Саяси элита ымы.

Бізді асырымызда ке жайылан аристократиялы теория-ны бірі—элитаризм. Элита деген сз француз тілінде е жасы, іріктелген, срыпталан, тандаулы деген маынаны біддіреді. Бл теория брыннан белгілі болатын. Біра жаа жадайда оны жа-ыртып, толыгырып, жетесіне жеткізгендер итальяды саясатшылар Г. Моска мен В. Парето болды. Оларды ойынша, халы зін-зі басара алмайды, оан абілеті, бейімі жетпейді.

г.Моска (1856—1941) "Саяси ілімні негіздері" деген кітабында саясат арама-арсы екі тапты—стемдік жргізуші азшылытыц (элитаны) жне оан баынышты кпшілікті (халы, ебекшілер) — кресіні айналасында болатын жадай деп ісіндіреді. Ол демократияа арсы шыты. Демократияны кпіре сойлеушілерді диктатураа жету жолында саясаттан хабары шамалы кпшілікті з улытарына пайдаланатын утопия, саым депсанады.

В. Парето ( 1848—1923) "Жалпы социология женіндегі трак-тат" деген ебегіде элита деген атауды саяси ілімге бірінші боп сі ігізді. Оны ойынша, саяси мір дегенні зі тадаулылар (элиталар) арасындаы крес пен оларды орын алмасуы. оамды саясат, экономика жне ойшылды саласында тамаша табыса жеткен тандаулылар билейді. Біра олар билікті алан со ерте мс, кеш пе ол жеткен табыстарымен шектеліп, тынышталады. Осындай кезде оамда билікке мтылан кш-уаты жеткілікті жаа элита пайда болады. Біра билеуші элита оцайлыпен берісе коймайды. Сондытан тадаулыларды (элитаны) алмасуы кш, ткеріс жне революция арылы жзеге асырылуы ммкін. Жалпы аланда, бл оам шін пайдалы деп Парето айтып кетті. Олар алай болада да (кшпен не бейбіт жолмен болсын) оамны дамуы элиталарды алмасуы арылы жзеге ;ісады деп орытады.

2) сра. Саяси элиталарды алыптасуы мен жіктелуі

ылыми дебиетте дстрлі трде элитаны: атарын толытыруды екі негізгі алатын жйесі (дниежзілік саяси тжірибеде мейлінше жиі шырасатын) - ангрепренерлік жне гильдиялар жйесі арастырылады.

Антрепренерлік жйені сипатты белгілері мыналар:

а) ке леуметтік негіз, элита атарына енуге кез келген леуметтік жіктерді кілдері шін ммкіндіктер;

б) ресми талаптар, институциялы іріктеулер саныны аз болуы;

в) тадаушы (селекторат) тобы (бкіл елді сайлаушыларына дейін;

г) іріктеуді бсекелестігі, баталастыы;

д) элита рамыны згергіштігі, кшбасшылар ауысымыны серпінділігі;

Аталан сипатты белгілерді талдау мыналарды крсетті: іріктеуді бл жйесі енгізілетін жаалытардаы – жас кшбасшыларын тартуда кптеген осы заманы саяси жйелерді ажеттілігін, жекелеген саяси институттарды згеруін, деэтатистік рдістерді кшеюін жне т.т. бейнелейді. Сонымен атар, антрепренерлік жйені нашар жатарын да: нтижелерді нашар крсетуін, саясаттаы туекелді кп ытималдыын атап крсеткен жн.

Гильдиялар жйесі шін мынадай ерекше белгілер тн:

а) элита тменгі жіктерінен шыан міткерлерді жабдытыы, оларды іріктеу, билікке біртіндеп жету жолы;

б) іріктеуді институциялауды жоары дегейі – лауазымды иелену шін кптеген сзгілерді (ресми талаптарды), мселен, жасыны, жынысыны, лтты, біліміні шектеулі жне т.т. болуы;

в) тадаушыны біршама жабы тобы (негізінен –бл жоары басшылы рамы немесе бір ана бірінші басшы);

г) ашы бсекелестікті болмауы;

д) элитатты азіргі трін айта алпына келтіруге стаан рдіс сабатасты.

Гильдиялар жйесі тоталитарлы саяси жйелерге тн болады жне номенклатуралы жйеден крініс табады. Мынаны ерекше атап крсету керек: нарыты атынастарды, еркін баламалы сайлауды орныуы, туелсіз БА, саяси партиялар мен оамды озалыстарды дамуы жне т.т. бізді мемлекетімізде бекзаттар атарын толытыру проблемасын жааша трыда ойып отыр.

3) Саяси жетекшілік

Жетекші басалара бірлескен ызметте ыпалдасу масатында сер етуге абілетті адам деп білеміз, ол ызмет белгілі бір ауымдастыты мдделерін анааттандыруа баытталан.

Саяси ылымда жетекші сонымен бір мезгілде саяси процесті субъектісі мен объектісі ретінде тсіндіріледі. Субъект ретінде ол саяси оиаларды барысын анытайды, объект ретінде сипатты белгілерді иеленуші ретінде олара наты міндеттерді орындау арылы крінеді.

Саяси мірді бірегей былысы ретінде жетекші жніндегі дістемелік кзарас негізінде осы былысты екі маызын атап крсетеді:

а)жетекші — бл айын аарылатын "пайдалы" асиеттері бар (топішілік мдделер трысынан) жеке-дара адам, осыны арасында оны ызметі мейілінше німді болады;

б)жетекші — бл топты мдде трысынан оны аса мнді шешімдер абылдау ыын белгілі бір ауымдасты мойындайтын адам.

Саяси жетекшіге тн белгілер атарына дстрлі трде мыналарды: йымдастыру абілеттерін, мыты ерікті, кш-жігерлілікті, тап басатын тйсікті, сылалыты, зеректікті, адамдарды тани білуді жатызады.

Жаа белгілер ретінде суретте жне теледидарда жасы шыу абілетін, жайсандыты, сенімге лайы болуды атап крсетеді.

Жетекшіні негізгі міндеттері:

а) ыпалдасу міндеті – наты саяси бадарламада бкіл халы мдделеріні ыпалдасуы. оамны ртрлі леуметтік жіктеріні мдделерін есепке алу маызды болады жне іс жзінде мндай жадай жиі млімделеді, алайда бан нсау беру кшбасшылыты ажетті шарты болып табылады;

б) йлестіруші міндет — мемлекеттік билік институттарыны (парламент, кімет, сот) ызметін оамда абылданан ндылы бадарымен, оамды пікірмен зара байланыстылыы;

в) прагматикалы (іс жзіндегі) міндет – бадарламаларды, идеяларды, саяси шындыты іске асыру.

13-ші таырыпа баылау сратары:

1. Саяси жетекші имиджі леуметтік жне психологиялы факторлары.

2. Саяси элитаны оамдаы ролі мен орны.

3. Саяси жетекшіні саяси мдениеті.