Баылау сратары.

1. Дисульфидтер, ос жне крделі сульфидттерді ерекше диагностикалау белгілері андай?

2. Дисульфидтер, ос жне крделі сульфидтерді практикалы маызы.

3. Дисульфидтер, ос жне крделі сульфидтерді здеріне тн парагенетикалы ассоциациялары.

Минералдарды жйелі сипаттау тртібі: минералды аты жне химиялы формуласы, ерекше анытау (диагностикалау) белгілері, генезисі (жаратылысы), парагенетикалы ассоциациясы жне олдану жолдары.

 

Дисульфидтер тобыны минералдары:пирит FeS₂, марказит FeS₂, кобальтин CoAsS, арсенопирит FeAsS

Пирит FeS₂. Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.Халькопириттен жне пирротинненкристалдар пішіндерімен (5 – суретке сйкес) жне аттылыымен айырылады (6-6,5), марказиттен тзілімдерді пішінімен. Оан сульфидтерді ішінде е жоары аттылы тн.

Генезисі (жаратылысы). Магмалы таужыныстарда те са сеппелер трінде, скарнды жапсар-метасоматиттік кенорындарында, гидротермалы жне шгінді таужыныстарда (сазды мтастарда, тас кмір, темір, марганец, бокситтер жне т.б. кенорындарында), метаморфты тататастарда кездеседі. Жер бетінде тотыу белдемдерде тез тотыып, сульфаттара жне темірді сулы тотытарына айналады.

 

1 2 3 4 5

 

5 – сурет. Пирит кристалдарыны пішіндері

Пиритті кубы (1), пентагондодекаэдрі (2), кубпен пентагондодекаэдрі – а (100) комбинацияда (3), октаэдрі – о (111) (4), октаэдрі пентагондодекаэдрмен комбинацияда (5)

 

Парагенетикалы ассоциациясы. Кгірт кендер, галенит, магнетит, арсенопирит, алтын, барит, кварц, кальцит жне т.б.

олдануы. Ккірт ышылын ндіруге пайдаланады, осымша пиритті кендерден баса дістермен мыс, мырыш кейде алтын, селен ндіріледі. Темір ойыртпалары бояу немесе темір ндіруге пайдаланады. те сирек пириттен никель, кобальт шыарады.

Марказит FeS₂. Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.Марказит пириттен тек ана тзілімдерді пішіндерімен айырылады, ол пирит сияты кристалдарды растырмайды.

Генезисі (жаратылысы).Кбінесе экзогендік, кейде тмен температуралы гидротермалы желілік кенорындарында. Сульфидтік кенорындарыны тотыу белдемдерінде кездеседі, жиі кмір рамды жне шгінді таужыныстарда. Жер бетінде пириттенде тез тотыады.

Парагенетикалы ассоциациясы.Гидротермалы жаратылыста: кварц, кальцит, галенит, сфалерит, кгірт кендер жне т.б.

олдануы.Пирит жне марказит рамды кендерді ккірт ышылын німдеуге олданады. Кейде ол таллий ндіретін кз болып табылады.

Кобальтин CoAsS. Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.зін сипаттайтынызылт рекі, кристалдар пішіні (6 – суретке сйкес).

Генезисі (жаратылысы).Гидротермалы жапсар-метасоматиттік скарндарда жне желілік кенорындарында.

 

1 2 3 4

 

6 – сурет. Кобальтин мен арсенопирит кристалдарыны пішіндері

1 – кобальтинні пентагондодекаэдріні октаэдрмен комбинациясы; 2 – арсенопиритті ада жне ине тріздес кристалдары жне егіздігі (3), штігі (4)

Парагенетикалы ассоциациясы. Арсенопирит, халькопирит, кальцит, кварц, магнетит, темірлі хлорит, турмалин, апатит.

