Таырып. 3. Саяси ылымдарды негізгі кезендері мен алыптасуы

1) Жаа жне жааша дуірдегі саяси ойлар

2) К. Маркс пен Ф. Энгельстін саяси идеялары. В.И. Ленинні саяси теориялы кзарастары

3) Ресей ойшылары Батысшылар жне славянофилдер.

1. Бл дуірді рнекті кілдеріні бірі аылшын ойшылы Томас Гоббс (1588-1679) еді. Оны ойынша, мемлекет оамды келісімні негізінде жалпыа бірдей бейбіт мір мен ауіпсіздікті сатау шін пайда болды. оамды келісім бойынша патшаа (не мемлекет йымдарына) жеке адамдарды ы тапсырылады. Адамдар з тілектері мен еріктерін шектеп, барлы билікті мемлекетке берді. Ол монархиялы мемлекетті натты.

Франциядаы буржуазиялы революцияны крнекті кілі Шарль Луй Монтескье (1689-1775) р халыты адамгершілік бейнесін, оны задарына айырмашылыын, оамны дамуын географиялы ортаа (ауа райына, топыраына, жер бедеріне, клеміне т.б.) байланыстырды. Бостандыты баянды ету масатында жне ткерістерге жол бермеу шін билікті за шыаратын, атарушы жне сот билігі етіп блу керек деді.

Жан Жак Руссо (1712-1778) са буржуазияны, шаруаларды мддессін орады. Ол еркіндік пен тендікті е жоары игілік деп санады. Мемлекет шектен тыс байлы пен кедейлікке жібермей, адамдар арасында тендікті сатауы керек.

Немісті ойшылы Иммануил Кантты (1724-1804) «Космополиттік кзкарас жніндегі жалпы тарихты идеялары», «мірлік бейбітшілікке» деген ебектері бар. Кантты ойынша, адам бір іс бастаанда негелік, адамгершілік зана басшылыа алу керек. Ол басып алушылыты, тонаушылы соысты, оан дайындыты шкереледі. Мемлекеттер арасындаы халыаралы сауда мен зара арым-атынасты бейбітшілікті орнату мен сатауды ралы деп білді.

2 сра. XIX асырды бірінші жартысында капиталистік ендіріс дісіні арыды дамуы, буржуазиялы оамны тап айшы-лытарыны шиеленісуі, пролетариатты тез суі жне оны тарихи крес майданына шыуы марксизм теориясын тудырды.

Карл Маркс(1818— 1883), Фридрих Энгельс философия мен саяси экономия сала-сында екі жаалык жасады. Біріншісі — тарихты материалистік трыдан тсіну. Оны мні мынада. ндіргіш кштер мен ендірістік атынастарды бірлігі болып табылатын материадды трмысты ндіріс дісі оамдаы леуметтік, саяси жне руха-ни процестерді туызатындыын длелдеді. Капиталистік ры-лысты ндіргіш кштері здіксіз дами отырып, ндіріс крал-жабдытарына жеке меншікке негізделген буржуазиялы ндірістік атынастармен сзсіз айшылыа келеді. ндіргіш кштер мен едірістік атынастар арасыдаы тередеп келе жат-ан антогонизмді тек пролетарлы революция ана шеше алады, ол жмысшы табыны екіметін орнатуа жеткізеді жне оамды социалистік жолмен айта ру шін жол ашып береді деді. Екінші жаалыы — капиталистік анауды сырын шкерелеген осым-ша н туралы ілім болды. Маркс пен Энгельс капитализмні орнына социализм келеді, ол мідетті орындайтын оамды кш — жмысшы табы деп йретті. Себебі, пролетариат—буржуазиялы оамны е революцияшыл, е йымдасан, е саналы жне интернационалды табы. Маркс пен Энгельс тап кресі, социалистік революция жне пролетариат диктатурасы туралы ілімді жасады. Олар пролетариатты зіні меншікті саяси партиясы — Коммунистер партиясы болуа тиіс, ол жмысшы озалысына басшылы жасауа тиіс деген аиданы негіздеді.В. И. Ленин, Маркс пен Энгельсті ізбасары В. И. Ленин (1870—1924). Ол капитализм дамуыны империалистік сатысыны занды-лыктарын зерттеді. Жаа трпатты партия туралы ілімді жасады жне осындай партияны йымдастырушысы болды. Ленин, Маркс пен Энгельс жасаан социалистік революция теориясын дамытты. Буржуазиялык-демократиялы революцияны социалистік революцияа ласуын негіздеді. Социализмні алдымен бірнеше елде немесе тіпті жеке бір капиталистік елде жеу ммкіндігі туралы тжырымдама жасады (бан дейін марксистер социализмні жеке бір елде немесе елдерді шаын тобында жеуі ммкін еместігі, дниені дамыан елдеріні кпшілігінде социализмні бір мезгілде жеуіні міндеттілігі туралы тезиске сйенген болатын).

Ленин р трлі елдерді капитализмнен социализмге ту трлеріні сан алуан болатындыы туралы аиданы олдады. Пролетариат диктатурасыны мемлекеттік трі ретінде Кеестерді ашты. Жаа оам ру ісін Ленин елді индустрияландырумен, ауыл шаруашылыын кооперациялаумен жне мдени революцияны жзеге асырумен байланыстырды. Ол социализм орнатуда пролетарлы мемлекетті релін айкындап, тпелі дуірдегі тап кресіні ерекшеліктерін крсетті. Марксизм-ленинизм коммунизм кезінде мемлекет, саясат болдмайды деп ты.

4 сра. Тарих мселесі, Ресейді жарын болашаа апаратын тарихи жолды анытау, тадаумен "батысшылдар" мен славянофилдер айналысты.

Батысшылдарсол замана батыс философиясыны дстрлерін (материализм, мпиризм) жасы игеріп, оларды орыс философиясына ендіруге тырысты. Батысшылдар кілдері:А.Г. Герцен, Н.П. Огарев, К.Д.Кавелин, В.Г.Белинский. Батысшылдар пікірінше, жалпы еркениет жолынан блек, тек Ресейге ана тн "бірегей" жол деген жо. Бірігейлік туралы гімелерді мні - Россияны лемдік ркениеттен артта алып, з ішінде, зімен тйыталуында. Ресей шін басты игілік -батысты ндылытарды игеріп, ркениетті елге айналу.

Батысшылдарды арсыластары славянофилдерболды. кілдері: А.С.Хомяков,

И.В. Киреевский, Ю.В.Самарин, А.Н.Островский, аайынды К.С. жне И.С. Аксаковтар. Славянофилдер пікірінше, Ресейді тарихи болмысыны негізінде православие жне ауымдасты мір салты жатыр. Сондытан орыс халыны менталитеті батыстан тбегейлі згеше. Мысалы, Батысты бсекелістік, индивидуализм, рухсызды, т.б. асиеттерімен салыстыранда Ресей халкына дайшылды, зара олдау, кмек, коллектившілдік, соборлылы тн. Славянофильдердін пікірінше, орысты тілздениетіне батысты дстрді ендіру, реформалау - брі де Ресей ушін ерте ме, кеш пе, айымен аяталан.

Таырып.