Таырып: XX асырдаы Батыс философиясыны негізгі баыттары

азіргі замандаы Батыс философиясында ртрлі аымдар бар. Оларды е ірілеріне тоталамыз. Аналитикалы философия. Негізгі мселелері философияны мні, онтология мен гносеология, методологияны тілді логикалы талдауы арылы тсіндіру. Р.Карнап, Б.Рассел, Дж.Айер-логикалы позитивизмні кілдері- талдауда символикалы логиканы тсілдеріне жгінеді, ал Л.Витгенштейн арапайым тілді талдауымен айналысады. Аналитикалы философияны зі ішінде ,ылым философиясыны дамуымен дадарыс пісіп жетілді. И.Лакатос зіндік сипаттаы ылыми-зерттеу бадарламасын жасады. Онда ылымны дамуы бірі-бірі тыыз байланыстаы ртрлі теорияларды зара ауысуымен тсіндірілді. Г.Кун жалпы теориялы стандарта, методологиялы алыптар мен дниетанымды станымдара негізделген белгілі ылыми ауымдастыты іс-рекетіні моделін жасады. Бл моделді ол парадигма деп атады. К.Поппер ылыми білімдерді суі туралы пікір орытты. ылыми білімдерді суі-мыты теорияларды сынылуымен тыыз байланысты. Прагматистікфилософия (Ч.Прис, У.Джеймс, Дж.Дьюи)-негізінен АШ-та даму рлінде, йткені бл елде іскерлік, рекет пен табыс брінен де жоары ойылды. Осы жадайды тсіну масатында алдыы атара іс-рекет жоспары мен таным шыып, отырады. Бл ілімні негізгі ымы-тжірибе. Тжірибені айнар кзі- тйсіктер, кез-келген, эмоциялы жадай, еріктік импульстер. Заттар белгілі бір аныты ретінде тжірибеде берілмеген. Олар субъектіні еркіні кшімен тйсіктер аынынан шыарылады, сондытан шынды адамны еркіні кшімен тйсіктер аынынан шыарылады, сондытан шынды адамны еркіні кшімен жасалады деген орытынды туындайды. Яни, тжірибені объективті жаы еске алынбайды, ол рухани теориялы іс-ркекет деп есептелінеді. Прагматиктер аиатты анытауда оны ндылыты сипатына мн береді. Пайда келетін нрсені брі аиат деп жарияланады. ылым мен білім де оны пайдалыы, керектігі трысынан бааланады.

Психикалы талдау философиясы. Оны негізінен З.Фрейд алады. З.Фрейд –дрігер, ми анотомиясын зерттеген, жйке ауруларын баылаан. Дрігерлік практикасында адамны ояншыы стап алуыны табиатын баылап, оны себептерін білуге тырысан. Адам санасында не боып жатады, неліктен адамны психикалы саулыы бзылады, кйрейді. зіні «ояншы туралы зерттеу» деген ебегінде осындай сратара жауап берген. Адам мірі оай емес, онда ртрлі жаымды, жаымсыз жадайлар болып трады. Кейде тіпті те иын жадай болуы ммкін. Біра адам зін руаытта алыпты формада стауа тырысады, ішкі жан дниесіндегі кйзелістерін сырта шыармауа кш салады. Жаымсыз тйсіктер бірте-бірте мытылады, біра олар айда кетті. Олар адамны санасыны алыс бір тпкірінде жинала береді, ал оны мытып та кетеді. Осы мытылан жаымсыз тйсіктер бір кезде бірден кенеттен сырта шыуы ммкін. Сананы бір тпкірінде жинала беретін жаымсыз оиалар туралы тйсіктерді жиынтыын Э.Фрейд бейсаналы деп атады.

