяси топтарын Б.Раббани кіметіне арсы баыттау.
15. «Хизб-ат-Тахрир-Аль-Ислам» - сунниттік діни-саяси кстремистік йым.
рылан кні мен орны: 1953 жыл, Иерусалим, египеттік филиалы ретінде рылды.
Негізін алаушы: жергілікті шариатты апелляциялы сотты судьясы Такиуддин ан-Набхани Филасин.
Кшбасшысы: Ата Абу Рашта, Абдул Кадим Заллума ізбасары
Басты масаты: бірінші – Палестинадаы сионистік кспансияа арсы тру, ткен асырды 90-жылдарынан бастап – исламды мір бейнесін жне исламды мемлекетті алпына келтіру.
Таблии жамаат (араб.: , урдуша: , «(дін) тарату жамааты»)— ндістанды Мхаммед Ілияс Канделуи (1303-1364) 1926 жылы ндістанда ран аым. Ислама шаыру, Исламды тарату масатында рылан. Бл аым кілдері дін таратуа 3 кнге, бір жетіге, 40 кнге шыып, елді мекендерді аралап уаыз айтумен айналысады. Бл аымны негізін салушылар сопылы тариаттарды кілі болып, матуриди сенімін станан.
№ 19 таырып: азастанда таралан дстрлі діндер мен дстрлі емес діни аымдар.
1. азастан жеріндегі христиан дініні тарихы.
2. азіргі азастандаы православие шіркеуі.
3. азіргі азастандаы католик шіркеуі мен протестантизм.
4. азіргі азастандаы жаа дстрлі емес діни аымдар.
Христиандыты аза жерінде пайда болу тарихы. Христиандыты Орта Азияда Мерві аласында пайда болуы туралы мліметтер ортаасырлы тарихшы Бируни ебектерінде б.з. ІІІ . деп беріледі. Тарихи деректерде III–IV . Христианды культ жоралыларын ткізу шін имараттар салынандыын айтады. IV . басында Соды, Самаранд алаларында христиандыты несторианды баытыны (ерте христианды баыттарыны бірі) митрополиясы рыла бастаандыы туралы деректер бар. Византия мен Сирияда уын крген несториандытар Орта Азия территорияларына кше бастады. Патриарх Тимофей тсында (VIII-IX .) тркілерді христиандыты абылдады деген деректер бар.
Несториандытармен атар, Орта Азия жеріне, Иса Мсіх тек дайылы табиата ие (христиандыты басым баыттары дайылы пен адами болмыстар блінбейтін, Иса Мсіхті дай-адам табиатын) деген пікірдегі яковиттер – сириялы монофизиттер ене бастады. Сонымен атар, осы айматарда Антиохты патриарха баынатын кне сириялы православиелікті станатын – мелькиттерді де боландыы белгілі.
Алайда, тркілерді исламды абылдауымен христианды ыпалы лсіреп алды, XII-XIII . таман Орталы Азияда христиан ауымдастыы алмады десе де болады.
азастандаы православие тарихы. Православие азастандаы дін станушылар саны бойынша исламнан со екінші орында трады.
Орыс православие шіркеуі азастан территориясында ХІХ-асырды ортасында пайда болды.
Дала ірін кімшілік жне шаруашылы-кономикалы мегеруіне арай христианды біртіндеп тарады. Дала ірінде скери форпостпен атар біртіндеп казак станицалары мен крестьянды оныстар пайда бола бастады. Бастапыда Батыс Сібір мен Орынбор ірінде пайда болды.
Орта Азиядаы алашы стационарлы православиелік шіркеу 1847 жылы Сырдария облысыны Раим бекінісінде трызылды. ш жылдан кейін, 1850 жылы алашы ибадатхана салынды.
1871 жылы асиетті Синод жарлыымен, Ресей императорыны бекітуімен, Тркістанды епархия рылды. Тркістандаы православиені орталыы Верный аласы болды.
