Сатып алу – сату келісім – шарты
АЗАСТАН РЕСПКУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АРААНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫ УНИВЕРСИТЕТІ
Автомобиль клігі» кафедрасы
К.Б.Шатаев, М.А.Жайлаубеков
«КЛІКТІК-ЭКСПЕДИЦИЯЛЫ ЫЗМЕТ КРСЕТУ НЕГІЗДЕРІ»
ПНІ БОЙЫНША
5В071300 – «Клік, клік техникасы жне технологиялары»,
5В090100 – «Клікті пайдалану жне жк озалысы мен тасымалдауды
йымдастыру»
Мамандытарыны студенттері шін
Практикалы (семинарлы) сабатар мен СЖ орындауа арналан
ДІСТЕМЕЛІК НСАУЛАР
араанды 2012
№1-практикалы саба
Сатып алу – сату келісім – шарты
Саба масаты: Сатып алу-сату келісім-шартына отыру тртібін жне оны мазмны зерттеу.
Саба мазмны: Келісім-шарттар трлерін зерттеу.
1 Сатып алу-сату келісім-шартыны жалпы сипаттамасы
Жкті жеткізуге байланысты клік-экспедициялы операциялар клемі мен рамы, осы жкті тасымалдау барысында заттай бейнелейтін наты тауарды сатып алу-сату келісім-шарты мазмнымен жне шарттарымен аныталады. Сондытан келісім-шартты жасау сатысында да клік трін, базистік жеткізу шартын тадау, ыдыс пен орама сипаты, сатушыны жазбаша сынысына офертаны немесе сатып алушы сранысына (тапсырысына) енгізу шін тауарды абылдау жне тапсыру бойынша экспедитор консультациясыны маызы зор.
2 Сатып алу-сату келісім-шартын жасасу
Сатып алу-сату келісім-шарты тауарды жеткізуге коммерциялы ммілені жне егер ажет болса, тауара теестірілетін атар келетін ызметтер анарлым ке тараан нсасы болып табылады.
Келісім-шарт, екі тарап – сатушы мен сатып алушы – сауда ммілісінде оны барлы маызды шарттары бойынша келісімге ол жеткізілген болса, жасалынан деп саналады.
Сатып алу-сату келісім-шартыны міндетті трде жне маызды шарты тауарды иелену ыыны сатушыдан сатып алушыа ауысуы болып табылады. Жеке меншікті ауысу трысынан тауарлар сипаттамаларын блуде негізгі аспектілерді бірі – бл оларды жекелендіру ммкіндігі (иесіздік сусымалы, олдаы жне йілмелі жктерге тн). Тауарды жекелендіру – сатып алу-сату келісім-шартыны тйінді мселесі. Жалпы ережелер бойынша жекелендірілмеген тауар меншігі (тек тектік белгілерімен ерекшеленетін) сатып алушыа тек тауарды жекелендіру моментінде, жеке аланда жк тсіру кезінде ана кшеді. Мысалы, егер мнай бірнеше рет сатып алу шін ірі танкермен тасымалданатын болса, наты сатып алушыа тиісті блігін бліп алу ммкін емес. Алайда жк тсіру кезінде сатып алушы зіні блігін алып кетеді жне тауар жекелендірілген болады.
Жекелендірілген, яни жеке тапсырылан немесе сериялы, біра белгіленген тауарлар жадайы шін меншік ыын ауыстыру сатып алушыа келісім-шарттаы тараптар бойынша шарттасан моментте жреді.
Келісім-шартта (немесе кез келген халыаралы сауда ммілесінде) келісім-шарт тараптарыны айсы екені дл аныталуы тиіс:
-тасымалдауды йымдастыру бойынша міндеттеме абылдайды;
-тауарды бір пункттен екіншісіне ауысуын тлейді;
-егер жоарыда атаан операциялар орындалмаан болса, ауіп тндіреді;
-тасымалдау кезінде тауарды жоалтан немесе заымдаан жадайда ауіп тндіреді;
-салы, кедендік, банктік, пошта-телеграф шыындарын жне баса -алымдарды тлейді.
Сонымен атар сатып алу-сату келісім-шартында міндетті трде сатушыдан сатып алушыа тауарды меншіктеу ыы айда, ашан жне андай трде ауысатыны крсетілуі тиіс.
3 Сатып алу-сату келісім-шартыны трлері жне ерекшеліктері
Сауда практикасында сатып алу-сату келісім-шартыны келесі трлерін ажырату абылданан.
Бір реттік жеткізу келісім-шарты (бір реттік келісі-шарт) – бір жолы келісім (мміле), ол німді белгіленген кніне арай немесе белгілі бір уаыт кезеі ішінде жеткізуді арастырады.
Келісім-шартты осы трі бойынша жеткізу белгіленген мерзім ішінде бір немесе бірнеше рет жргізіледі. абылданан міндеттемелерді орындау бойынша тараптар арасындаы зады атынастар мен жеке келісім-шарт тотайды.
Бір жолы келісім-шарттар ыса немесе за орындау мерзімі ішінде жасалуы ммкін. ыса жеткізу мерзіміндегі келісім-шарттарда (шикізат жне азы-тлік тауарларыны жеке трлері) мерзімдерін наты (белгіленген кні, уаыт мерзімін) немесе белгілемей (мысалы, німін аланнан кейін, кідірместен, навигацияны ашаннан кейін жне т.б.) оюа болады. за жеткізу мерзіміндегі келісім шарттар, ережеге сай, кешенді жне крделі жабдытарды, клік ралдарын жне т.б. жеткізу шін жасалады. Мндай келісім 3-5 жне одан кп жыла жасалуы ммкін.