олдануы.Кобальт ндіретіне маызды кен болады. Кобальт жоары сапалы рыш жне орытпаларда колданады, таы да керамикалы бйымдар жне шыны бояйтын кк жне жасыл бояу ндіріледі.

Арсенопирит FeAsS. Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.алайыдай-а тсі, жоары аттылы (5,5 - 6), кристалдар пішіні ада жне ине тріздес (6 – суретке сйкес).

Генезисі (жаратылысы).Жоары жне орта температуралы гидротермалы (метасоматиттік – скарнды, желілік).

Парагенетикалы ассоциациясы. Бейметалды минералдар: кварц, турмалин, дала шпаттар, слюдалар, карбонаттар, кейде берилл, топаз жне т.б. Касситерит, вольфрамит, сфалерит, галенит, алтын, кміс жне мыс кендерінде кедеседі.

олдануы.Кшланы кені болады, кейде серіктес ретінде кобальт дейді. Кшла ауыл шаруашылыында зиянкестермен кресуге олданады, таы да тері, лак-бояу жне баса ндірістерде пайдаланады.

ос сульфидтер тобыны минералдары:халькопирит CuFeS₂, борнит Cu₅FeS₄.

Халькопирит CuFeS₂. Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.сас пириттен айырмашылыы тмен аттылыы жне тсіні ашытау еместігі, кристалдар пішіні (7 – суретке сйкес); пентландиттен – жіктілік жотылыы жне тсі одан жарытау боланы.

1 2 3 4

 

7 – сурет. Сульфид кристалдарыны пішіндері

Халькопиритті тетраэдрлік кристалы (1) жне егіздігі (2); тераэдритті кристалдары (3-4)

 

Генезисі (жаратылысы).Магмалы негізді таужыныстарда, гидротермалы скарндарда, метаморфты тататастарда жне шгінді мтасты таужыныстарда.

Парагенетикалы ассоциациясы. Магмалы жаратылыста: халькопирит пирротин жне пентландит; скарндыта: андрадит, магнетит, шеелит, пирротин; гидротермалыта: пирит, пирротин, галенит, сфалерит, мысты сульфидтері жне т.б.

олдануы.Мысты е маызды кені болады, ндірістік рамы 2-2,5 % райды, кейде бірге кміс, индий жне баса минералдар ндіріледі.

Борнит Cu₅FeS₄. Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.Тсі жне трлі-тсті кк лпырмасы арылы, тмен аттылыымен оай белгіленеді. лпырмасы ковеллинге ксас біра пышапен тырнаса борнитті арауытты мысты-ызыл тсі крінеді.

Генезисі (жаратылысы).Гидротермалыжелілерде, экзогендік мысты кендерді гипергендік белдемдерінде.

Парагенетикалы ассоциациясы. Гидротермалы желілерде: халькопирит, пирит, галенит, сфалерит, кгірт кендер; экзогендік: мысты халькозин жне ковеллин. Жер бетінде малахит жне азуритпен жеіл ауысады.

олдануы.Халькопиритке араанда мысты бай кені болып саналады.

Крделі сульфидтерді минералдары (сульфотздарды): кгірт кендер.

Кгірт кендер Cu₁₂(Sb,As)₄S₁₃. Кгірт кендер мен халькопирит.

Ерекше анытау (диагностикалау) белгілері.Кристалдарды габитустары, тсі, кгірт жылтырлыы. Морттылыы жо, пышапен кесілмейді.

Генезисі (жаратылысы).Гидротермалы, жер бетінде кгірт кендер бойынша неше алуан мысты туынды минералдары пайда болады.

Парагенетикалы ассоциациясы. Гидротермалы кгірт кендер: пирит, халькопирит, галенит, сфалерит, сомтума алтын, барит, кальцит жне т.б.

олдануы.Мысты кендерді баалы компоненті болады. Кейбір сульфидтік кендерді кешенді німдегенде, кмісті кзі болады.

дебиеттер: [1, c. 216-292].