Саяси партиялар жне оамды озалыстар

1) Саяси партияларды пайда болуы мні жне ызметтері

2) Саяси партияларды жіктелуі

3) азастандаы кппартиялыты алыптасуы, оамды саяси йымдар мен озгалыстар.

1. Саяси жуйеге мемлекетпен атар саяси партиялар да кіреді. "Партия" деген сз латын тілінен шыан, блу, блшек деген магынаны білдіреді.

Тариха белгілі алашы саяси партиялар Ежелгі Грецияда пайда болды. Оларды мшелері аз, тратылыы шамалы, жнді йымдаспаан шаын топтар болатын. Олар, негізінен, л иеленушілерді р трлі адамдарыны мдделерін орады.

азіргі бізді тсінігіміздей саяси партиялар Еуропада XIX . екінші жартысында пайда бола бастады. Жалпыа бірдей сайлау ыыны нгізілуі бара халыты саясата атысу аясын одан рі кеейте тсті. Жмысшы табыны йымшылдыы кшейді. Олар парламентте з мдделерін орайтын кпшілік партияларды ра бастады. Саясата кптеген адамдар тартылып, леуметтік айшылытар шиеленіседі. Осыан байланысты саяси партияларды рлі одан рі сті. Олар саясатты негізгі субъектісіне айналды. Біра саяси партиялар бірден кпшілік партия бола алан жо. Оны за тарихы бар. Мысалы; немісті крнкті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партияларды дамуында мынадай кезедерді атап крсетті: аристократиялы йірімдер; саяси клубтар; кпшілік партиялар.

Партия деп мемлекеттік билікті ола алуа немесе билік жргізуге атынасуа баытталан, орта мдде, бір идеология негізінде ралан адамдарды ерікті одагын айтады.

2. сра. Саяси жйедегі рлі мен іштей уйымдасуына байланысты саяси партияларды трт трге топтастырады: авангардты партиялар; сайлаушылар партиясы; парламенттік партия; ауымдасты партиясы.

андай саяси тртіпті олдауына байланысты партиялар демократиялы, авторитарлы, тоталитарлы болып жіктеледі.

Саяси идеологиясына арай партияларды 5 трге блінеді: коммунистік партиялар;

социал – демократиялы партиялар; буржуазиялы – демократиялы партиялар; консервативтік партиялар; фашистік партиялар. Партиялар жиылып, партиялы жйені рады. Партиялы жйе деп мемлекеттік мекемелерді алыптастыруа шынымен ммкндігі бар, елді ішкі жне сырты саясатына ыпал ете алатын саяси партиялар жиынтыын айтады. Билік шін креске атысып жрген саяси партияларды саны жаынан олар кп партиялы, екі партиялы жне бір партиялы болып топтастырылады. Кппартиялы деп мемлкеттік билік шін крес барысында бірнеше саяси партияларды р трлі мдделері мен пікір алалыын пайдалана отырып басару трін айтады. Онда ш жне одан арты партия атысады. Кемшіліктерді кешірмейтін оппозициялык, партияларды болуы кіметті тиімді жмыс істеуге мжбр етеді. Екіпартиялы жйеде (бипартизм) баса да кішігірім партиялар болуы ммкін, біра билік шін наыз бсекелестік е ірі екі партияны арасында жреді. Бірпартиялы жйе зінен баса, сіресе бсекелес партияларды болдырмайды. Ол авторитарлы жне тоталитарды оамдара тн.

3 сра. Републиканы саяси мірінде "аза ССР-індегі огамды бірлестіктер туралы" заы айтарлытай рл атарды. Ол азаматтара оамды йымдар ру еркіндігіне кепілдік берді. Олар тіркеуден ткеннен кейін халы депутаттыына талапкерлерді сынуа ылы. Республикадаы алашы огамды-саяси рылымдар Коммунистік партияа оппозиция ретінде пайда болды. Кейінірек, туелсіздікті алып жаа конституцияа дайындыа байланысты саяси куресті басты мселелері болып азаматты, мемлекеттік тіл, жерді жеке меншікке сатылуы жн т.б. ойылды. Республикадаы партияларды саны немі суде. Біра кппартиялыты алыптасу процесі аырын жне крделі туде. Крделілігі сол - кптеген партияларды мше саны аз, олар саяси процеске шын мнінде араласпайды, оаммен дамыан байланыс жйесі жо. Партиялар арасында деттегідей ркениетті атынастар мен байланыстар лі орнамаан. Олар халыа онша таныс емес, кбіне формальды трде есептеледі. Саяси озалыстар сияты оамды йымдар да адамдарды мдделірін іске асыруды рылы рлінде пайда болады. Белгілі жастар озалысында «металистер», «фанаттар», «панкілер», «хиппилер», «рокерлер», ^«брейкелер», «пацифистер», жне т.с.с, жатады.