Мерзімді жеткізу келісім-шарты – келісім шарттарында бекітілген мерзім бойы белгілі бір тауар клемін немесе партиясын дайы мерзімді жеткізуді арастыратын келісім. Ережеге сай, бл нерксіптік шикізат пен жартылай фабрикаттарды – кмірді, мнайды, табии газды, руданы, целлюлоза-ааз німін, азы-тлікті жеткізу. ыса мерзімді (детте 1 жыл мерзімімен) жне за мерзімді (5-10, кейде 15-20 жыл мерзімімен) келісім-шарт болып блінеді.
Кешенді жабды жеткізу келісім-шарты – кп трлілігімен, анарлым крделі млшерімен, сатушы мен сатып алушы міндеттерін тжырымдауда трлі шарттарыны кптігімен, крделілігімен, сатушы міндеттеріні кеейтілген тізімімен ерекшеленетін жинатаы тауарды жектізу келісімі.
4 Сатып алу-сату келісім-шартыны мазмны
Халыаралы саудада сатып алу-сату келісім-шартыны ш маызды ерекшеліктері бар:
-келісім-шарт тараптары ретінде трлі елдерді зады тлалары болып табылатындытан,келісім-шартта таластар айда жне ай за бойынша сатушы,сатып алушы елінде немесе шінші елде жне еліні заы бойынша арастырылатыны аныталуы тиіс;
-халыаралы сатып алу-сату келісім-шартын орындау,тауарды шекарадан ткізу осыан орай, келісім-шарт тараптары транзит жзеге асырылатын сатушы,сатып алушы еліні жне егер ажет болса,шінші елді кедендік заын ттастай білуі ,ескеруі жне ата орындалуы , кедендік баж бен салытарды тлеуі , ажетті кедендік жаттарды ресімдеу тиіс екенін болжайды;
-мміле халыаралы сипат алатындытан, тараптар келісімге келуі жне келісім-шартта тауар баасы валютасын айын аныталуы тиіс:сатушы, сатып алушы валютасы немесе шінші елді еркін конверсияланатын валютасы.
Халыаралы сатып алу-сату келісім-шарты келесі негізгі баптардан трады:
1.Анытама мен терминдер
2.Келісім-шарт таырыбы мен обьектісі (тауар атауы мен клемі)
3.Жеткізу мерзімі мен орны
4.Жеткізуді базистік шарттары
5.Жеткізу баасы мен жалпы ны
6.Шегерулер мен жеілдіктер
7.Тлем шарттары,мерзімдері мен тртібі (зара есептеулер)
8.Валюта ауіптері.
9.Тауарды тапсыру-абылдау тртібі
10.Тауар сапасы мен санын анытау тсілдері .
11.Кліктік шарттар.
12.Сатандыру шарттары.
13.Меншіктеуді ауыстыру шарты (титул)
14.Баылау мен инспекциялар.
15.Кепілдіктер мен сервистік ызмет крсету шарттары.
16.Келісім-шарт блістері мен жауапкершілік шарасы.
17.Шаым жне санкция тртібі.
18.Таластарды шешу тртібі.
19.Игерілмейтін кш жадайы (форсмажор)
20.олданылатын ы жне келісім-шартты талылау.
21.Тараптарды зады мекендері жне банк реквизиттері .
22.Сатушы жне сатып алушы олдары.
Сатып алу-сату келісім-шарты тараптары-сатушы мен сатып алушы (экспортер мен импортер) –келісім-шартпен белгіленген наты міндеттемелер алады.
Сатушыны негізгі міндеттері:
-тауарды жеткізу;
-оан жататын жаттар мен тауарды меншіктеу ытарын беру болып табылады.
Сатып алушыны негізгі міндеттері:
-тауар нын тлеу;
-жеткізілген тауарды абылдау;
Сатушы мен сатып алушы міндеттері шін жалпы ережелер:
-шыындарды есептеу тртібі,ымы жне тараптарды біріні міндеттерін бзу ытималдыы кезінде оларды орнын толтыру;
-трлі жина,салытар,баж тлеу тртібі;
-тлемні мерзімі ткен сондай-а баса міндеттерді бзылуы кезінде санкциялар;
-клік жне валюта ауіптері;
-німдерді сатандыруды ерекше шарттары;
-жауапкершіліктен босату принциптері;
-міндеттерін орындауды тотату ыы;
-келісім шартты мерзімінен брын бзу тртібі;
Келісім-шарт мазмны бойынша тараптар арасында туатын таластарды арбитражды немесе баса сот шешеді, ол келісім-шарт бойынша тараптарды ытары мен міндеттерін ,сондай-а оларды жауапкершілік клемін анытайды.
детте келісім-шартты за саласында білімі мен келісім-шартты жмыста практикалы тжірибесі бар маман дайындайды.Біра загер тек келісім-шартты сыртын (жалпы ережелер,ыты ережелер) ана рсімдей алады,ал келісім-шартты таырыпты блігі,техникалы аспектілері мен шарттары шарттары жне т.б. берілген нім сипаттамаларын , тасымалдау мселелерін жасы білетін мамандар саласы болып табылады. Сондытан келісім-шарт растыруа трлі бейіндегі мамандарды атысуы ажет.
