азастан Республикасыны «азастан Республикасындаы тiл туралы» мазмны.

Азастан Республикасыны «азастан Республикасындаы тiл туралы» мазмны.

азастан Республикасыны заыны тараулары( 6 тарау 27 бап)

азастан Республикасыны «азастан Республикасындаы тiл туралы» Заы 1997 жылы 11 шiлдеде абылданды. Осы Заы 4-шi бабында: азастан Республикасыны мемлекеттiк тiлi - аза тiлi. Мемлекеттiк тiл - мемлекеттi бкiл аумаында оамды атынастарды барлы саласында олданылатын мемлекеттiк басару, за шыару, сот iсiн жргiзу жне iс ааздарын жргiзу тiлi. Сонымен бiрге, кiмет, мемлекеттiк органдар мемлекеттiк тiлдi яни аза тiлiн барынша дамытуа, оны халыаралы беделiн ныайтуа жне аза диаспорасына ана тiлiн сатауы мен дамытуы шiн кмек крсетуге мiндеттi деп крсетiлген.
Аталан Заны 1-шi бабында диаспора деген терминге «зiнi тарихи шыу тегiнен тысары елде трып жатан халыты бiр блiгi (этникалы ауымдасты)» деген тсiнiктеме берiлген, яни шет елдерде трып жатан бiздi андас бауырларымыз. аза халы зiнi тарихи отанында трып а, ешандай уын-сргiнсiз ана тiлi мселесiне келгенде диаспораа айналды. Тiл туралы За абылдананнан берi, оны жзеге асыру шiн азастан кiметi бiратар аулылар абылдады. Атап айтанда, 1998 жылы 14 тамызда «Мемлекеттiк органдарда мемлекеттiк тiлдi олданылу аясын кеейту туралы», Елбасыны 1998 жылы 5 азадаы № 4106 Жарлыымен бекiтiлген «Тiлдердi олдану мен дамытуды мемлекеттiк бадарламасы» таы басалары. Бас-аяы 4-5 жылды iшiнде тiл жнiнде 17 жат абылданыпты. аншама жетiлген задар, бадарламалар абылдананмен, оны iске асыратын адамдар. рбiр аза азаматыны бойында зiнi ана тiлiне деген рмет, оны кдыретiне бас июшiлiк сезiмi алыптаспайынша, аза тiлiнi ксегесiн кгерту иын. Орыс халыны тектi тымыны бiрi - режиссер Андрей Кончаловский «Гомердi «Одиссеясын» толы тсiну шiн, арнайы грек тiлiн йрендiм» дегенде, 20-шi асырды Гомерi атанан Жамбылды жырын, Абайды леiн, уезовты прозасын тсiну шiн, мен арнайы аза тiлiн йрендiм деп айтатын кн туарма екен деп ойлаймыз. Ана тiлiнде бiр кiтап оымай а, ел басарып жрген азаматтар аз емес. р халыты ана тiлi - оны жаны, халыны айталанбас зiндiк кейпi, лтты болмыс-бiтiмiнi бейнесi, асырлар бойы жинатаан рухани байлыыны кзi, iшкi жан дниесiнi зiне ана тн пиясы. Кезінде Гегель зiнi «Эстетикасын» француздарды аударып жатанын естiгенде, менi ойларымды жеткiзуге оларды тiл байлыы жетер ме екен деп кмнданан екен. Мемлекеттiк ызметшiлердi арасында аза тiлi iс ааздарын жргiзуге олайсыз тiл, тиiмдi ойды жеткiзе алмайды деген кереар пiкiр алыптасан. Олара менi айтпаым, Мхтар уезовты жиырма томды шыармалар жинаыны, аза тiлiн зерттеушiлердi, жазушыны сздiк орында 29.483 сз бар екенiн, сонын iшiнде таза аза сздерiнi зын саны 23.740, аланы кiрме сздер екенiн анытаанын, салыстыру шiн айтанда, А.С.