таырып: азастан Республикасыны дін туралы жаа заы жне дінаралы келісім орнату саласындаы саясаты.

1. Діни сенім бостандыы туралы тсінік.

2. азастандаы дін жніндегі мемлекеттік саясат жне Р-ны «Діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы» заы.

3. азіргі азастандаы конфессионалды жадай жне дінаралы диалог.

4. азастан Республикасыны дінаралы келісім орнату саласындаы саясаты.

Діни катынастарды жан-жаты жне тере трыдан реттеуді 1992 жылы абылданан азастан Республикасыны «Діни сенім бостандыгы жне діни бірлестіктер туралы» (бдан былай - ДСБ жне ДБ) заы жне кімет пен баса даорталы атару органдарыны нормативтік кыты актілері жзеге асырып келді. Сондай-а діни бірлестіктерді ызметі азастан Республикасыны Азаматты кодексімен де реттеледі. Діни бірлестіктерді ызметіне кедергі келтіру, дейі бзу Р ылмысты кодексімен реттеледі. Сонымен атар діни атынастар кптеген заа туелді актілермен реттеліп жатады. 2007 жылды 30 атарында баспасзде Р кіметіні діни сараптама жргізу туралы арнайы аулысы жарияланды. мірді талабына сай діни атынастарды реттейтін нормативтік-ккыты актілер немі згеріп, жаалары абылданып отырады. [1]

Осы за негізінде туелсіздік аланнан бері елімізде діни конфессияларды да, діни бірлестіктерді де саны крт сіп кетуіне жнсіз негіздер аланды. Діни бірлестіктерді ру жне оларды мемлекеттік тіркеу мейлінше жеілдетілді.Кез келген он азамат діни бірлестік кра алды. Тіпті андай дінге катыстылыын здері шешті. Осы зан бойынша олар кез келген жаа дінді жасай алды. Ке- рек десеіз, оларды басшылары здерін жаа діни ксем деп те жа- риялай алды. Оларды соынан азаматтарды лкен тобы еріп кетті.

Діни сенім бостандыы ккьп ы. азастан Республикасы- ны, басамемлекеттерді азаматтары жоне азаматтыы жок адам- дар жеке зі, сондай-а басалармен бірге кез келген дінді еркін стануа немесе ешкайсысын станбауга кылы, дінге деген, дайга лшылы жасауга, діни жоралар мен рсімдерге, дінді оып-йренуге атысуа немесе атыспауа кзарасты айындау кезінде андай да бір кштеп мжбр етуге жол берілмейді.

Азаматтарды дінге кзарасына арай оларды ыктарын тікелей немесе жанамалап шектеу немесе андай да бір артышылытар белгілеу немесе соан байланысты шпенділік пен жеккрушілік туызу, не азаматтарды сезімдерін жбірлеу, сондай- ак, айсыбір дінді станушылар адір ттатын заттарды, крылыстар мен орындарды орлау азастан Республикасыны задарында белгіленген жауапкершілікке келіп соады.

Зада кзделген жадайларды оспаанда, ешкімні де з діни сенімдерін себеп етіп азаматты міндеттерін атарудан бас тартуа акысы жо.

Бл зады тым либералды жне демократияшыл задарды атарына осуа болады. За кейбір згерістермен 2011 жылы дейін колданыста болды. Осы за негізінде туелсіздік аланнан бері елімізде діни конфессияларды да, діни бірлестіктерді де саны крт сті. Діни бірлестіктерді ру жне оларды мемлекеттік тіркеу мейлінше жеілдетілді. Сондай-а, жаа дін немесе діни аым ашу мселесі е оай рекеттерді біріне айналды. Керек десеіз, дін жніндегі зада «діни бірлестік», «дін» «конфес­сия» ымдарыны тсінігі де берілмеген, аражігі де ашылмаан. Керісінше, олар бір-бірімен шатысып теесіп кеткен. Оан длел шін заны 4-бабындаы «барлы діндер мен діни бірлестіктер за алдында бірдей» деген норманы талылар болсак, онда мынадай айшылыкты сратар туады. Біріншіден, барлы діндерді те деуге ркім келіседі. Мысалы, ислам, христиан, будда, иудаизм діндерін, тіптен діни аым деп саналатын иегова кулерін немесе баптистерді те деуге болады.