Келісім-шарт таырыбы мен обьектісі.Келісім-шарт таырыбы-бл жасалатын мміле типі мен шартыны сипатын анытайтын рекет немесе рекеттер жиынтыы (мысалы,сатып алу,сату,жала беру,комиссия,кепілдік жне т.б.)
Келісім-шарт обьектісі –тауар ,наты жмыстар немесе ызметтер жасау. Тауарды атауын Халыаралы тауар номенклатураларында абылданан Бірыай тарифтік-статистикалы жктер номенклатурасында жне клік салалары тарифтеріні номенклатураларында абылдананмен салыстыру ажет.
нім немесе тауар трі келісім-шарт трін ана емес, ыты регламенттеуді анытау кезінде де маызды,мысалы жеілдіктер алу, баж жне жинау клемдерін бекіту жне т.б. кезінде маызды.
р текті тауарлардысату кезінде (жабды,оан осалы блшектер) келісім-шарт осымшасында келтірілетін сипаттау жатына сілтеме жасайды. Осы кезде барлы осымшалар келісім-шартты блінбес блшегі болып табылады. Сипаттау жатында тауарды рбір атауы бойынша орын саны, бір орын млшері мен массасы, орау трі, жалпы жеткізу клемі келтіріледі. Келісім-шартта тауарды кліктік сипаттамалары максимум толы жне дл келтірілуі маызды. Осы шартты бзылуы К толы жктемеуге жне К барлы партияны орналастыруды ммкін еместігіне байланысты айтарлытай шыындара, жк блмелері мен К жабдытарыны жкті саталып тасымалдану шарттарына сйкес келмеуіне жне т.б. келуіне ммкін.
Тауар асиеттерінен жне оны тасымалдану шарттарынан шыа отырып тауарды орау талаптары да аныталады.
Тауар саны (масса).Тауар саны (массасын) анытау шін р трлі лшеу бірліктерін олданады:
- таразы жйесіне сілтеме берілген таразы шамалары (метрикалы, аылшын – американды жне басалары);
- зынды пен клем шамалары (метрикалы, аылшын – америкалы, орман материалдарына арналан аылшынды, мнай німдеріне арналан баррельдер);
- белгілі салматаы будалар саны (мата, жн жне т.б. шін);
- бірліктер саны (автомобильдер, контейнерлер жне т.б.);
- белгілі ораудаы тауар саны.
Тасымалдау ралдарыны жк ктергіштігі мен жк сыйымдылыын анарлым толы пайдалану масатында экспедитора массалы шикізат жне азы-тлік тауарларын жеткізу келісім-шартына «жуы» ескертуін енгізуді талап ету ажет («1...3% ауытуа жол беріледі» немесе «+5.-7% ауытуа жол беріледі» деп тсінеді). Осындай ескертулер саудада арзан жктермен салыстыранда оларды теіз арылы бтіндей кеме партияларымен жеткізу кезінде масатты. Сауда практикасы, жк ктергіштігі тауарды андай да бір наты санына тура сйкес келетін кемені тадау анарлым иын тсетінін ескереді.
Егер тауар саны тоннамен берілген болса, келісім-шарт мтінінде кейде жеткізілетін тауар санына ыдыс пен орама енетін-енбейтінін анытаан жн. Осыан атысты келесі ескертулер абылдануы ммкін:
- «брутто массасы» - іштей (оны ттынана дейін тауардан блінбейтін) жне сырттай (ыдыспен) оралан тауар массасы;
- «таза салма массасы» - ыдыссыз жне ораусыз тауар массасы;
- «таза салмаы шін брутто массасы» - ыдыс массасы тауар массасыны 1...2% аспайтындай райды, ал ыдыс баасын ескермейді (ааз аптар, полиэтилен пакеттер);
- «жарты брутто» - сырты орау массасы шыарылан брутто массасы;
- «жарты таза салмаы» - тауарды таза салмаы мен ішкі бастапы орау массасы.
Тауар сапасы.Сол бір тауар оны сапасына байланысты ауіпсіз де, ауіпті де, баса тауармен тасымалдауа йлесетін немесе йлеспейтін жк болып шыуы ммкін. Экспедитор тауар сапасына ызыушылы танытуа жне сараптама растаан сапа сертификатын крсетуді талап ету міндетті. Тауар сапасын йлестіруді трлі тсілдері олданылуы ммкін:
- стандарт бойынша. Тауар сапасын йлестіруді осындай тсіліне сйкес массалы тауарларды кпшілігін (металл, дн, каучук) сатып алады. Бл жадайда келісім-шартта стандарт номерін, оны басылан жылын жне дайындаушы йымын крсетеді. Стандартты кіметтік орган, экспортерлер ауымдастыы немесе ірі ндіруші-компаниялар дайындауы ммкін;
- техникалы шарттара. Техникалы шарттарды детте жекелеген тапсырыстар шін растырады. Оларда бйымны техникалы сипаттамасы, оны дайындаан материла, сынау жргізу дістері аныталады;
- спецификациялар. Ережеге сай, спецификацияны крделі объектілерді немесе німдерді сату кезінде растырады, ол трлі згерістермен шыарылады жне сатылады (орамдар лшемдері мен массалары, ааз тыыздыы жне т.б.);
- алдын ала тексеру. Тауар сапасын йлестіруді осындай тсілін детте тауарларды аукциондарда сатып-алу-сату кезінде олданады;
- пайдалы (зиянды) заттар млшері бойынша. ара жне тсті металл кендерін сату кезінде оларды клемі – металды пайызды млшері ретінде, ал кмір сатан кезде – зиянды заттар (ккірт, кл) млшері бойынша келісіледі.
