Таырып: Ежелгі грек философиясы

Ежелгі Грек кезені(Сократа дейнгі кезен). Милет мектебіні кілдері: Фалес (б.д.д 640-560 ж.ж) – Милет мектебіні негізін алаушы, лкен философиялы мра алдыран алашы грек философы.Фалес: 1.дние негізінде су (архэ) жатыр деп есептед; 2.жерді жан-жаын су оршаан жалпа диск трінде елестетті; 3.лі табиатты, барлы заттарды жаны болады деп тсінді (гилозоизм – барлы нрсені жаны бар деп есептеу). 4.дайлар бар жне кп деп сенеді; 5.лемні орталыы жер деп ойлады; 6. жылды 365 сткеден тратындыын анытады; 7.математикалы жаалытар ашты («Фалес теоремасы») Анаксимандр (б.д.д 610-540 ж.ж) 1.дние негізінде мгі, шексіз, лшеуге келмейтін субстанция – «апейрон» жатыр деп тсінді. 2. Материяны саталу заын тжырымдады. (затты атомды рылымын ашты): барлы заттар мен тірі тіршілік микроскопты дегейдегі элементтерден трады: тірі организмні тіршілігі тотауы, заттарды ыдырауынан кейін де оны раан элементтер – («атомдар») алып, жаа организмдерді райды; 3.алаш болып эволюция нтижесінде адамдарды баса жануарлардан шыанын айтты (Ч.Дарвин іліміні е ежелгі антикалы нсасы); Анаксимен (б.д.д 546-526 жж.) 1. дние негізі – ауа деп санады; 2.жер бетіндегі заттар – трлі ауа концентрациясыны нтижесі деп санады: ауа тыыздала келіп алдымен ауаа, содан –со балдыра (батпаа), содан-со жерге, одан со таса, т.б. айналады. 3.адам жаны («сихэ») мен «космосты жаны» ауа (пневма) арасындаы процестер састыын айтты. 4. дайларды табиат кштеріне жне аспан шыраандарына тееді.

Эфестік Гераклит (б.д.д VI -ды 2 жартысы мен V -ды 1 жартысы). Ежелгі грек материалисі (бастапы логикалы мектепті кілі). 1.Дние негізі – от деп санады. 2. Диалектиканы зекті заы арама-арсылытарды бірлігі мен кресі заын тжырымдады. 3.Дние тотаусыз озалыс пен згеріс стінде екенін алаш айтты. (бір тскен суа екінші рет тсу ммкін емес) 4.Табиаттаы заттар айналысы мен тарихты циклділігін жатады. 5.Дниедегі салыстырмалылыты мойындады («Теіз суы адам шін лас боланымен балы шін таза», «Адамны бірдей ылыы мен рекеті жадайа арай бірде жасы болса, бірде жаман»). 6.лемдік аыл, Логос – брін амтитын, бріне енетін дай деп сенді. 7. Адамдаы жне лемдік жан – материалды деп тсінді. 8. оршаан дниені тануды сезімдік (материалистік) трін жатады. Барлы процестерді озаушы кші – крес екенін айтты: («соыс( крес) – барлыыны кесі рі анасы»). Пифагор – (б.д.д VI . екінші жартысы мен V . басы). Ежелгі Грек философы жне математигі. Пифагор жне оны жолын уушыларды пікірінше: Дниені диалектикалы бірлігін бейнелейтін «протокатегорияларды» табуа крсетуге тырысты. (Жп – та, жары-араы, тзу – исы, о-сол, ер - йел, т.б). мыр тарихы. Пифагор (б.д.д 580-500) – Иониядаы Самос аралында туылып, Египетпен Вавилонда за мір сріп, кейбір деректер бойынша ндіде болып, содан кейін лы Грецияа, Кротон аласына келіп з мектебін – Пифагорлік Одаты – ылыми философиялы жне саяси ауымдастыты ран ежелгі грек философы. Пифагора «Пифагор теоремасын» длелін тапандыы жне математиканы эмпириялы ылымынан теориялы ылыма айналдыру ебегі жатызылады. Пифагор сонымен оса астрономияа да лес осты. Негізгі ебектері. Ебектеріні аты да саталмаан. Философиялы кзарастары. Тпнегіз. Пифагорда «Ежелгі Грецияны е бірінші идеалисі» деп санауа болады. йткені болмысты тпнегізі ретінде ол идеалды мнді – сандарды (ттас натуралды сандарды) атайды.Элеаттытар– азіргі Италияны жерінде орналасан ежелгі грек полисі Элейдегі философиялы мектепті (бізді дуірімізге дейін VI – V .. ) - кілдері: Парменид, Элейлік Зенон, Самосты Мелисс. Элеаттытар:1.Таным мселесін зерттеді 2. Сезімдік таным (пікір «Докса») мен жоары рухани идеалистік танымды ата жіктеді, ажыратты: 1. Монизмді жатады – кптрлі былыстарды бір ана бастапы негізден тарайтынын тжырымдады; 2.«апорияларды» - парадокстарды негіздеді. Ксенофан.мыртарихы. Ксенофан (шамамен б.д.д 565-473 жылдар аралыы) – Атомистер– (б.д.д V .) материалистік сипаттаы мектеп кілдері Демокрит, Левкипп: лемні бліндейтін са кірпіштерден –«атомдардан» («атомос»- неделимое»: «том»-«бліну», «а»-«арсы») ралатындыын айтты. Демокрит флософиясындаы материалистік баытты негізін алаушы болды. Демокрит іліміні басты аидалары: 1.Дние материалды; 2.Материалды дние атомдардан ралады; 3.Атом – са блшек, дниені «алашы кірпіші» 4.Атом блінбейді; 5.Атомдар трлі клемге (те са немесе те ірі, таы баса) жне трлі формаа ие (дгелек, сопаша, исы формада, т.б) болады. 6.Атомдар арасында бос кеістік бар; 7.Атомдар здіксіз айналыс стінде: заттар, тірі организмдер тіршілік етеді, ыдырайды, оларды атомдарынан келесі материалды дние заттары мен жаа тірі организмдер пайда болады, содан со айтадан ыдырайды; Осылай мгі айналыс жаласа бермек. 8.Атомдар здіксіз, мгі озалыс стінде. 9.Атомдарды сезімдік таным арылы кру ммкін емес.