Адам санасыны тпкірінде жинаталан психикалы тжірибесін тсіндіруді жне анытауды Э.Фрейд психикалы талдау деп атады. Адамны зі саналы трде ыыстыран жаымсыз эмоциялары тсінде, кейбір байаусызда шыып кететін сздерінде крініс беруі ммкін. Э.Фрейд либидо ымын енгізіп, оан анытама берді. Либидо дегенімз алашы іргелі сексуалды мтылысты психикалы кші. Ол санамен бірге, адамны кптеген іс-ркеттерін басарады. Адамда либидодан баса да психикалы энергияны кшті трлері кездесіп отырады. Психикалы талдауды Э.Фрейд адамдарды зара атынасын, бара психологиясын, мдени факторларды зерттеуде кеінен олданды.

Герменевтика. Бл баытты кре тамыры- тексті тсіндіру, игеру. Крнекті кілдері –Г.Гадамдер, П.Ришкер, Э.Бэтти. Герменевтика -лемдегі адамны болмысын тіл мен ойлану арылы игеру туралы философия. Оны негізгі идеялары:

· лемдегі адамны болмысы

· лем мен адамны зара байланысы

· Адамны лемге тасталуы, оны орынышы, ктуі, зіні уаытша екендігін сезінуі

· Заттарды тылсым табиаты, оны жасырын сырлары мен асиеттері.

· Адам мен заттарды ккжиектері

· Тсіну, игеру адам мен заттар шекарасыны зара кірігуі немесе бірігуі

· Тсіндіруді тарихилыы

· Герменевтика мен поэтиканы бір-біріне жаындауы.

ХХ асыр ылыми –техникалы революция дуірі. Рационализм мен иррационализм араатынасын ылыми –техникалы прогресте кзарастан байауа болады. Біріншісі сциентизм деп атайды (лат. Schenic-ылым). Екіншісі антисциентизм деп аталады. Неопозитивизм.Негізгі позитивизм –дрыс пікір (лат. Positives) деп аталатын ым болып дниеге келді, оны бастамасын салан Огюст Конт(1798-1857) жне Джон Стюарт Милль, Герберт Спенсер. ХІХасырды аяы –ХХ асыр басында позитивизмні жаа дірі туды. Ол кезеде оны эмпириокрицитизм деп атады. Оны жатаушылар бізді санамыздан тыс объективтік мір бар, біра ол бізді сезімдерімізді жиынтыы дегенін алдында айтты. Эмпириокритицизм позитивизмге араанда шындытан лдеайда алша. Айталы, позитивизм философияны емес, наты ылымдарды зерттеу керек десе, эмпириокритицисизм бізді сезімімізден тыс ешнрсе жо, барлы дние бізді сезімімізді нтижесі деген отынды жасап, объективті мірді субъективті сезімге айналдырады.

Неотомизм - котолик шіркеуіні діни философиясы. Негізін асландар ХVIII асырда мір срген улие Августин жне Фома Аквинский. кілдері: Жан Матитен, Э. Жильсон, Г. Марсель, В. Соловьев, Н. Бердяев, И. Бохенский,т.б. Бл діни философияны масаты – адамдар жрегіне жол салу. Неотомисттер ылымды жоа шыармайды, біра оны дінге арсы да оймайды. Тке ылымдарды адамзата тигізіп отыран кейбір жаымсыз ыпалын сынайды.

Экзистенциализм.Философияда дайшылдыты, жалпы тадырды, жаратушыны мадатау жайында кп жазылды. Біра адамды мадатауа –антрополицияа кезек келмей жрді. Енді адамды арнайы зерттейтін кез туды. Философияда ол аым –эксизтенциолизм деп аталады. кілдері: Н. Бердяев, Л.И. Шестов, К. Ясперс, М. Хайдаггер, Ж. П. Сартр, А. Камю, Г. Марсель.Экзистенциолизмні басты категориялары – жалызды, жаттандылы, рей, жауапкершілік, ажал, т.б.; масаты – адамны «мндік» сипатын, оны айылы дрменсізжадайын ескере отырып, оан раымшылы, кешірім жасау.