Тауарларды сату кезінде кбінесе «берілген сапасы бойынша» («tell quell») олданады. Тауарды «берілген» сапасы бойынша сату сатушы экспедиторын жолда тауар сапасыны тмендеуіне жауапкершілікке атысудан татарады. Сатып алушы экспедиторы сапасы тиісті емес тауар алу аупіні ммкіндігі туралы з клиентіне ескертуге міндетті.
Жеткізу баасы жне жалпы ны.Тауар баасын крсеткен кезде келісім-шартта лшеу бірлігі крсетіледі (т, м3, шт.). ажетті жадайларда негізгі затты (кен, химикалии) немесе зиянды оспаларды базистік млшері, ылалдылыы крсетіледі. Ке ассортименті тауарларды жеткізу кезінде спецификацияда тауарды р трі бойынша баасын блек крсетеді.
Тауар баасы экспортер, импортер еліні валютасымен немесе еркін конвенцияланатын валюталарды бірімен бекітіледі. Еркін конвенцияланатын тауарды тадау берілген тауармен саудаласу дстрлерімен аныталады. Тауар баасы келісім-шартта трлі дістермен бекітіледі, наты аланда:
- наты баасы келісім-шарта ол ою кезінде бекітіледі жне келісім-шартты барлы мерзімі ішінде згеріссіз рекет етеді;
- одан рі бекіту арылы баасы рбір партияны жеткізер алдында немесе рбір кнтізбе жылы басталар алдында келісіледі (за мерзімді келісім-шарттар кезінде);
- икемді баа келісім-шартта бекітілген млшерлеме болып табылады, егер жеткізу моментіне арай нарытыбаасы базистіктен келісім-шартта бекітілген йарымды шектен асатын шамаа (детте ±2-5%) ауытитын болса, ол наты партияларды жеткізу кезінде згеруі ммкін;
- сырымалы баа шыындарды (шикізат, отын, жалаы) негізгі баптары бойынша ндіруші шыындарыны згеруінен жне німні зіндік нында осы баптарды райсысыны лесіне шыа отырып аныталады; осы кезде тауар ндірісіні зіндік ныны згеруін ескере отырып, тауар баасыны тзелуі жреді. Кейде шыындар былысыны йарылан шегін бекітеді, оны шеберінде бааны тзету тек бір негізгі факторды згеруін ескере отырып (мысалы, кемелер салу кезінде металл баасы) жргізілмейді немесе бааны бір блігі келісім-шартты жасасан кезде ныыз бекітіледі, ал сыру коэффициенті бааны алан блігі шін ана есептеледі. Сонымен атар бааны тзету келісім-шартты алашы рекет ету кезеі ішінде ана ммкін болады (мысалы 6 ай); осы кезде жеткізуші йым осы кезе ішінде тапсырысты орындау шін барлы ажетті заттарды сатып алу ммкіндігіне ие болады.
Жктерді тасымалдау, айта жктеу жне сатандыру бойынша шыындар енетін база ретінде жаппай ндіру тауарлары бойынша келіссздер шін арнайы басылымдарда жарияланатын анытамалы бааларды немесе биржалы баа кесімін, аукциондарды, наты ммілелерді бааларын немесе ірі сатушы-йымдарды сыныстарын пайдаланады.
Наты клиентермен келіссздер процесінде экспортер базалы млшерлемеге жеілдіктер жйесін олданады, олар тауарды тпкілікті баасын анытайды: анытамалы баадан стандартты жеілдік, сатып алуды белгілі бір лшеміне жеткен кезде бонусты жеілдік, тауарды рынока жылжытаны шін дилерлік жне мерзімдік жеілдіктер.
Стандартты емес жабды трлерін жеке ндірілетін баса тауарларды жеткізу кезінде есептік бааларды пайдаланады. ауіп тнуін болдырмас шін бааны анытау моментінде тауар баасыны рылымын айын тсіну ажет. Осы масатта трлі жадайларда бааны ш трін арастырады: сырты сауда, базистік жне наты.
Сырты сауда баасы – бл тауар баасы, сол бойынша сырты сауда йымы оны рынокта жзеге асырады.
Базистік баа – бл берілген тауарды сырты сауда баасын анытау кезінде база ретінде абылданатын тауар баасы. Оны халыаралы саудада баа индексін ескере отырып, келісім-шартта бекітілген жеткізуді базистік шарттары негізінде жне тауарларды жеке трлері бойынша есептейді жне шот-фактурада крсетіледі (invoice price).
Наты баасы – бл, тауарды алу жне сатып алушы оймасына жеткізу бойынша сырты сауда ммілесін орындау кезінде наты тленген баа. Жеткізуді базистік шартына байланысты наты бааа тауарды тасымалдау, ПРР, сатандыру, экспортты-импортты жне сатушы елінде, транзит елінде жне сатып алушы елінде баса тлемдер бойынша осымша шыындар енуі ммкін.