Пушкин шыармаларында 21.197, ал Шекспир шыармаларында 15.000 сз бар екенi аныталан - ылыми дерек. Орыс тiлiнi Академиялы 4 томды тсiндiрме сздiгiнде сексен мынан аса сз болса, ал азаты тсiндiрме сздiгiн жасау ола алынан 50-шi жылдарды орта тсында 350 мыдай тіл сезiмiз бен тiркесiмiздi тiзiмге алынаны белгiлi жйiттер. Мны брiн талдап жатанымыз, лтты зiмшiлдiктi ояту емес, «Тауларды аласартпай, даланы астерлейiк» деген бiртуар азамат аын Олжас сияты, зге тiлдi кемсiтпей, ккiрегi ояу, саналы азаматтара ой салым келгендiктен айтып трмын. Тадырды талай тауыметiн тартсадаы аза халы з тiлiнi ттастыы мен тнытыын сатай бiлген, бiздi тiл сорлы тiл емес, кадеге жарата бiлсек, дыретті тiл. аарман жерлесiмiз Бауыржан Момышлы 1944 жылы Москва тбiнде шайасып жрiп, сол кездегi азастан Компартиясы Орталы Комитетiнi хатшысы бдiалыов жолдаса «аза тiлi туралы пiкiр» атты хатында «Тiлсiздi айуан дейдi. Тiлi кедей елдi мдениетсiз, анайы, надан халы деп санайды. аза тiлi еш уаытта зiмен кршiлес халыты тiлдерiнен сорлы болып, атардан алып мiр срмегендiгi мыдаан жыл тарихында айындалан емес пе едi» деп жазан екен. Батыр Бауке айтып кеткен тiл мселесi - лi сол крделi кйiнде алып отыр. Тiл туралы Заны 9-шы бабында «Мемлекеттiк органдарды актiлерi мемлекеттiк тiлде зiрленiп, абылданады, ажет болан жадайда, ммкiндiгiнше, баса тiлдерге аударылуы амтамасыз етiле отырып, оларды зiрлеу орыс тiлiнде жргiзiлуi ммкiн» делiнген. Осы аидаа сйкес, орыс тiлiнде ойлап, жазуа дадыланан мемлекеттiк ызметшiлер, еш уаытта басын ауыртып, аза тiлiнде жат дайындамасы - мiр шындыы. азiргi кезде, мртебелi мекеменi брiнде аудармашылар бар, саны бар да, сапасы жо, йткенi аудармашылы сирек дарын, нердi тресi, екiнi бiрi жасы аудармашы бола алмайды. Сондытан, ресми органдарды аударма жаттарын, орысша мтiнiнсiз тсiну тiптi ммкiн емес. Осыны брi айналып келгенде аза тiлiнде iс жргiзуге олбайлау болып тр Жоарыда айтыландарды ескере отырып, менi тмендегiдей сыныстарым бар: 1. Мемлекеттiк органдарда iс ааздарын жргiзуде ос тiлдiлiктен, бiр тiлдiлiкке, яни аза тiлiнде жргiзуге кшу керек. Ол шiн тiл туралы Заны тиiстi баптарына згерiс енгiзу ажет. 2. Ата Заымызды 7-шi бабыны «Мемлекеттiк йымдарда жне жергiлiктi зiн-зi басару органдарында орыс тiлi ресми трде аза тiлiмен те олданылады» деген 2-шi тармаын алып тастау ажет. 3. Тiл туралы Заны 24-шi бабында «азастан Республикасыны тiл туралы Заыны бзылуына кiнлi мемлекеттiк органдарды, кез келген меншiк нысанындаы йымдарды 1-шi басшылары, сондай-а зады жне жеке тлалар азастан Республикасыны Задарына сйкес жауапты болады» делiнген. Заны осы аидасына сйкес кiмшiлiк ы бзушылы туралы Кодексiне згерiстер мен толытырулар енгiзу ажет. 4. Аталан Заны 25-шi бабына жне азастан Республикасы кiметiнi биылы жылы 8-шi атардаы №16 аулысымен бекiтiлген Ережеге сйкес, тiлдер туралы Задарды саталуына баылау жасауды з зыретiнi шегiнде азастан Республикасыны апарат жне оамды келiсiм Министрлiгi жзеге асырады. Осы Ережеге сйкес облысты апарат жне оамды келiсiм Департаментi, прокуратура органдарымен бiрiгiп, тiл туралы За талаптарыны орындалуына дЎйектi трде баылау жасауды амтамасыз ету керек. 5. Мемлекеттiк органдарда бос лауазымдара ызметкерлер абылдаанда, оларды бiлiктiлiк талаптарыны тiзбесiне мiндеттi трде аза тiлiнде iс ааздарын жргiзе алатындыы енгiзiлуi тиiс. Сайып келгенде, кемегер жазушымыз абит Мсiрепов айтандай «Сол тiлдi жасаан, жасап келе жатан халыты баяысын да, бгiнгiсiн де, болашаын да танытатын, сол халыты мгiлiгiнi мгiлiк белгiсi - Ана тiлiн тек гей лдары ана менсiнбейдi, гей лдары ана аяа басады» деген екен. Ана тiлiмiздi гей лдары емес, зегiн жарып шыан туан лдары болайы дегiм келедi, рметтi аайын.