Софистік мектеп.«Софистика» жне «софист» терминдері ежелгі гректі «даналы» сзінен бастау алады. Софистерге тн сипат: 1..оршаан дниеге сыны атынас; 2.Барлы нрсені, процесті іс жзінде тексеруге мтылыс, андай да болмасын ойды дрыс не брыстыын логикалы трыдан длелдеуге мтылыс;3.Ескірген дстрлі мдениет негіздерін абылдамау (нигелизм);4.Сйенетін негізі жеткіліксіз кне дстрлерді, дадыларды ережелерді терістеу;5.Мемлекет пен ыты шарттылыын, оларды жетілмегендігін длелдеуге мтылыс;6Моральдік нормаларды абсолютті деп емес, сынау, жетілдіру объектісі ретінде абылдау;7..Пікірлер мен баа берудегі субъективизм; 8.Объективті болмысты терістеу жне барлы нрсені тек адам ойында тірішілік ететінін длеледеуге талпыныс. Негізгі ебектері. Белгісіз софистті «осмнді сздер» («Двоякие речи») трактаты ана жеткен. Философиялы кзарастары. Субъективизм. Барлы нрсені салыстырмалылыы туралы ой – софистерді дниетанымды негізі болды. Барлы нрсе салыстырмалы болса жне барлыы рбір адамны субъективті таламына байланысты болса, аиатты жалыз ан лшемі бар, ол – адамны сезімдері. Ал адамдар трліше ойлайды. Демек, ркімні з шындыы бар, слулы пен сынсызды туралы пікірлер – салыстырмалы. Жне ол пікірлерді брі аиат. Протагор.Аа софистерді ішіндегі крнектісі Протагор болды . (б.д.д. V ) Аыа йрететін дрістері шін «Сатулы Сз» атанан ол зіні философиялы кредосы ретінде: «Адам – барлы заттарды лшемі: тіршілік етушілерді – оларды бар екендіктеріні, жне тіршілікте жотарды – оларды жо екендіктерді лшемі» дегенді жариялады.Бл – оршаан дниені баалауды, жасы мен жаманны лшемі ретінде адамны субъективті пікірі алынуа тиіс дегенді білдірді.Софистік баытты келесі кілі – Эмпедоклды шкірті Горгий ( б.д.д 483-375).Афиныа 427 жылы келген ол кез-келген таырыпа еш дайындысыз, сол таырыпты рі датап, рі арсы пікір айтып сйлей алатын шешендігімен та алдырады. Оны сздері негізінен басты ш скептикалы аидаа саятын болан:1.Егер бар болса, ол танылмайды; 2.Болмыс танылан кнде де ол туралы аиат пікір болмайды; Сократ философиясы.мыр тарихы. Сократ (б.д.д 470-399 жж.) з мірі – философиялы іліміні айнасы болан афинылы философ. кесі тасалаушы, анасы кіндік шешелікпен айналысан. Сократ з кесі сияты снатшы боланмен, з анасыны ксібін иеленгені: сбилерді дниеге келуіне кмектескен сияты, аиатты туылуына кмек беретіндігін айтуы натады екен. Сократты йелі Ксантиппа - лемдік мдениет тарихына шайпаулыты лгісі ретінде енді. Негізгі ебектері. Сократ з мірінде бірде – бір ебек, сз жазып алдырмаан. (дейі). Философиялы кзарастары. Сократ ілімі бізге оны шкірттері арылы жеткен. Оларды райсысы Сократ ілімін здігінше баяндайды. Ал кмн туызбайтын мліметтер атарына мыналар жатады: -Сократ «философияны басты міндеті – табиатты зерттеу емес, адамды тану» екенін бірінші болып айтты. -Сократ жанны денеден – денеге кшуі идеясын жатаушы. Сократ этикалы реализмді жатады: 1.«Кез-келген білім – ізгілік»; 2.«Кез-келген злымдылы білімсіздіктен туады» деп тсінді; Сократты диалог трінде тетін ашы гімелеріні таырыптары: ізгілік, байлы, да, денсаулы, слулы, махаббат, адамшылы, злымды т.б. Ол гімелерді ткізу тсілін Сократ зі «маевтика» («кіндік шешелік»-«ой туызу нері») деп атады. Оны мні - гімелесушіге дайын ойларды йрету емес, оан жетекші сратар беру арылы ойландырып, аиатты іздеуге итермелеу. Сократ іліміні тарихи мні: 1.білімді насихаттады. 2.адамзатты толандыран мгілік сратара (ізгілік, злымды, махаббат, ар-намыс т.б) жауа іздеді. 3.Маевтика дісін ашты, пайдаланды.