ХІХ-асырды 70-80-ші жылдары Тркістан лкесінде белсенді трде жаа приходтар ашылып, стационарлы шіркеулер салына бастады. Жетісуда шіркеулер салу, жаа приходтарды ашу арынмен басталды. Архитектор Андрей Павлович Зенковты жобасы бойынша Верный аласында 1907 жылы Вознесенский Кафедральды соборыны рылуы азастандаы шіркеу сулетшілігіні шыы болып табылды. Бл собор бгінде Алматы аласын безендіріп тр, жне ол Астаналы, Алматылы епархияларды кафедральды шіркеуі болып табылады.
1917 жылы азан айында мемлекет тарихында ана емес, Православие шіркеуіні тарихында да жаа дуір басталды. азастанда шіркеуді удалау кеестік билікті орнауынан кейін бірден басталды. Жне алашы жазалау (репрессия) жергілікті дінбасыларына тиді.
Оны артынан жаласан 20-шы жылдарды аяы, 30-шы жылдарды басындаы репрессияны жаа толыны азастанда Орыс Православие Шіркеуіні діни ызметкерлерін жаппай жер аударудан басталды. Бл кезе «коллективтендіру» рдісіні басталуымен тура келді, яни азатарды кшпелі трмысын жойып, республика территориясындаы аза ауылдары мен жер ауып келген орыстарды крестьянды шаруалытарын иратумен тура келді. Бл лы халыты жтауа, апата апарып соты.
лы Отан соысы дінге деген кзарасты згертті. Орыс Православие Шіркеуі Кеес Одаы халытарыны лтжанды, патриотты озалысында маызды орына ие болды. Православие Шіркеуіні тарихында жаа кезе басталды, азастанда айтадан шіркеулер ашыла бастады.
Бл кезеде азастан территориясындаы шіркеулік мір ережесі туралы мселе шешіліп жатты. 1945 жылы асиетті Синодты аулысымен Алматыда митрополит Николайды (Могилевский) жетекшілігімен дербес Алматылы жне азастанды епархия рылды.
КСРО-даы діншілдер тртібінде жаа бетбрысты кезе 1987-1988 жылдар аралыында болды, бл жылдары лы мерейтой – Русь христиан дініні 1000 жылдыы тойланды.
Русь христиан дініні 1000 жылдыын Алматы аласында мерекелеу 1988 жылды тамыз айында тті. Мерейтой салтанатына ресейлік иерархтар, азастан дінбасылары, билік кілдері жне кптеген азастанды діншілдер атысты.
Орыс Православие Шіркеуіні туелсіздік алан кезінен бастап кптеген православиелік ждігерлер, оны ішінде брын тартып алынан шіркеулер де айтарылды. Бдан баса, діни бірлестіктерге жаа шіркеулер рылысына арналан жер телімдері теусіз трде берілді.
азастандаы католик шіркеуі. азастандаы алашы католик миссионерлері францисканды монахтар болды.-.Римдік жоары дінбасыны тапсырмасы 1245 ж. лы хандара Джованни дель Плано Карпиниді миссиясы аттандырылды. 1253-1255 жж. Таы бір францисканды Гильом Рубрук Константинополден араорыма сапар шекті, ол жріп ткен жолдарды біразы азіргі азастан территориясына жатады. Рубрук жазбаларынан Орталы Азияны ортаасырдаы келбеті жайлы ызыты мліметтер кездестіруге болады. Тркі хандарымен католик шіркеулеріні басшылары Николай IV жне Иоанн XXII хат алысыпы трандыы белгілі.