Екіншіден, осы нормадан діндер мен діни бірлестіктерді за ал­дында бірдей екендігі туындайды. Сонда миллиондаан адамдарды біріктіретін ислам діні мен ондаан адамды ана біріктіретін кез кел­ген діни бірлестік. рине, заа кіріп кеткен бл норманы ешкандай да исыны жок. Керісінше, осы норма еліміздегі ислам діні ішіндегі айшылыктарды сіи кетуіне себеп болды. Осы норма негізінде Республика бойынша жздеген ислам діни бірлестіктері МДБ-а туелсіз зады йымдар ретінде тіркеліп кетті жне жаа дін заы абылдананша олар ыты дербестігін сатап кала алды.

Діни бірлестіктер мемлекеттік кімет пен басару органдарыны сайлауына катыспайды. Діни сипаттаы партияларды жне зге де саяси рылымдарды руа, сондай-а діни бірлестіктерді сая- си партиялар ызметіне атысуына немесе олара аржы жаынан олдау жасауына жол берілмейді. Діни бірлестіктерді ызметшілері саяси мірге барлы азаматтармен бірдей тек з атынан ана атыса алады.

Мемлекет басшысы Нрслтан Назарбаев азакстан халы Ассамблеясыны XV сессиясында сйлеген сзінде Дін істері жніндегі агенттік ру туралы идеяны ала тартан болатын. Бл рылымны міндеттерін белгілей келіп, Президент «біздіц шешуші конфессияларымыз мемлекеттік органдармен ынтыматасты бары- сында дінге сенуші жастармен белсенді жмыс жргізіп, оларды шынайы діни білім алуына кмектесе алар еді» деп атап крсетті.

Бл Дін істері жніндегі агенттік 2011 жылы 7 мамырда Р Президентіні Жарлыымен рылды.

Мемлекетімізді арнайы ресми мереке ретінде демалыс кні ретінде рбан айт пен Рождество бекітілді. азастан бгінде бкіл лем шін конфессияаралы келісімні лгісі ретінде таныл- ды. Бгінгі тада азастан - діни толеранттылы идеясын тарату жнінде талассыз кшбасшы. Бізді елімізді конфессияаралы нкатысудаы тжірибесі бкіл лемдегі діни жетекшілерді колдауы мен мойындауына ие болып отыр.

Р Президенті Н. Назарбаев 2011 жылы азанны 11-і кні «Діни ызмет жне діни бірлестіктер» туралы№483-lV азастан Республикасыны Зацына кол ойды.

Бл за еліміздегі е кп талыланан, пікірталас тудыран жат болды.

Заны кіріспесінде «ркімні ар-ождан бостандыгы ккыгын растайтынын, ркімні діни нанымына арамастан те ылы болуына кепілдік беретінін, ханафи баытындаы исламны жне православиелік христиандыкты халыты мдениетіні дамуы мен рухани міріндегі тарихи рлін танитыны....» атап крсетілді.

Зада «ешбір дін мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде белгіленбейді» деп крсетілді.

Діни білім беру йымдарын оспаанда, азастан Республика- сында білім беру мен трбиелеу жйесі дін мен діни бірлестіктерден блінген жне зайырлы сипатта болады.

Дін мен діни бірлестіктерді мемлекеттен бліну аидатына сйкес мемлекет: азастан Республикасы азаматыны, шетелдік пен азаматтыы жо адамны дінге жне станатын дініне з кзкарасын айындауына, ата-аналарды немесе балаларды зге де зады кілдеріні балаларды з нанымдарына сйкес трбиелеуіне, мндай трбиелеу баланы мірі мен денсаулыына катер тндірген, оны ытарына кысым жасаан жне жауапкершілігін шек- теген, сондай-а, азастан Республикасыны конституциялы крылысына, егемендігіне жне аумакты ттастыгына арсы баытталан жадайларды оспаанда, араласпайды.