1 тарау. Жалпы ережелер (1 - 7 баптар)
2 тарау. Тiл - мемлекеттiк жне мемлекеттiк емес йымдар (8 - 15 баптар) мен жергiлiктi зiн-зi басару органдарында
3 тарау. Тiл - бiлiм беру, ылым, мдениет жне (16 - 18 баптар) баралы апарат ралдары саласында
4 тарау. Тiл - елдi мекен атауларында, жалы сiмдерде, (19 - 22 баптар) крнекi апаратта
5 тарау. Тiлдi ыты орау (23 - 26 баптар)
6 тарау. Тiлдi шетелдермен жне халыаралы йымдармен (27 бап) атынастарда пайдалану

Осы За азастан Республикасында тiлдердi олданылуыны ыты негiздерiн, мемлекеттi оларды оып-йрену мен дамыту шiн жадай жасау жнiндегi мiндеттерiн белгiлейдi, азастан Республикасында олданылатын барлы тiлге бiрдей рметпен арауды амтамасыз етедi.

1 тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Негiзгi ымдар

Осы Зада мынадай ымдар пайдаланылады:
диаспора - зiнi тарихи шыу тегiнен тысары елде трып жатан халыты бiр блiгi (этникалы ауымдасты);
ономастика - тiл бiлiмiнi жалы есiмдердi, оларды пайда болуы мен згеруiнi тарихын зерттейтiн блiмi;
орфография - дрыс жазу ережесi, сйленген сздi (сздер мен грамматикалы тлаларды) жазбаша беру тсiлдерiнi бiрiздiлiгiн белгiлейтiн ережелер жйесi;
топонимика - ономастиканы географиялы объектiлердi атауларын, оларды пайда болуы, згеру, олданылу задылытарын зерттейтiн блiмi;
транслитерация - бiр графикалы жйедегi мтiндер мен жекелеген сздердi баса графикалы жйенi ралдарымен рiппе-рiп арылы беру.
терминологиялы комиссия - экономиканы, ылымны, техниканы, мдениеттi барлы салалары бойынша аза тiлiнi терминологиялы лексикасы саласындаы сыныстарды зiрлейтiн консультативтiк-кеесшi орган;
ономастикалы комиссия - географиялы объектiлердi атауына жне оларды атауларын згертуге бiрыай кзарас алыптастыру, топонимикалы атауларды олдану мен есепке алуды ретке келтiру, азастан Республикасыны тарихи-мдени мрасыны рамдас блiгi ретiнде тарихи атауларды алпына келтiру, сатау жнiндегi сыныстарды зiрлейтiн консультативтiк-кеесшi орган;
укiлеттi орган - тiлдердi дамыту саласындаы бiрыай мемлекеттiк саясатты iске асыруа жауапты орталы атарушы орган.

2-бап. Осы Заны реттейтiн мселесi

Мемлекеттiк, мемлекеттiк емес йымдар мен жергiлiктi зiн-зi басару органдарыны ызметiнде тiлдердi олдануа байланысты туындайтын оамды атынастар осы За реттейтiн мселе болып табылады.
Осы За жеке адамдар арасындаы атынастарда жне дiни бiрлестiктерде тiлдердi олданылуын реттемейдi.

3-бап. азастан Республикасындаы тiл туралы задар

азастан Республикасындаы тiл туралы задар азастан Республикасыны Конституциясына негiзделедi, осы Занан, тiлдердi олдануа жне дамытуа атысты азастан Республикасыны зге де нормативтiк ыты актiлерiнен трады.
Тiл туралы задар азастан Республикасыны азаматтарына, азастан Республикасында траты тратын шетелдiктерге жне азаматтыы жо адамдара олданылады.

4-бап. азастан Республикасыны мемлекеттiк тiлi

азастан Республикасыны мемлекеттiк тiлi - аза тiлi.
Мемлекеттiк тiл - мемлекеттi бкiл аумаында оамды атынастарды барлы саласында олданылатын мемлекеттiк басару, за шыару, сот iсiн жргiзу жне iс ааздарын жргiзу тiлi.
азастан халын топтастыруды аса маызды факторы болып табылатын мемлекеттiк тiлдi мегеру - азастан Республикасыны рбiр азаматыны парызы.
кiмет, зге де мемлекеттiк, жергiлiктi кiлдi жне атарушы органдар: азастан Республикасында мемлекеттiк тiлдi барынша дамытуа, оны халыаралы беделiн ныайтуа;
азастан Республикасыны барша азаматтарыны мемлекеттiк тiлдi еркiн жне тегiн мегеруiне ажеттi барлы йымдастырушылы, материалды-техникалы жадайларды жасауа;
аза диаспорасына ана тiлiн сатауы жне дамытуы шiн кмек крсетуге мiндеттi.