азастандаы католицизм тарихы XVIII. XIX . екінші жартысында да жаласты, осы кезедерде аза жеріне поляктар, скерилер жер аударылды бастады. XIX . соында останай аласында Ом приходыны блімшесі болып табылатын католик храмы жмыс істеді. XX . басында останай приходыны священниктері поляк-неміс католиктері орналасан Амола Семей ірлерінде діни рсімдер ткізіп трды. 1917 ж. останай приходына арасты 6 мы католик жне 8 ибадат йлері болды. Петропавл аласында Пресвятого Сердца Иисуса (бл аза жерінде революцияа дейінгі уаыттан бері саталып алан жалыз католик шіркеуі) шіркеуі ызмет етті.
азастандаы протестантизм. Еліміздегі протестантизмні тарихы за мерзімдерді амтиды. Ресейге осыланнан со аза жерінде алашы скери оныстанушылар пайда бола бастады, оларды арасында неміс лютерандар да аз болан жо. Кейіннен осы дінге сенуші шенеуніктер, олнершілер мен шаруалары оныстандырыла бастады. XIX . 80-ж. азастана Ресейді еуропалы блігінен оныстандыру кшейе тсті. Сол кезде лютеран, баптист, меннониттерді аздаан ауымдастытары пайд болды. ХХ . столыпиндік реформа оныстандыруды жаа толынын тудырды, бл з кезегінде трындарды конфессионалды рамын трлендірді.
Протестантизм кілдеріні аза жеріне жапай оныстануы ХХ. 30-40 жж. Сталиндік репрессия жне кштеп жер аударулармен байланысты болды. Мысала, осындай жер аударыландарды рамында Поволжьяны 360 мы немістер болды.
азастандаы жаа діни аымдарды тарихы. азастандаы соы он жыл ішінде діни мір кптеген жаа діни аымдарды кптеп пайда бола бастауынан байалады. Елдегі дстрлі ислам жне христиан діндерімен бсекелестікке тскен біратар жаа діндер шет елдік миссионерлер арылы елімізде кптеп тарап кетті. Оларды здерін ерекше крсеткен кезі ХХ . 90 ж., алайда жаа діни аымдарды келе бастауы кеестік кезеде басталды. Миссионерлерді белсенді ызметіні арасында ориенталисттік баыттаы (кришнаиттер, бахаи ауымы, «Трансцендентальная медитация», т.б.) ілімдер мен протестанттыты харизматты тарматары, «Иегова Кугерлері», «Саентология» жне басаларыны серлері байала бастады.
Дстрлі емес діндерге салыстырмалы трде жаадан пайда болан (ХІХ немесе ХХ.), ешандай тноса атысы жо аымдарды жатызылады. Оларды діни ілімі наты мемлекет немесе халы тарихымен тере байланыспайды. Кейбір діни аымдар здерін саналы трде мемлекет пен оамда басым діндерге арсы ояды. Кп тараан пікірлер бойынша, дстрлі емес культтерді догматтары канонды догматтара айшы блып келеді. Оларды кптеп таралу ралы белсенді миссионерлік ызмет болап табылады.
Еліміздегі дстрлі емес аымдарды пайда болуын алымдар шартты трде екі кезеге бледі.
Бірінші кезе ХХ . 30-50 жылдары. Осы кездері азастан территориясына дін станушылар оныстадырылды, оларды ішінде «Иегова Кугерлері», «Жетінші кн адвентисттері», елуіншілерді трлі баыттары жне зге конфессиялар кілдері болды. Осы кезден Кеес кіметіні ыдырауына дейін атеисттік идеология жетекшілеріні трлі уындарына арамастан, олар з дін сенімдерін жоалтпады.
Екінші кезе 1980 жыдарды соынан азіргі кезге дейін жаласуда. Кеестік идеологияны орнына трлі аымдар келіп, оларды кейбіреулерін стану (мселен, оккультизм) снге де айналан кездер болды. Осы тста діни аымдарды е кп шоырланан жерлері Алматы, Астана, араанды секілді лкен алалар болды.
