Азастан Республикасындаы саяси процесстер.

азіргі кезде демократияны баса елдерге ке тарауы — тарихи шынды. Ондай мселе бізді елімізді алдында да тр.

Біреулер Батысты лгісіне жгінеді, екіншілері Шыыс лгісін ала тартады.

Батыс деген не? Біреулер шін ол жамандыты, блені басы. Ол адамды жекелендіреді, дараландырады, адамшылытан аздырады, бзады дейді. Басалар шін ол ркениетті мір сруді кзі. Адамдара еркіндік пен бостады келеді, ділдікті, де-мократияны орнатады, материалды жне рухани байлыа ол жеткізеді. Солара карап з еліні экономикалы, мдени, ылы-ми дегейіді салыстырып, байауа болады, тіпті зімізді кнделікті омірімізді кедейлігін, кйкілігімізді, бейшаралыы-мызды айнада кргендей боламыз дейді. рине, Батыстан кп нрсені йренуге болады. сіресе, жеке адамны еркіндігі мен бостандыын жоары ою, оны мемлекетті езгісінен босату, олармен сауда-саттыты рістету, тжірибесін саралап, жасы жаын абылдау, мдениетін баа-лау жн жне т.б. Десе де азастанны тп тамыры Шыыс-пен байланысты. Оан длел — діні, мдениеті, брыны жа-зуы. Мдениет бізге е алдымен сол жатан келді. Шыыс мдениетіне азатардаыдай ауымдасты, жымдасты, туы-сты жакын. Азия елдерінде саяси бейімделуді тиімді мысалы ретінде Жапонияны алуа болады. Олар баса елдерді е жа-сы жатарын кабылдай отырып, зіндік ерекшеліктерін, тлту-малыын жоалтпайды. лтты бар кшін Батысты е жаа технологияларын мегеруге жмсап, жмылдырып, лемдегі е озы, дамыан елдерді біріне айналды.

Бізді халыты санасына авторитарлы тртіп сііп кал-ан. Сондытан халыты саяси мдениетін ктеру басты ма-саттарды бірі болуа тиіс. Олар з ытарын, бостандыта-рын орай білулері керек. Бл жолда алдымен Конституцияда керсетілген аидалар: ыты мемлекетті принциптері, оны демократиялы негіздері, мемлекеттік билікті бірден-бір бастауы — халы екендігі, оны ытары мен бостандыта-рыны млтіксіз саталуы, билікті за шыарушы, атарушы, сот билігіне шын мнінде (сз жзінде емес) тарматалуы жне т.б. ережелерді алтысыз орындаландары шарт.

Таырып. 16. Саяси шиеленіс

1) Саяси жанжалдар

2) Саяси жанжалдар мен дадарыстарды реттеуді дістері мен трлері.

Шиеленіс деп рбір арсы жаты олайсыздыа шыратып, істі насыра шаптыратын арама-арсы мдделерді, пікірлерді, кзарастарды айшы келуін, елеулі келіспеушілікті, ткір таласты айтады.

Саяси жанжалдар табиатында леуметтік факторлар басым рл атарады. Саяси егесу негізінде жатан ш негізгі себептер:

Саяси жанжалдарды екінші кзіне саяси былыстар (тарихи оиаларды саяси мраттары, ндылытары, баалануы) туралы адамдарды субъективті мнді тсініктеріндегі алшатытарды жатызады.

Жанжалдарды шінші кзі ретінде азаматтарды састыру, оларды здеріні леуметтік, этникалы, діни жне баса да ауымдара жне бірлестіктерге жататынын мойындау процестері арастырылады, мны зі оларды леуметтік жне саяси жйеде зіні орнын тсінуін анытайды.

Саяси жанжалдарды трлері:

а) рекет ету уаытына арай — заа созылатын жне тез тетін жанжалдар;

б) рекет клеміне арай — жергілікті немесе айматы жанжалдар;

в) кріну нысандарына арай — бейбіт жне, бейбіт емес жанжалдар;

г) атысушыларды санына арай — кпсубъектілі, немесе кпжаты арама-арсы, сондай-а екіжаты, немесе екідай арама-арсы жанжалдар;

д) нормативтік реттеуді дегейі мен сипатына арай — жйелі немесе жйелі емес, институалданан немесе институалданбаан жанжалдар; е) зіні салдарына арай — о немесе теріс, сындарлы немесе іріткі салатын жанжалдар; ж) басару тртібін йымдастыру баыныстылыы сатысына арай — тікелей баыныс сатысындаы (билікті ртрлі дегейіне жататын субъектілерді зара атынастарын сипаттайтын) жне жанама баыныс сатысындаы (билікті біратарлы субъектілері мен иеленушілеріні байланысын ашатын) жанжалдар. Саяси жанжалдарды басару. Саяси жанжалдарды басаруды азіргі технологияларын талдау оларды реттеуге арналан бірнеше міндеттерді атап крсетеді.

