Таырып: Жаа дуір философиясы.

Жаа дуір философиясы XVIIасырда Англияда басталды. Оны кілдеріні бірі Фрэнсис Бэкон(1561-1626) еді. Оны жазып шыаран екі енбегі бар. Бірі — "ылымдарды байсалдылыы мен дамуы", екіншісі - "Жаа Органон". Ф. Бэкон - материалист, сондай-а, ол — эксперименттік ылымдарды негізін салушы. Оны олданан дістері: индукция, талдау, салыстыру, баылу, эксперимент жасау. Оны философиясы жаратылыстану ылымдарына сйенді, схоластикаа, діни, идеалистік кзарастара арсы болды. "Білім - кш", "Кш - білімде" деген аидаларды насизхаттады. Ол: "Материя озалыспен ажырамас бірлікте болады — деді — Энергия материяны зіне байланысты, оны ішкі асиеті", деді Ф. Бэкон. Оны пікірінше, дниені дрыс танып, жалан пікірлерден азат болу шін трт трлі елестерден тылу ажет. Олар: 1) адам табиатына тн елес; 2) ркімні жеке басына тн елес; 3) нары (базар) елесі; 4) театр елесі. Олардан тылуды басты жолы - тжірибе жасау, наты зерггеу, алыптасан ымдарды сол кйінде алмай, тексере білу. Ф.Бэкон эмпириктер мен рационалистерді сыаржатылыын сынады. алым мырсаа да, ермекшіге де самауы керек, ол сімдіктер глінен нектар жинап, оны бала айналдыратын ара іспеттес болуы ажет деді. Ол теория мен практиканы бірлігін жатады. Оны бл сыныстары кезінде схоластикадан арылып, наты ылымдарды дамуына о ыпал жасады. Рене Декарт (1956-1650). Ол - француздарды ататы философы, дворяндар отбасынан шыкан. Оны басты ебегі - "діс туралы ой-толау". Космология (дниені рылымы), космогония (планеталарды пайда болуы жне дамуы) жнінде, физика жне физиологияда Декарт — материалист. Ол дниені ездігінен жараланын, оны даму задылытары бар екенін, біра олар механикаа негізделгенін айтты. Ал психологияда, таным теориясында ол идеалист болды. "Мен ойлай аламын, олай болса мір сремін (Соgito, егgо sum) деген аиданы айтты. Мен еш нрсеге сенбеуім ммкін, біра сол сенбестікті ойлай алатыныма сенбеуім ммкін емес. Ойлай білу — тірлік кепілі", — деді. . Бенедикт Спиноза(1632-1677) — Голландияны - крнекті философы. Ол Амстердамда дулетті еврейлер отбасында дниеге келген. Ата-бабасы оны діни ызметші етпекші бодды. Біра ылыми ебектермен танысу, сіресе Р.Декарта еліктеу оны з ауымынан уылып шыып, міріні алан жылдарын ауыр кйзелісте ткізуге себеп болды. Азана мірінде ол екі кітап ана жазып лгерді. Бірі — "Діни-саяси трактат" (1670), екіншісі — "Этика" (1675). Спиноза "бір ана субстанция бар, ол — табиат", деді. Томас Гоббс(1588-1679) Оксфорд университетін бітірген, Аристотельді логикасын, номиналистер ілімін уаттады. Біраз уаыт Ф. Бэконге хатшылы ызмет атарды. Басты ебегі — "Левиафан" (1651). Ол ебегінде Т. Гоббс мемлекетті пайда болуын зерттеді. Бл тегіннен тегін емес еді. йткені Т. Гоббс дл аылшын революциясыны дл кезінде мір срді. Оны мемлекетке мн беруі содан болатын. Т. Гоббсты пікірінше, адам оам міріні екі дуірін: а) табии; б) азаматты кезедерін басынан ткізген. Табии кезеде "адам — адама асыр, біреуге біреу ас" деп уаыздады. Біра бл жадай адам баласыны жойылып