Платон.мыр тарихы. Платон (б.д.д 427-347жж.) – (шын Аристокл(«Платон»-«ке иыты»)).Сократты шкірті болан жне Сократты зіне мір бойы стаз санап ткен ежелгі грек философы.Негізгі ебектері. Бізге Платон шыармаларыны тгелге дерлігі жеткен. Біра кейбіреулеріні оны шынымен Платонны жазандыына кмн бар. Платон енбектеріне: 1 монолог («Сократ апологиясы»), 34 диалог (23 шынайы Платондікі,11 кмнді), 13 хат (кпшілігін Платонны зі жазбаан) жатызылады. Маызды философияыл шыармаларыны атарына «Протагор», «Пир», «Менон», «Федр», «Мемлекет», «Задар», «Сократ», «Пармелид», «Горгий», «Федон» жатады. Платон ебектріні барлыы кркем формада диалог трінде жазылан. Диалогтарыны басым блігінде Сократ атты кейіпкер – шешуші ой, кесінді сзді айтатын басты атынасушы. Философиялы кзарастары. Платон объективті идеализмні негізін алаушы: Платон философиясыны орталыында идеялар туралы ілім тр. Платон философиясындаы онтологиялы ілім. Платон дние, тіршілік барлы нрсе 3 субстанциядан ралатындыын негіздетін триадалы ілімді сынды. Оны іліміне сйкес 3 негізден тралды: 1.«ттасты» 2 «аыл» 3. «жан»

«Бірттас» («Единое»): 1.Бірттас – бкіл болмысты негізі 2.Бірттас – ешбір асиеттке ие емес (басы- аяы, формасы, мазмны, бтін - блшегі, т.б жо)

