Таырып: Диалектика - даму теориясы.

Диалектика – болмысты, бкіл лемдік былыстарды – табиатты, оамды жне адамны ой-санасын згерісте, озалыста, дамуда жне зара байланысты арастыратын философиялы ілім. Кне грек (антикалы) философиясында диалектиканы алашы стихиялы формасыдниеге келіп, алыптасты. озалысты тп табиатын ааруа мтылу Элат мектебіні кілдерінен – а (Парменид, Зенон) байалан болатын. Диалектиканы екінші тарихи формасынеміс классикалы философиясында идеалистік негізде алыптасты.Бл аымны аса крнекті кілдері Кант, Фихте, шеллинг, Гегель дниеге деген метафизикалы кзараса жалпы даму идеясын арама-арсы ойды. К.Маркс пен Ф. Энгельс диалектиканы тарихи шінші формасын – материалистік диалектиканымірге келтірді. Диалектикаа арама-арсы даму концепциясы (тырнамасы) жне ойлау тсілі есебінде метафизиканы негізгі белгілері мыналар:біріншіден, метафизика трысынан аланда обьект блшектерді механикалы жай осындысы ретінде аралады. Екіншіден, обьекті сыаржаты, бірбеткей абылданады, оны бір ырлары сіріленіп, енді бір жатары елеусізденіп крсетіледі. шіншіден, метафизика озалысы, дамуы арапайым ана лкею немесе кішірею есебінде арастырылады. Тртіншіден, метафизика “Дамуды айнар кзі, себебі андай?” деген сраа жауап бере алмай, оны заттан, былыстан тысары жатан іздейді, “бірінші озаушы діретті кшті” мойындауа мжбр болады. Догматизм– оамды-саяси мірді саралауда жиі шырасатын, былыстарды зерделеуде шыармащылы абілет танытпайтын ойлау дісі. Догматизм белгілі бір тжырымдарды атып-семіп алан кйде, згеріссіз абылдауа бейім. азаты “айттым – болды, кестім - зілді” дейтініне кбірек сйкес келеді. Релятивизмдаму процесіндегі згермешілікті, трасыздыты асыра баалап, соан кп кіл бледі. Софистикаболса даму стіндегі обьектіні кездейсо бір жаын, белгілі бір асиетін негіз етіп алады да, сол арылы пікір тйіндегісі келеді. Ал эклектикаболса зара іштей абыспайтын, кейде тіпті бір-біріне арама-арсы тран кзарастарды, идеяларды, принциптерді жай ана механикалы трде біріктіріп, дамудаы обьект туралы тйін жасайды. Трлі былыстар мен процестерді танып білуде, наты баалауда мны да аса зиянды екені тсінікті болса керек. Диалектикалы принциптері: 1) даму принципі. Оны мні: дниеде озалыстан, дамудан тысары ештее де жо, ендеше обьектіні даму, озалыс стінде арастыру ажет, ол кеше алай еді, бгін андай, ерте андай болма, міне, осыны басшылыа алан жн; 2) жалпы байланыспринципі. Дниеде байланыстан тысары, ошау тран ештее жо, ендеше обьектіні барлы жаын, барлы байланысын зерттеген дрыс; 3) обьектіні практикаментыыз байланыста арастыру керек, сонда ана оны мні, орны, адір-асиеті айындалма; 4) натылыпринципі. р обьектіні зіндік ерекшелігіне, мір сріп отыран жадайына баса назар аудара отырып ана, ол туралы шынайы пікір алыптастыруа болады. Задегеніміз – былыстарды арасындаы жалпы, ажетті, траты, маызды, айталанып отыратын байланыс. Категориядегеніміз – болмыс пен ойлауды е жалпы трлері, адамны дние тану мен іс жзінде згертуіні сатылары, ылымны е жалпы ымдары, адам ойлауыны оны болмысына атынасыны сипаттамалары, ылымны алыптасуы мен дамуыны жалпы шарттары. арама-арсылыты бірлігі мен крес заы. арама-арсылыты бірлігі мен крес заы диалектиканы негізгі зегі болып табылады. Ол – табиатты, оамны, адам ойлауыны жйелі дамуыны жалпылы, мбебапты ш заыны бірі, айындаушысы. арама-арсылыты бірлігі мен крес заы даму процесіні ішкі айнар кзін ашады, ескіні жойылып, жааны пайда болу себептерін крсетеді. Млшерлік жне сапалы згерістерді зара ауысу заы. Егер арама-арсылытарды бірлігі мен крес заы дамуыны жне зіндік дамуды айнар кзін, озаушы кшін ашып берсе, млшерлік жне сапалы згерістерді зара ауысу заы даму процесіні ішкі жне жалпы механизмін анытап береді. Сонымен бірге екінші заны табиаты мен мнін диалектикалы зегі болып есептелетін бірінші заны негізінде ана анытауа болады. Сапа, млшер жне лшем категориялары. Сапа дегеніміз – обьектіні анытаушы, затты, былысты, процесті ттастыын, з-зімен тепе-тедігін білдіреді. Млшер– заттарды, былыстарды асиеттеріні, рамдас бліктеріні санын, даму ауымын, т.б. білдіреді. Сапа мен млшер – болмысты жалпы, обьективті сипаттамасы. лшемдегеніміз – сапа мен млшерді диалектикалы бірлігі. Сйтіп, Гегель философия тарихында алаш рет сапалы жне млшерлік згерістерді зара диалектикалы ауысу заыниридиалистік трыдан тжырымдап береді. Сапалы жне млшерлік згерістерді ауысуы.Млшерлік жне сапалы згерістерді зара ауысу заы жаму процесіні жалпы ішкі механизмін ашады дедік. зіндік лшемні ауымында сапа траты, зін-зі сатауа бейім болады. Млшерлік згеріс біртіндеп лшемні шегіне келгенде, яни лшемні шегінен шыан стте крт згереді, жаа сапаа ауысу басталады.

Терістеуді терістеу заы. Даму процесі барысындаы оны р трлі кезедері, ескі мен жаа зара алай байланысан, дамуды тенденциялары мен баыты жне жалпы сипаты андай деген сратара жауап бермей трып даму туралы тсінікті тере рі жан-жаты деп айтуа болмайды. Аталан сратара диалектиканы шінші заы – терістеуді терістеу заы жауап береді. Ендеше терістеу дегеніміз - рбір зат пен былыс дамуынан туындайтын диалектикалы процес.

Диалектика категориялары. 1.Жекеше, згеше жне жалпы. 2.Себеп пен салдар. 3.Ммкіндік пен шынды. 4.ажеттілік пен кездейсоты. 5.Мазмн жне тр. 6.Мн жне былыс.