«Кришна санасы оамы», «Виссарион шіркеуі», «Трансценденталді медитация», «Бірігу шіркеуі» секілді йымдар здері туралы белсенді трде жариялай бастады. Баспа беттеріндегі жарияланымдар арасында сатаналытар мен неотілдік аымдар кеінен танымал бола бастады.
1990 ж. басында Батыста ке таралан біра аза жерінде брын болмаан протестантты шіркеулерді саны крт кбейді. Оларды белсенді миссионерлік ызметтері з дін и сенімдеріні (е алдымен харизматты, пресвитерианды, методисттік, евангельдік) арттарынан ерушілер санын кбейтті. Оларды арасында танымалдары: «Грейс» («Благодать», «Ракым» жне т.б.), «Жаа мір», «Агапе», «Живая лоза» жне басалары болды.
Дстрлі емес діни йымдарды классификациясы. Дстрлі емес діни йымдарды діни ілімдері ата бір жйеге келтірілмегендіктен, клектикалы негізде боландытан, табынушылы рыптары жетілдірілмегендіктен белгілі бір топа бліп жіктеу иын. Оларды арасында шекара жойылып кеткен. Дегенмен де, діни іліміне, догмалы ерекшелегіне, культ ерекшелігіне, масат міндеттері мен олданатын дістеріне арай дстрлі емес діни йымдарды негізгі деген баыттары зерттеу дебиеттерінде былай крсетілген:
1. Христианды баыттаы озалыстар «бірлестік Шіркеуі» немесе «дайды балалары», «Христос Шіркеуі» т.б. Бл бірлестіктер дстрлі христианды сенімге сйенеді. Солай бола тра олар Библияны здерінше тсіндіріп, дін туралы баса да деректерге згерістер енгізеді. Олар негізгі басымдыты схатология (аыр заман туралы ілім) мен мессиандыа бере отырып, басшылары дайды жіберген елшісіні дегейіндегі пайамбарлара саналады.
2. Ориенталистік баыттаы аымдар (озалыстар) «Кришна санасыны оамы», «дайлы Сулені миссиясы», «Трансцендентальды медитация», «Вайшнав-тар» т.б. Бл йымдарды негізіне шыысты діни-философиялы жйелер – индуизм, кришнаизм, буддизм, конфуцишылды т.б. жатады. Оларды ілімдеріні мазмны – медитация. Оларды медитациялы тжірибесі «жанды таруа» арналан. Мнда медитациялы тжірибені орындауда белгілі-бір сздер айтып, дыбыстар шыарып олара мистикалы маыз береді.
3. Сатанистік, оккультты-мистикалы аымдар (озалыстар) христианды ілімге арсылы ретінде пайда болды. Бл аымны кілдері саналы трде злымды пен жауыздыты лытап, Сатана, шайтан сияты злымдыты кздерімен мистикалы байланыса тсуге шаырады. Бл аымны белді кіліне «Сатана Шіркеуі» жатады.
4. Сцентистік баыттыы йыма «Саентология Шіркеуі» жатады. Аталан баытты кілдері ртрлі белгісіз мистикалы былыстара назар аудара отырып, ол адамны физикалы, психикалы табиатына сер етеді деп тсіндіреді. йымдарына жаадан кіргізгісі келген адамны психикасына агрессивті трде шабуыл жасайды. «Жаа асыр» аымы мектептер мен йірмелер, ауымдастытара атын беріп кне ркениеттерге баса назар аударады (Атлантида, Гипербория). Олар бл ркениеттерге балама тарих ретінде здерінше сипат беріп ртрлі теорияларды, пия йымдар туралы ілімді ойлап тауып бір кездері осы ркениеттерді басарамыз деген ойларын білдіреді. Жаланпсихологиялы жне парамедициналы йымдар психотерапевтикалы, дстрлі емес халыты емдеу дісі арылы емшілікпен айналысады. Оларды ішінде кп тарааны «лла-Аят» (фархатшылар), «Ата жолы», т.б.