5-бап. Орыс тiлiн олдану

Мемлекеттiк йымдарда жне жергiлiктi зiн-зi басару органдарында орыс тiлi ресми трде аза тiлiмен те олданылады.

6-бап. Мемлекеттi тiл жнiндегi аморлыы

азастан Республикасыны азаматыны ана тiлiн олдануына, арым-атынас, трбие, оу жне шыармашылы тiлiн еркiн тадауына ыы бар.
Мемлекет азастан халыны тiлдерiн оып-йрену мен дамыту шiн жадай туызу жнiнде аморлы жасайды.
лтты топтар жинаты тратын жерлерде iс-шаралар ткiзiлген кезде оларды тiлдерi пайдаланылуы ммкiн.

7-бап. Тiлдердi олданылуына кедергi келтiруге жол бермеу

азастан Республикасында тiлдiк белгiсi бойынша азаматтарды ытарын кемсiтуге жол берiлмейдi.
азастанда мемлекеттiк тiлдi жне баса да тiлдердi олданылуына жне оларды йренуге кедергi келтiретiн лауазымды адамдарды iс-рекеттерi азастан Республикасыны задарына сйкес жауаптылыа кеп сотырады.

2 тарау. Тiл - мемлекеттiк жне мемлекеттiк емес йымдар мен жергiлiктi зiн-зi басару органдарында

8-бап. Тiлдердi олданылуы

Мемлекеттiк тiл азастан Республикасы мемлекеттiк органдарыны, йымдарыны жне жергiлiктi зiн-зi басару органдарыны жмыс жне iс ааздарын жргiзу тiлi болып табылады, орыс тiлi ресми трде аза тiлiмен те олданылады.
Мемлекеттiк емес йымдарды жмысында мемлекеттiк тiл жне ажет болан жадайда баса тiлдер олданылады.

9-бап. Мемлекеттiк органдар актiлерiнi тiлi

Мемлекеттiк органдарды актiлерi мемлекеттiк тiлде зiрленiп, абылданады, ажет болан жадайда, ммкiндiгiнше, баса тiлдерге аударылуы амтамасыз етiле отырып, оларды зiрлеу орыс тiлiнде жргiзiлуi ммкiн.

10-бап. жаттама жргiзу тiлi

азастан Республикасыны мемлекеттiк органдары жйесiнде, йымдарында, меншiк нысанына арамастан, статистикалы-есеп, аржы жне техникалы жаттама жргiзу мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде амтамасыз етiледi.
Алматы аласыны ірлік аржы орталыыны атысушылары жаттаманы мемлекеттік тілде жне (немесе) орыс жне (немесе) аылшын тілдерінде жргізуге ылы.

11-бап. Азаматтарды тiнiштерiне айтарылатын жауап тiлi

Мемлекеттiк жне мемлекеттiк емес йымдарды азаматтарды тiнiштерi мен баса да жаттара айтаратын жауаптары мемлекеттiк тiлде немесе тiнiш жасалан тiлде берiледi.

12-бап. арулы Кштер мен ы орану органдарындаы тiл

азастан Республикасыны арулы Кштерiнде, сондай-а скери жне скерилендiрiлген рамаларды барлы трiнде, мемлекеттiк баылау мен адаалау, азаматтарды ыты орау йымдарында жне ы орау органдарында мемлекеттiк тiлдi жне орыс тiлiнi олданылуы амтамасыз етiледi.

13-бап. Сот iсiн жргiзу тiлi

азастан Республикасында сот iсi мемлекеттiк тiлде жргiзiледi, ал, ажет болан жадайда, сот iсiн жргiзуде орыс тiлi немесе баса тiлдер мемлекеттiк тiлмен те олданылады.

14-бап. кiмшiлiк ы бзушылы туралы iстердi жргiзу тiлi

кiмшiлiк ы бзушылы туралы iстер мемлекеттiк тiлде, ал ажет болан жадайда, баса да тiлдерде жргiзiледi.

15-бап. Ммiлелер тiлi

азастан Республикасында жеке жне зады тлаларды жазбаша нысанда жасалатын барлы ммiлелерi ажет болан жадайда баса тiлдердегi аудармасы оса берiлiп, мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде жазылады.
Шетелдiк жеке жне зады тлалармен жазбаша нысанда жасалатын ммiлелер мемлекеттiк тiлде жне тараптар шiн олайлы тiлде жазылады.
Алматы аласыны ірлік аржы орталыыны атысушылары ммілелерді мемлекеттік тілде жне (немесе) орыс жне (немесе) аылшын тілдерінде жасасуа ылы.