Тлем шарттары, мерзімдері жне тртібі (зара есептеулер). Келісім-шартта тараптар тлем валютасына, тлеу тсіліне жне зара есептесу трлеріне келісім жргізуі керек. Тлем валютасы рашан валюталы баамен сйкес келе бермейді. Бл жадайда келісім-шартта тараптар, андай валюта рыногыны курсы (экспортер, импортер елдері немесе шінші ел) пайдаланылатынын крсетеді. детте тлем елінде рекет ететін курсты пайдаланады. Тлем ралын (телеграфты немесе поштамен аудару) жне андай курс олданылатын: сату, сатып алу немесе оларды арасындаы ортаншы курсты бекітеді.
Сатып алу – сату келісім-шартында тлем мерзімін наты кнмен немесе сатушы сатып алушыа тауарды жеткізу немесе оны тсіру туралы хабарлананнан кейін крсетілген кндер саны арылы анытайды.
лемдік сауда практикасында ашамен жне ашасыз есеп айырысуды р трін олданады, алайда экспортер мен импортер арасындаы Ресей Федерациясында рекет ететін заа сйкес зара есеп айырысуа тек ашасыз трде жол беріледі жне тмендегілер жргізіледі:
- ашы шот бойынша;
- банктік аударыммен;
- чекпен(атаулы, ордерлік немесе сынушы);
- арапайым немесе аударым векселімен;
- аккредитивпен.
Ашы есеп бойынша есептесулер экспортерді импортерге тауарды тарату жаттарын, банкті айналып тіп, сынуды жне импортерді экспортерге тиісті тлем сомасын тараптар келісімі бойынша бекітілетін мерзімде ашы шота тлеуін болжайды (детте ай сайын, тосан сайын жне жарты жылды сайын). Ашы шот бойынша есептеулер коммерциялы кредит тріні бірі болып табылады.
Ашы шота кері, – авансты есептесу трі – зара есептесу трі де бар – тлем дісі, онда сатып алушы ашалай аражатты аванспен, тауар алана дейін аударады. Сатушы бл жадайда бір мезгілде ашаны да, тауарды да баылай алады. Ашы шот сатушыны сатып алушыа сеніміне негізделеді, авансты есептесу трі сатып алушыны сатушыа сеніміне негізделеді.
Есептеуді осы екі трін де детте траты серіктестер арасында немесе алыптасан дстрге арай пайдаланады.
Есептеуді инкассалы трі ашы шота араанда, тауарларды ашаа айырбастауды анарлым мият баалауа ммкіндік береді.
Сатып алущыа алдаы тлем шін осы жаттарды бар екенін хабарлайтын сатушы банкі оны жатарын (коммерциялы шот-фактуралар, орау паратары, коносаменттер) жібергенге дейін сатушы тауарларды баылауды жаластырады.
Сатып алушы банкі сатып алушыа тиелетін жне тауар тарататын жаттарды тек тлем немесе келісілген мерзімде тленгені туралы тапсырыс тскен кезде ана жібереді.
Экспортер мен импортерден баса инкассалы операцияа екі банк атысады: инкассалы тапсырманы абылдаан жне инкасса беруші агенті ретінде атаратын банк жне оны тілшісі – тапсырма орындайтын (инкассалайтын) банк.
Сатып алу-сату келісім-шартында осы банкті атауы, жаттар тлеміні мерзімі крсетілуі жне инкассо бойынша шыындара байланысты шыындар кімні шотына жатызылуы тиіс екені крсетілуі тиіс.
Инкассалы операциялар барысында банктер импортерді тиісті тлем жргізуіне аржылы жауапкершілік алмайды жне осыан байланысты з ресурстарын жмылдырмайды. Банктер сонымен атар тауар жаттарыны тиелген тауарды сапасы мен саны туралы келісім шарттарына сйкес келуіне жауапкершілік алмайды.
Инкассалы есептесу тріні кемшіліктері, импортер тауар жаттарын сатып алудан бас тартумен немесе тауар жаттарын банк-тілші алан уаыта арай тлеуге абілетсіз болып шыуымен шектеледі. Осылайша, тауар жаттарын сатып алмау аупі айын. Мысалы, рынок конъюнктурасыны згеруі салдарынан тауарды сатып алу импортер шін тиімсіз болды, нтижесінде тауар шін тлем жргізілмеген, бл экспортерге шыын келтіреді.
Инкассалы тріні алыпты рекет етуіні маызды шарты сатып алушыны сенімділігі жне оныі коммерциялы атаы болып табылады.
Есептеуді анарлым ке таралан трлеріні бірі аккредитив арылы тлем немесе жатты аккредитив болып табылады.
Аккредитив– бл, бірінші жаынан, импортерді (бйры берушіні) з еліні банкіне (банк-эмитентке) аккредитивте крсетілген шарттармен экспортер – тлаа (бенефициара)аккредитивте беогіленген белгілі бір аша сомасын тлеу туралы тлемдік тапсырма, екінші жаынан – импортер еліні банк-эмитентіні экспортер елінде банк-тілшіге (делдал банкке) соысына аккредитивте крсетілген тлемді аккредитивте келісілген жаттарды экспортер оан сынуа арсы жргізу тапсырмасы.
Осылайша, тауарлы аккредитивтік операцияда мимимум ш адам атысуы керек:
- банкте аккредитивті біреуді пайдасына ашатын тла, - импортер(бйры беруші);
- аккредитив ашылатын банк (эмитент);
тла пайдасына ашылатын аккредитив, - экспортер (бенефициар).