Діни бірлестіктер: мемлекеттік органдарды функцияла-

рын орындамайды жне оларды ызметіне араласпайды; саяси партияларды ызметіне атыспайды, оларга аржылык олдау крсетпейді, саяси ызметпен айналыспайды.

Діни негіздегі партияларды ызметіне, масаттары мен іс-ре- кеті мемлекетте бір дінні стемдігін орнытыруа, оны ішінде зорлы-зомбылыпен немесе зорлы-зомбылыка ндеумен жне зге де кыа карсы іс-рекеттермен байланысты діни шпенділікті немесе алауыздыты оздыруа баытталан діни бірлестіктер круа жне оларды ызметіне тыйым салынады.

азастан Республикасыны азаматтарына, шетелдіктер мен азаматтыы жок адамдара зорлы-зомбылы крсетумен не­месе оларды денсаулыына зге де зиян келтірумен не ерлі- зайыптыларды некесін бзумен (отбасыны бзылуымен) не­месе туыстык арым-атынастарды тотатумен, имандылыа нксан келтірумен, адамны жне азаматты ккыктары мен бостандытарын бзумен, азаматтарды азастан Республикасыны Конституциясы мен задарында кзделген міндеттерін атарудан бас тартуа трткі болумен жне азастан Республикасыны занамасын зге де бзушылыпен штасатын діни бірлестіктер ызметіне жол берілмейді.

Адамдарды материалды немесе зге де туелділігін пайдалана отырып бопсалау, кш олдану немесе кш олданамын деп орыту жолымен не алдау жолымен з ызметіне мжбрлеп тартатын діни бірлестіктерді кызметіне жол берілмейді.

Дінді жне діни кзарастарды пайдалана отырып, мемлекеттік органдарды ызметіне асаана іріткі салуга, оларды здіксіз жмыс істеуінін бзылуына, елдегі басарушылы дегейін тмендетуге кеп соатын шешімдерді абылдауа жне іс-рекеттер жасауа жол берілмейді. Діни бірлестіктерді ьпмстімен мемлекеттеік укілетті орган- дар айналысады. Укілетті орган болып азастан Республикасыны Дін ісгері жніндегі Агенттігі жне оны облыстардагы департаменттері саналады. Укілетті орган: діни бірлестіктермен зара іс-имыл саласындаы мемлекеттік саясатты негізгі багыттарын алыптастыруа жне іске асыруа атысады; азакстан Республикасынын аумагында рылан діни бірлестіктерді, миссионерлерді, діни білім беру йымдарыны кызметін зерделеп, оан талдау жргізеді; з зыретіне жататын мселелер бойынша тсіндіру жмыстарын жзеге асыруды камтамасыз етеді; дінтану сараптамалары жне діни бірлестіктерді руга бастамашы азамат- тар тізімдеріне тексеру жргізілуін камтамасыз етеді;

Республика аумаындагы шетелдік діни бірлестіктерді ызметі- не, шетелдік діни орталытардын азакстан Республикасындагы діни бірлестіктер басшыларын тагайындауына келісім білдіреді; ірдегі діни ахуала зерделеу жне талдау жргізеді.

- діни дебиетті жне діни мазмндагы зге де апаратты мате- риалдарды, діни масаттагы заттарды тарату шін арнайы тракты й-жайларды орналастырылуын бекітеді, сондай-ак, гибадат йлерінен (гимараттарынан) тыс жерлерде діни жораларды ткізуге арналган й-жайларды орналастырылуын келіседі;

- укілетті органмен келісе отырып, гибадат йлерін (гимараттарын) салу туралы, оларды орналасатын жерін аныктау, сондай-а, йлерді (имараттарды) ибадат йлері (гимараттары) етіп кайта бейіндеу (функционалды масатын згерту) туралы шешімдер кабылдайды.

Авторлар: Баярисов Р.У.,Спанов М.Ж.