кетуіне кеп соады. Олай болмау шін адамдар бірігіп, леуметтік келісімге келіп, ркім з ырыны бір блігін жалпы ырыа кесіп беруге кендігеді. Сйтіп, брін орайтын бірдей орта ыры жасалды. Ол жалпы ыры — мемлекет деген орытындыа келді. Сейтіп, ол мемлекетті пайда болуын тапты емес, оамды келісім жаынан шыарды. Т. Гоббс дние денелерден трады, денесіз субстанцияны мойындау денесіз дене болады дегенге те деп санады. "Ой материяны туындысы" деген пікірге келді. Біра адам мен жануарлар, Т. Гоббсты пікірінше, крделі машина: адамны аятары мен олдары — доала, жрегі — механизм. Табиат, бір жаынан, жаратушы кш, екінші жаынан — жаратылан былыс деп уаыздады. Джон Локк(1632-1704). Оны мірі аылшын революциясынан кейінгі кезеге жатады. Ол Оксфорд университетін бітірген. Дж. Локкты басты ебегі — "Адам санасы жайлы тжірибе" (1690). Ол Т. Гоббс сияты Р. Декартты "Ой іштен туады" деген пікірін сынады. "Адам жаны — таза тата (tabula rasa). Адамны крген, білгендері сол таза татаа жазылады. Міне, сана дегеніміз, дл осы", дейді ол. Адам интеллектісінде мірде жо, кездеспейтін еш нрсе болмайды, дейді. Дж. Локк екі трлі — сырты жне ішкі тжірибе болады дейді. Біріншісінен сезім, екіншісінен рефлекс пайда болады деді. XVII асыр тек материалистерді ана дниеге келтірген жо. Сонымен атар идеалистер де болды. Оларды басты кілі — Готфрид Вильгельм Лейбниц(1646-1716). Ол физик, математик, тарихшы, тілші, ы маманы болан. Лейбниц I Петрмен ш рет кездесіп, Ресейде білім беруді, мемлекеттік басаруды жобаларын жасап берген. Оны басты ебегіні бірі - "Монадология". ХП-ХШ асырлар жоарыда айтыландай, дниеге белгілі идеалистерді де келді. Олар таным теориясы тірегінде дниеге келді. Соларды бірі - аылшын философы Джорж Беркли(1685-1753). Ол тариха субъективтік идеалист, материяны мойындамайтын философ ретінде енді. Давид Юм(1711-1776) — аылшын философы, агностик, психолог, тарихшы. Оны теориясы да таныма байланысты. Антик философы Анаксимен айтан мысала сйеніп, ол дниені танып-білуге болмайды деген орытындыы келді: "Мселен, тыны су бетіне тас тастаса, дгелек пайда болады. Дгелек іші — сені білгені, ал шебер сырты — білмейтіні. Егер кп білгі келсе, лкен тас таста, сонда дгелек шебері лаяды, білімі артады. Ал соан сйкес шебер сырты да сені білмейтініні кбейгенін байатады".

XVII асырды аартушылы философиясы. Бл кезені маызды сипаттамаларыны бірі рационализм болып табылады. Рационализм бойынша , танымны негізгі ралы болып аыл-ой табылады, ал тйсік пен тжірибе екінші маынаа ие. Бл жерде ол, адамны тйсігін, абылдау мен сезімді бірінші орына оятын сенсуализм мен таным процесінде бірінші орына тжірибені оятын эмпиризмге арсы трады. Бл кезені екінші бір ерекшелігі сциентизм мен деизм болып табылады. Сциентизм – ылыми білімді е жоары мдени ндылы жне адамны дниедегі бадарыны ажетті жадайы деп есептейтін ілім. Ал, деизм болса, дай дниені жаратып боланнан кейін, табии жолмен з задылытарымен дамытып, дниеге араласпайды деп есептейтін философиялы баыт болып табылады.