Егер аккредитив бойынша тлемді банк-эмитент емес, баса банк, мысалыэкспортер елінде банк-эмитент тілшісі жргізетін болса, онда аккредитивтік операцияа орындаушы банк немесе делдал банк деп аталатын тртінші тла осылады. Аккредитив бір серіктесті екінші біреуіне несиені алмастыру жолымен жне сатып алушыны несиеге жне коммерциялы банк-эмитентінесену арылы тлемдерді жзеге асыруа кепіл береді.
Аккредетив рсімдеуші аржылы йымдар аккредитивте келісілген жаттарды сынан экспортерге тлем аысын тлеуді жзеге асыру шін рылады.
Тлемдер аражаты ретінде тауар жне фрахтыны сатып алу шін олдаы аша мен аша аударымдарынан баса чек жне вексель болуы ммкін.
Чек – чек берушіні банкке чекте крсетілген соманы белгілі бір тла немесе чекті тапсырушыа банкте бар аражат есебінен тлеуін міндеттейтін бйрыы. Чектер атаулы, ордерлі жне крсету болып блінеді.
Атаулы чек белгілі бір тлаа беріледі жне детте баса бір тлаа жазбаларды тапсыру жолымен беріле алмайды.
Ордерлі чек олдан ола атаулы немесе бланктік тапсыру жазбаларын сыну жолымен беріле алмайды, ол вексельде, сонымен атар, чекті екінші бетіне жазылады.
Крстеу чегі олдан ола ешбір тарату жазбаларынсыз арапайым трде сыну арылы ткізілді.
Крсету чегіні бір трі болып кросталан чек табылады, яни, ол екі ызыл сызыпен диагонал бойынша клдененен сызылады. Мндай чектер банктер арылы тленбейді жне бл чекпен чекті сатаушыны жоалтуы немесе алаятарды осы чек арылы аша алуынан сатандырады.
Сырты сауда айналымындаы е маызды несие жаттарыны бірі болып вексель табылады.
Вексель – бл сзсіз зады трге ауысан ашалай міндеттеме. Вексель трінде берілген міндеттеме шінші тлаа атысты абстрактты жне даусыз болып табылады. Вексель бойынша тлемдер вексельді міндеттілер шін міндетті, наты экономикалы, сауда, несиелік атынастара жне баса да келісімдерге туелсіз боландытан абстрактты болып келеді, оларды нтижесінде вексель туындады; шінші тлаа вексельді тлеуден бас тарту ешбір арсылысыз длелденбесе (мысалы, сатушы несиеге алынан тауарды келісімшарт шарттарын орындамаса, баса тауарды ойса, жеткізу мерзімін бзса жне т.б. ) даусыз болып саналады.
Вексельді ке тараан трі ауыспалы вексель немесе тратта (draft) болып табылады. Вексель немесе тратта бойынша шінші тлаа ттыну ыы берілу индоссамент немесе жиро деп аталады. Траттаны беретін жне тарату жазбасын жргізетін тла тратта бойынша рбір олданушыны олданар алдындаы тлемаысына жауап береді.
Тарату жазбалары (индоссамент) атаулы немесе бланктік бола алады. Бланктік жазбада тратта берілетін тла крсетілмейді жне вексель немесе траттаны тарататын индоссантты олтабасы ойылады. Бланктік тарату жазбасы ары арай траттаны баса да тлалара тарату жазбаларын жргізусіз сынуа ммкіндік туызады, яни, талап оюшыны жатына айналады.
Жеткізу мерзімі жне кні. Бл екі шартты орындалуы сату-сатып алу шарты бойынша сатушы мен экспедициялау шарты немесе сатушыны бір реттік тапсырысы бойынша бірдей міндетті.
Тауарды жеткізу мерзімі тауарды сатып алушы немесе оны экспедиторына жеткізу міндетімен тсіндіріледі. Шартта крсетілген тауарды саны бір уаытта жеткізілуі ммкін (жеткізуді бір уаытта бекітілген).
Жеткізу мерзімі жеткізу уаытыны кнтізбелік кнін анытаумен бекітілуі ммкін. Мндай тсіл сирек олданылады – тауарды жеткізілуге дайындыы жне шарта отыру жне жеткізу кніні арасы ыса болан жадайда.детте жеткізу мерзімі кнтізбелік мерзімні аныталуымен бекітіледі , бл уытты ішінде жеткізіу рекеті жзеге асырылуы тиіс (кнтізбелік ай ,немесе тосанны кні , аныталан кндерді арасындаы аралы).
Жеткізу мерзімін кнтізбелік ай ,тосан немесе жылмен белгіленген кезде крсетілген кнтізбелік мерізімге «аралыында» немес «кешіктірмей»сздері осылады,аралы жеткізілімге «ай сайын», «тосан сайын» сздері осылады.
Сауда да абылданан «Бірден жеткізу», «Тотап алу», «жедел жеткізу», «тауардын дер кезінде заттай болуы» терминдері детте шарта отыру жне оны орындау мерзіміні арасы ыса болан кезде олданылады.
«Жедел жеткізу»термині анарлым жиі кездеседі. Жедел жеткізу тсінігі бойынша шарта отыру кнінен кейін белгілі бір кндерді аралыындаы жеткізілім тсіндіріледі,олар сауда дстрлері мен жеке тауарларды сауда тжірбиесімен аныталады жне 1 кннен 14 кнге дейін барады.