Баса елдердегі сияты азастанда да оамды озалыстар мен йымдар басшылы. Алдына ойан масаттарына арай оларды былайша топтастыруга болады:

- экологиялы баыттаы йымдар. Олара жататындар: «Невада-Семей озалысы», «Арал -Азия-азастан», «Табиат» комитеті жне т.б.;

- лт мселелерін шешуге тырысан топтар. Олара: «Азат» азаматты озалысы, «Лад», «Русская Община», республикадаы азатар озалысы, «неміс», «йгыр», «грек» кріс жне т,б. мдениеттік орталытар;

- тарихи аартушылы оамдар. Оан: «Мемориал», «ділет», «Аиат», жне т.с.с. леуметтік талаптар ойан йымдар: «Атамекен», «Алтынбесік», «Жерйы», «Шаыра» жне т.б.

Сонымен атар, республикада ардагерлер, йелдер, жастар одаы жне т.б, кптеген оамды йымдар мен озалыстар бар. Осыларды брі, сайып келгенде, райсысыны з ерекшеліктері болуына арамастан ебекшілерді белсенділігін арттырып, азастанны глденіп ркендеуіне, траты дамуына лестерін осанда ана максаттарына жетпек.

Саяси режим

1. Консерватизм жне либерализм.

2. Фашизм жне тоталитаризм

3. Демократия ымы, Демократия мемлекеттік рылыс формасы мен режим ретінде.

1.Либералды жне консервативтікидеялар. XX асырда либералдыжне консервативтікидеялар одан рмен дамиды. XVIII, XIX асырлардаы либерализммен салыстыранда мнда жаа аидалар енеді. Оны жатаушылар мемлекетті реттеушілік ызметіне кп мн бере бастайды. Сол арылы леуметтік ділеттілікті орнатуа, орташа тапты алып-тастыруа елеулі кеіл бледі. Ол "аралас экономиканы", саяси ділеттілікті, пікір алуандыын жне т.б. ала тартады. Консерваторлар болса мемлекеттік реттеуге арсы. Керісінше, ол ештееге араласпауы керек, шексіз бсеке бостандыы берілгені дрыс деп санайды. р адам мемлекетке сенбей з тіршілігін зі ойласын. Тегін білім беруді, медициналы ызмет крсетуді, жмыссыздара жрдем беруді жне т.с.с. азайтуды жатайды. Сонда адамдар ізденіп, іскерлігін арттырып, жадайын тзейді деп тжы-рымдайды.

Сонымен, саясаттануды алыптасуы мен дамуыны ыса-ша тарихы осындай. Оны білмей, адамзаттарихыны брынысы, бгінгісі жне болашаын білу иын. Оны оып-білу — азіргі коамды жне саяси рылысты мнін тсінуге, онда ркімні з орнын анытауа, егеменді елімізді азаматты оам, , ыты мемлекет руына белсене араласуына септігін тигізері сзсіз.

2.Фашизм.Империалистік буржуазияны мддесін кздейтін реакцияшыл саяси баыта фашизмжатады. Оны негізгі белгілері — ебекшілерді басып-жаншуда зорлы-зомбылыты шектен тыс трлерін пайдалану, оам жне адам мірін ата адаалау жне т.б. Сырты саясатта фашизм баса елдерді жерін басып алуа баытталады. Бл масатын іске асыру шін ол геосаясат деген теорияны ойлап шыарды (негізін салушы Ф. Ратцель). Бл тео-рия бойынша мемлекетті мірі ауіпсіз, сенімді болу шін оан жеткілікті географиялы кеістік, жер ажет. Ал ол болмаса сондай жерді аруды кшімен камтамасыз етуі керек. Бл реакцияшыл теорияны кезінде Италия, неміс фашистері басшылыа алса, азір Израил іске асырып отыр. Кейбір жерлерде жаа фашистік (неофашистік) идеялар етек алуда.

XX асырда, сіресе, бізді елімізге кп айы-асірет келген тоталитаризмтеориясыдамыды. Ол — мемлекеттарапынан оамны жне р адамзатты мірін ата баылауа алатын мемлекеттік-саяси рылыс. Тоталитарлы мемлекет оаммен ттасып кетеді. Бір партия, бір идеология стемдік етеді. Ол адам-ны жеке басыны ндылыын бааламайды, оны мемлекетті ралы ретінде пайдаланады. Ол туралы оамны саяси жйесін сез еткенде толыыра тоталамыз.

3 сра. Демократия деген сз гректі «демос» - халы жне «кратос» - билік деген сздерінен трады, яни халы билігі деген маынаны білдіреді. азір бл сз бірнеше маынада олданылады: 1) мемлекетті трпаты (типі) мен жалпы саяси жйесі; 2) мшелеріні тендігіне, басару органдарыны мерзімде сайлануы жне кпшілік дауыспен шешімдер абылдау принциптеріне негізделген кез келген йымны йымдастырылу трі. 3) оамды рылымны мраты жне соан скес кзарастар.

Демократия саяси режимні е жоары трі болып табылады. Оны аса маызды ерекшілігі – халы билігні жеке адамдарды бостандыымен наты сйкес келуі.

осымша тапсырма:

1. Демократияны белгілеріне не жатады.

2. Траты демократияа ауысуды ммкіндіктері мен жадайлары.

3.Тура демократия, плебисцитарлы демократия, кілдік демократияларды айырмалары андай.