3.Бірттас - андай да бір болмыстан, ойлаудан, сезімнен жоары 4.Бірттас – барлы нрсені, барлы заттарды, идеяларды, былыстарды, асиеттерді, (жасы мен жаманны негізі). Аыл: 1.«бірттастан» - туындайды;2.«бірттастан» - ажыратылан;3.бірттаса арама-арсы;4.барлы затты мні болып табылады;5.жер бетіндегі тірі тіршілік. Жан:1.Барлы заттар мен былыстарды зара байланыстыратын озалыш субстанция. 2.Жан ажалсыз; 3.Адам жаны (затты жаны) - лемдік жанны блшегі;4.Жан: лемдік жне жеке адамны жаны болып блінеді;5.Заттар мен лі табиатты жаны болуы ммкін (гилозоизм);6.Адам тні лгеннен со жер асты патшалыында з рекетіне жауап беріп боланнан кейін айтадан жаа формаа (тнге) енеді;7.Жанны тратылыы мн тнні алмасуы – Космосты табии заы. Платонны гносеологиясы (дниені идеалистік картинасы): 1.материалды дние – «идеалар леміні» бейнесі ана; 2.Таным объектісі е алдымен «таза идеялар» болуа тиіс; 3.«таза идеяларды» сезімдік таным арылы тану ммкін емес (сезімдік таным аиат білім бермейді (тек пікір – «докса» ана )); 4.«таза идеаларды» жоары рухани рекет нтижесінде аыл арылы ана тануа болады. (идеалистік таным); 5.Жоары рухани рекет – дайындыы бар адамдара: білімді, интелектуалды философтара ана тн. Тек солар ана «таза идеаларды» кре жне тани алады. Платонны мемлекеттік теориясы. зіне дейінгі ойшылдардан ерекшелігі: Платон з философиясында мемлекет мселесінде айрыша тоталды. (Сократа дейінгі философтар: Фалес, Гераклиттер, т.б оам, мемлекеттер теориясымен емес дние негізін анытау жне табиат былыстарын тсіндірумен айналысты). Платон мемлекетті 7 трге жіктейді: 1.Монархия – бір адамны ділетті билігі. 2.Тирания – бір адамны ділетсіздік билігі. 3.Аристократия – азшылыты ділетті билігі. 4.Олигархия – азшылыты ділетсіздік билігі. 5.Демократия – кпшілікті ділетті билігі 6.Тимократия – кпшілікті (армия, скербасылдарды) ділетсіз билігі 7.Платон «болашаты мемлекеті» деген атпен - лі болмаан, біра келешекте орнайтын, мемлекеттік билікпен задарды ажеттілігі болмайтын идеалды мемлекетті сипаттайды.

Аристотель.мыр тарихы. Аристотель (б.д.д 384-322ж.) – Платонны шкірті, Македонды Александрды трбиешісі болан классикалы кезедегі ежелгі грек философы.Аристотель философиясыны дамуы 3 кезеге жіктелді: 1.б.д.д. 367-347 жж. (20 жыл) 17 жаста Платон академиясына келіп, Платон ліміне дейін шкірт болды.2. б.д.д. 347-335 жж. (12 жыл) – Македония мемлекетіні астанасы Пелле аласында Филипп патшаны шауырымен оны лы Александрды трбиесімен айналысады. 3.б.д.д. 335-322 жж. - зіні философиялы мектебін – Ликейді (Перипатикалы мектеп) ашып міріні соына дейін сонда шылданды.Негізгі ебектері. Аристотельді негізгі ебектер атарына мыналар жатады:Аспан туралы, Физика, Пайда болу мен жойылу туралы, Метеорология, Хайуанаттар тарихы, Жануарлар мшелері туралы, Жануарлар озалыс туралы, Жануарларды шыу тегі туралы, Жан туралы, Никомах этикасы, лкен этика, Афинылы саясат, Саясат, Экономика, Поэтика, Риторика, Метафизика, Бірінші аналитика, Екінші аналитика, Топика, Софизмдерді терістеу, Категориялар, Тсіндірмелер туралы, Философия туралы, Эвдем, Протрептик.