Кей кезде тауарды белгілі бір кн, апта,ай ішінде жатарды біреуіні (немесе екі серіктесті ) аталан шарт бойынша міндеттемелерді орындаудан кейін жеткізілу ажетілігі нсалады ,мысалы ,сатып алушыны белгілі бір уаыттан со аккедитив ашуы немесе оларды 100 авансын тлеуден со . Сонымен атар ,тмендегілер олданылады :
- жеткізілім мерзімін нсау:<<німді алдау сон>>,<<навигация мерзімінде >> жне т. б.;
- сатып алушыны пікір бойынша жеткізу ,яни, сатып алушыны шартты орындау барысында сатушыа тауарды сатып алу шін тапсырысты жолдау ыы .Мндай жадайда,жеткізілімні осындай тапсырысты тскен кнінен кейін (кн немесе апта саны )нсалан мерзім ішінде талыланады .
Шартта крсетілген жеткізілім кнін– сатып алушыны сынысы бойынша тауарды жеткізу кні зор маыза ие . Жеткізілім тсіліне байланысты жеткізілім кні болып тмендегі жадайлар есептеледі :
- тауарды тарату шін абылдайтын транспортты йыммен берілтін жатты кні (мысалы ,коносамент немесе штурман олхатыныберілу кні,теміржолдаы шекаралы станция штемліні кні ,уе арылы жк тасымалдау кні жне т.б.):
- транспортты-экспедициялы йымны жкті одан рі таайындалу орны бойынша жеткізу шін олхатты жазылу кні ;
- тауарды сатып алушыны есебінен таратылуы жніндегі шаруашылы кулігіні кні ;
- тапсырыс беруші комиссия жне жеткізуші кіліні абылдау – тапсыру актісіне ол ойылан кні .
Тауарды тапсыру –абылдау тртібі. Тауар сатушы мен сатып алушыны сапа жніндегі сертификата сйкес тапсырылды жне абылданды деп есептеледі,транспортты жата сйкес орын саны бойынша орындалады деп есептеледі .
Тауарды соы абылдануы тауарды белгілі бір орына жеткізілгеннен со сатып алушыны елінде жзеге асырылды . Тауар мына жадайларда абылданады:
- орын саны бойынша – тауарды тасымалдаушыдан абылдау кнінен бастап ;
- ыдысты санына байланысты – ыдысты ашу кезінде , тауарды аланнан со 2 айдан кешіктірмей ;
- сапасы жаынан – ыдысты ашу кезінен бастап 1айдан со кешіктірмей .
Тез бзылатын тауарларды саны жне сапасы бойынша тексеріс шартта крсетілген жатармен аз уаытты ішінде жзеге асырылады . Тауарды сапасы бойынша талаптар оны шарта оымша тіркелген талаптарды шарттар сйкес келмеген жадайда ойылады ( МЕСТ, ТУ , лгісі ,ерекшелігі). Тауарды саны бойынша талаптар транспортты жаттарды (коносамент , автомобильді немесе темир жол ) айшылыы кезінде ойылады .Талаптара осымша абылдаушыны еліндегі туелсіз сюрвейермен растырылан акт тіркелуі ажет . Сюрвейерді тадауы сатушы мен сатандырушы арасында шартта немесе сатандыру полисінде талыланан жадайда келісілуі ажет. Сатып алушы жкті сапасы мен саны бойынша талаптарын тауарды жеткізілуі кнінен бастсап 30 кн ішінде оюы ммкін . Бл мерзімні тотатылуынан кейін талаптар абылданбайды.
Талаптар мен санкциялар тртібі. Сатып алушы сатушыа шартты бзуа байланысты тмендегідей жадайларда талаптарын оя алады.
а)сатушыны кінсінен тауардын жеткізілуіні кешіктірілуі . Шарта отыру мерзіміні аяталуынан со ,сатып алушы жаа кепілдеме мерзімін бекітеді.
Егер сатушы тауарды нсалан кепілдеме мерзімін сйкес оймаса ,оан айыпплмен атар , соы мерзімі беріледі . Егер сатушы тауарды соы мерзімге сйкес оймаса, сатып алушыны шартты бзып , оны орындамааны шін айыппл талап етуге ыы бар .
Жеткізуді кепілдеме жне соы мерзіміні затыы ,сонымен атар , рбір жадайдаы айыппл клемі шартта жатарды келісімі боіынша бекітіледі.
Сонымен атар ,айыппл санауды арапайым трі олданылады .
Мысалы , келесі тжырымдаулар олданыла алады: <<Келісілген жеткізу мерзімні саталмааны жадайында Сатушы Сатып алушыа р апта сайыны кешіктірулер тауар ны 0.1 клемінде жне р апта сайыны кешіктірулер шін 0.5 <<біра жеткізілген тауарды ныны 5 аспайтындай аражатты тлейді немесе <<Cатушы Сатып алушыа рбір тулік ішіндегі тауар ныны 0,08 жеткізілім бзылан жадай да тлейді . Мндай айыпплды жалпы сомасы сталан тауарды 8 нынан аспауы ажет . Сатып алушы тауарды жеткізілу мерзімні кешіктірлуі сегіз айдан асан жадай да шартты бзуды талап етуге ылы . Сонымен атар ,шартты бзу Сатушыны жеткізу мерзімін бзуа шін айыппл тлеуден босатпайды>> .