Біріншіден, жанжалды туындауына жол бермеу керек, ал егер ал айын крінетін болса, онда ммкіндігінше оны реттеу шін баытталан леуметтік бааны арттыра тсетін кезеді ласуына жол бермеу ажет. Екіншіден, баынбайтын процестер-аймаын азайту масатында барлы клекелі, жасырын жанжалдарды ашы тріне кшіру керек. шіншіден, саяси жанжалды аымымен туындайтын леуметтік ршуді е тменгі дегейге жеткізу керек.

2 сра. Саяси жанжалдарды шешу дістері.

Мселен, Е.Нордлинжер саяси жанжалдарды ойдаыдай реттеу шін алты принцииті негіздеді:

а) траты бірлік; б) тепе-тедік принципі; в) саясатсыздандыру; г) тыйым салу ыыны зара ортатыы; д) ымыраа келу; е) шарт, яни шінші тарапа жанжалды реттеу ыын беру. оамды атынастар жйесіндегі бірегей былыс ретінде жанжал кпырлы былыс болып табылады жне осыан орай оны шешуді кп нсалыы пайда болады. Осы жадайда кейбір алымдар мына факторларды есепке алуды сынады:

а) институциалды фактор – оам ауымында жанжалдарды шешу шін леуметтік институттар: келісу комиссиялары, конституциялы сот, трелік сот жне т.т. болуа тиіс;

б) кштерді тепе-тедігі факторы — екі тарапты да жанжал жадайын шешуге те ыы мен кілеттігі болуа тиіс;

в) топты фактор — жанжала атысушылар саны нерлым аз болса, оны біліммен реттеу ммкідігі сорлым ытимал болады;

г) психологиялы фактор — жанжала атысушыларды субъективті ерекшеліктерін есепке алу.

Саяси жанжалды шешу шін мыналар ажет:

а) жанжалды шекарасын айын анытау, яни оны шектен шыармау жне оан осымша факторларды оспауа — атысушыларды, себептеріні, клемдеріні артуына жне т.т. жол бермеу керек.

б) жанжалды негізіндегі проблемаларды оайлатудан, оларды екідай тсіндіруден аула болан жн;

в)сындарлы шешімдер абылдауды кешеуілдетуге жол бермеу ажет йткені жанжалды шешу уаыты — бл жанжалды зіне де ауіптірек соатын салдарды туызуа себепші фактор;

г) лтты ерекшелік кзарас арылы жанжалды реттеуді мбебап (жалпы адамзатты) тжірибесін пайдалану керек.

Саяси жанжалды даму сатылары: бастапы, жасырын нысаны ашы нысаны (арсы тру) жанжалдан кейінгі кезе. Жанжалды бастапы (жасырын) сатысы шін туындаан жанжал жадайын тсіну, здеріні мдделерін анааттандыру шін баса тарапты кедергілері мен ытимал арсы іс-рекшеліктерін тсіну сипаты болады.

Екінші — ашы сатыда іс жзіндегі шабуыл іс-рекеттері: рандар, шаырулар, оан-лоы жасаулар крінеді, содан со осыларды салдары ретінде кедергілер жасау, жанама зиян келтіру (БА-та жария ету жне т.с.с), Даулы заттарды басып алуа, стауа баытталан рекеттерге, кш олдануа ласады.

Жанжалдарды шешуді тжірибесі саясатта жанжалдарды дамыту нысаны мен оларды шешу нсалары мейлінше кп ретте субъективті факторлара байланысты болады. Саяси ерік-жігер жанжалды арулы креске ршуін болдырмауа, оны леуметтік ауыртылыы мен шашпандыын тмендетуге, келісім мен ммілеге келу негізінде оны бседету жолдарын табуа абілетті болады.