Ежелгі ытай философиясыны жалпы сипаты, зекті ымдар жне даму кезедері.

ытайды ежелгі лтты, философиялы ілімдері: 1.Даосизм; 2.Конфуцианды 3.Легизм4..Моизм. 5.Натурфилософия. 6.Чань-буддизм (ытайа енген буддизмге ытай мдениетіні ыпал етуі нтижесінже пайда болан лтты ытай буддизмі)

ытай философиясындаы зекті ымдар.Ежелгі ытай философиялы дстрі бойынша, адам ш трлі космосты энергияны жиынтыы болып табылады: 1. Цзинь 2. Ци. 3. Шэнь Цзинь – тіршілікті жаратылысты туылу, пайда болу уаты. Оны детте тірі тіршілікті организмні «тамыры», «рыы» деп атайды. Бл психофизиологиялы уат екі трге жіктеледі: 1.«Алдыы Аспан рыы» - адама туа берілетін гендік программа, денелік – тндік ерекшеліктер; 2. «Кейінгі Аспан рыы» - адамны мір бойы рекеттеріні сипаты. Сонымен атар Цзинь сексуалды энергияны да білдіреді. Ци – (Цинь-туу энергиясымен салыстыранда) дние тіршілікті рылыс материалы ызметін атаратын материалды – рухани энергия. Ци энергиясы былай жіктеледі:

1.Затты Ци арасында заттар мен тірі организдер материалды формаа ие болады. 2. Рухани Ци адам жне тірі тіршілікті жаны. Рухани Ци – адам міріні негізі. Тні – жаны сау, табысты, жолы болаш адамны циі – «таза», «сулелі». лсіз, ауру, жолы стсіз адамны Циі «ауыр». «лас», «кнгірт».Табыса, тндік жне рухани саулыа, баыта жету шін адам з бойын барлы арты, ауыр, лас энергиядан тазартуы ажет. Шэнь- адам тласыны негізін райтын жне (Ци сияты емес) лімнен со жойылмайтын адам бойындаы сарылмас рухани энергия. Мндай ш трлі космосты энергиядан зге ытай философиясы екі трлі сексуалды энергияны бледі; Ян– ерлік бастама, сексуалды энергия; Инь - йелдік бастама, сексуалды энергия. Бкіл тіршілік екі арама-арсылытан ралады: тірі табиатта адамдар, жануарлар, ер йелге блінсе, лі табиаттада ерлік бастама (ян) (кн , аспан, раты салмасызды жеілдік) жгн Инь (Ай, Жер, тегістік, ылал) бар. ытайлы дниетаным бойынша тірі жне лі табиат, бкіл дние тіршілігі негізінде Тай-цзи-ян мен иньні бірін-бірі зара толытыруы, алмастыруы, бірлігі мен кресі жатыр. Даосизм дние рылысы мен тіршілігіні негіздерін жне адам, табиат, космосты байланыс жйелерін тсіндіруге тырысатын ытайдаы е ежелгі философиялы ілім. Негізін алаушысы б.д.д VI асыр соымен V асыр басында мір срген Лао Цзы. («арт зтаз»). мыр тарихы. Аыз бойынша, артайан Лао-Цзы ытайдан кетпек болан крінеді. Сонда амал арауылдарыны бастыы Лао-Цзыдан ытайа з даналыыны жрнаын алдырып кетуін тініпті-міс. Ойшыл келісіп, «Дао- дэ - цзинь» кітабын жазып алдырыпты. азіргі заманы алымдар пікірінше, Лао-Цзы мірде тіпті болмаан, ал «Дао- дэ - цзинь» - трлі авторларды текстеріні жинаы. Конфуцианды.Негізін алаушысы б.д.д 551 – 479 жыл мір срген Конфуций (Кун-фу-цзы) («стаз Кун»). мыр тарихы. мір срген уаыты, бізді б.д.д 551-479 жылдар аралыы. Ол азіргі Шаньдунь провинциясыны территориясында орналасан, ертедегі Лу патшалыында, кедейленген асйектер отбасында дниеге келді. Негізгі ебектері. Конфуций мектебінде оытылатын басты ебектер – «Алты Канон» деп аталан. «Алты Канон» - Конфуцийді бекзада шкірттеріні оуынын негізін раан, ал кейінірек конфуцианды дебиет канондарына енген 6 кне кітап болатын. Олар: 1.«И-цзин» («згерістер кітабы»); 2.«Ши-цзин» («ндер кітабы»); 3.«Шу-цзин» («жаттар кітабы»); 4.«Ли -цзи» («Ритуалдар туралы жазбалар») 5.«Юэ-цзин» («уен кітабы») –жеке шыарма ретінде саталынбаан.; 6.«Чунь-цу» («Кктемдер мен Кздер Анналы») – б.д.д 722 жылдан басталып, б.д.д 479 жылмен, яни Конфуций дние салан жылмен аяталатын Лу патшалыыны жылнамасы.

Легизм (немесе Фацзя, загерлер мектебі) – Ежелгі ытайды келесі леуметтік ілімі болып табылады. Б.д.д IV . бастап – а легизм ілімі конфуциандыты бсеклесіне айналды рі ытай тарихыны бкіл барысындаы іс – шараларды барлыы дерлік легизмні аидаларымен байланысты болды. Ал легизм пайда боланнан кейінгі 100 жылдан со мірші Ши-хуан осы ілімді басшылыа ала отырып, ытай елін брттас мемлекетке біріктірді. Ал мемлекетті сатап алу шін: Мемлекетті бааруды орталытандыру; Билеушіні билігін кшейту; Мемлекет ресурстарын лайту; Ол ресурстарды мірші олында топталуы аса ажет болды. Осындай тарихи, саяси - леуметтік сраныс нтижесінде легизм туды. Негзін алаушылар – Шан Ян (б.д.д 390- 398 жж) жне Хань Фэй (б.д.д 288-233жж) Негізін алаушылар атарына Шан Яна оса б.д.д ойшыл, мемлекет айраткері Шэнь Бу – хай мен б.д.д IV – III . философ Шэнь Даоны жатызады. Легизмні соы кілі – легизмні крнекті теоретигі, «Хань – Фэй -Цзы» трактатыны авторы саналатын Хань Фэй (шамамен б.д.д 220-230 жж. ) болды. Легисттер оамды заа негізделген мемлекеттік кштеу арылы ата басаруды сынды.