Егер сатушы тауарды жк тасымалдау пунктіне таайындалан мерзімде жеткізсе, мнымен байланысты барлы шыындар оны есебіне арастырылады. Сатушы жкті белгіленген мерзімге атысты Т рып алулара байланысты шыындарды теуге міндетті. Егер сатушы тауарды сатып алушымен тапсырылан Т ажетті млшерде ммкін болатын ктеру ммкіншілігіне сйкес дайындамаса, Т салмаыны жетіспеушілігі сатушыны есебінен теледі.
б) тауарды наты крсетілген млшеріні шартта крсетілген млшеріне сйкес келмеуі. Егер шартта тауарды шартта крсетілген млшерінен ауытитын ммкін болатын млшері аныталса, онда сатып алушы осындай млшердегі тауарды абылдап, шартта бекітілген баа бойынша теуге міндетті. Ммкін болатын млшерден асатын тауарды сатып алушы сондай шарттармен абылдайды, немесе, одан бас тартуы ммкін. Бл жадайда ол абылданбаан тауарды сатушыны есебінен сатауды йымдастырады, сонымен атар сатушыны есебінен бл тауарды блігін тапсырады.
Егер ойылан тауарды млгері шартта бекітілген млшерден кем болса (ммкін болатын ауытуларды есепке аланда), сатып алушы сатушы ойан барлы тауарды алуа міндетті, біра, тауарды ммкін болатын ауытулардан асатын, ажітті млшерде жеткізілмеу себебінен шыындарды теуді талап ете алады.
в) тауарды сапасына атысты наразылы. Сатып алушы тауар баасын тмендету жнінде млімдей алады, немесе, блінген тауарды айырбастауа немесе оны жндеуден ткізуді талап ете алады. Сонымен атар, барлы клік шыындары мен баса блінген тауарды айтару жне жаа тауарды жеткізумен байланысты осыша шыындар сатушыа атыстырылады.
Сатушы сапасы мен санына байланысты наразылытарды сатушыа шартта крсетілген тауарды таайындалан портына жеті, немесе, сатып алушы мемлекеті шекаралы станцияны штемпеліні кнінен бастап шартта белгіленген мерзім(кндер,айлар) ішінде, ал кепілдеме мерзімі белгіленген тауара атысты - кепілдеме мерзімі ішінде талап етуі ажет. Наразылы туелсіз сюрвейермен растырылан актісімен расталуы ажет.
Наразылы мыналар нсалады:
- шартты нмірі;
- клік реквизиттері; тауарды шарт бойынша атауы;
- тауарды саны(сапасы), ол бойынша шаымдар млімденеді;
- шаымдарды мні; сатып алушыны талаптары.
Сатушы наразылыа оны тскен кнінен бастап тулікті ішінде негізделген дауап айтару ажет, олай болмаан жадайда, наразылыты сатушы толы млгерде теуге міндеттеледі.
Сатушы сатып алушыа санкцияны келесі жадайда талап ете алады:
а) акредитивті ашу барысындаы кідірістер. Сатушыны кінсінен, не болмаса, сатып алушы жауапкершіліктен босататын себептерден тыс аккредитивті ашылуыны кейінге алдырылуы барысында сатушы шартты бзуа ылы. Ол мндай шешімі туралы сатып алушыны аккредитивті ашылу кніні соы мерзімінен бастап шартта крсетілген мерзім ішінде хабарландырылуы ажет. Егер сатушы мнай хабарландыруды белгіленген мерзімде ескертпесе, шарт з кшінде алады. Сатушы тауарды осымша шыындарын теуге (сатау жне т.б.), сонымен атар, тлемдерді кешіктіргені шін сатып алушыдан айыппл талап етіге ылы. Мндай ндай айыпплды клемі шартта тауарды баасына сйкес процент трінде крсетіледі, мысалы, "жылды 12 % есебімен" немесе " Сатып алушы Сатушыа тауарды з баасынан 0,1 % клемінде сімді рбір кешіктірілген кнді санаанда тулік сайын теуі ажет, біра бл сан тауарды баасыны 5 % аспауы ажет"
б) тауарды айта сату, соны ішінде, айта экспорттауа тыйым салынан туралы шарт талаптарыны бзыланына байланысты. Шарта сатып алугыны сатушыны жазбаша олтабасыз оан жеткізілген тауарды сатуа, сонымен атар, басаша атаумен, немесе, баса этикеткалармен сатуа ыы жо. Сонымен атар, ол аталан тауарды сатушыны жазбаша рсатынсыз не тікелей, не шінші тлалар арылы айта экспорттауа ыы жо. Шартты бл талаптарыны орындалмаан жадайында, сатушы сатып алушыдан шарт бойынша келісілген тауарды пайызбен шаандаы нын талап етіге, сонымен атар, шартты мндай жадайда бзылу кезіндегі шыындарды теуді талап етуге ылы.
в) FOB келісімі барысында кемені жеткізілуіні кешіктірілуі. Мндай шарт бойынша келісімдерді орындау барысында сатып алушы 15 тулікті ішінде, сатушыдан жкті дайындыы жнінде млімет аланнан ке"ін, оан кемені атауы мен оны тасымалдау портына жететін уаытын хабарлауы ажет. Жкті жеткіщуді таайындалан мерзімнен кейін 21 тулікті кешіктірілуі себебінен, мнымен байланысты консервация жне тауарды сатау бойынша шыындарды сатып алушы тейді.
№2-практикалы саба