3 тарау. Тiл - бiлiм беру, ылым, мдениет жне баралы апарат ралдары саласында

16-бап. Тiл - бiлiм беру саласында

азастан Республикасында мемлекеттiк тiлде, ал лт топтары жинаы тратын жерлерде соларды тiлдерiнде жмыс iстейтiн мектепке дейiнгi балалар йымдарын ру амтамасыз етiледi.
Балалар йлерiнде жне олара теестiрiлген йымдарда оыту, трбие беру тiлiн жергiлiктi атарушы органдар олардаы балаларды лтты рамын ескере отырып белгiлейдi.
азастан Республикасы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалы жне ксіптік, орта білімнен кейінгі, жоары жне жоары оу орнынан кейінгі бiлiмдi мемлекеттiк тiлде, орыс тiлiнде, ал ажетiне арай жне ммкiндiгi болан жадайда баса да тiлдерде алуды амтамасыз етедi. Білім беру йымдарында мемлекеттiк тiл мен орыс тiлi мiндеттi оу пнi болып табылады жне бiлiм туралы жата енгiзiлетiн пндер тiзбесiне кiредi.

17-бап. Тiл - ылым жне мдениет саласында

азастан Республикасында ылым саласында, диссертацияларды ресiмдеу мен орауды оса аланда, мемлекеттiк тiл мен орыс тiлiнi олданылуы амтамасыз етiледi.
Мдени шаралар мемлекеттiк тiлде жне ажет болан жадайда баса да тiлдерде жргiзiледi.

18-бап. Баспасз бен баралы апарат ралдарыны тiлi

азастан Республикасы баспа басылымдары мен баралы апарат ралдарында мемлекеттiк тiлдi, баса да тiлдердi олданылуын амтамасыз етедi.
ажеттi тiлдiк ортаны жасау жне мемлекеттiк тiлдi толыанды олданылуы масатында, оларды меншiк нысанына арамастан, телерадио арналары арылы берiлетiн мемлекеттiк тiлдегi хабарларды клемi уаыт жаынан баса тiлдердегi хабарларды жиынты клемiнен кем болмауа тиiс.

4 тарау. Тiл - елдi мекен атауларында, жалы сiмдерде, крнекi апаратта

19-бап. Топонимикалы атауларды, йымдарды атауларын пайдалану тртiбi

Елдi мекендердi, кшелердi, аладарды, сондай-а баса да физика-географиялы объектiлердi дстрлi, тарихи алыптасан азаша атаулары баса тiлдерде транслитерация ережелерiне сйкес берiлуге тиiс.
Мемлекеттiк йымдарды, оларды рылымды блiмшелерiнi атаулары мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде берiледi. Бiрлескен, шетелдiк йымдарды атаулары мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде транслитерация арылы берiледi.

20-бап. Кiсi есiмiн, кесiнi есiмiн жне тегiн жазу

Кiсi есiмiн, кесiнi есiмiн жне тегiн ресми жаттарда жазу азастан Республикасыны задары мен нормативтiк ыты актiлерiне сйкес келуге тиiс.

21-бап. Деректемелер мен крнекi апарат тiлi

Мемлекеттiк органдарды мрлерi мен мртабаларыны мтiнiнде оларды атаулары мемлекеттiк тiлде жазылады.
Меншiк нысанына арамастан, йымдарды мрлерiнi, мртабаларыны мтiнi мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде жазылады.
Бланкiлер, мадайшалар, хабарландырулар, жарнамалар, прейскуранттар, баа крсеткiштерi, баса да крнекi апарат мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде, ал ажет болан жадайда баса да тiлдерде жазылады.
азастанда ндiрiлетiн тауарларды арнайы млiметтер крсетiлген тауарлы жапсырмаларында (этикеткаларында), табаламаларында, нсаулытарында мемлекеттiк тiлде жне орыс тiлiнде ажеттi апарат болуа тиiс.
Шетелде ндiрiлген тауарларды арнайы млiметтер крсетiлген тауарлы жапсырмалары (этикеткалары), табаламалары, нсаулытары импорттаушы йымдарды аражаты есебiнен мемлекеттiк тiлдегi жне орыс тiлiндегi аудармасымен амтамасыз етiледi.
Крнекi апаратты барлы мтiнi мынадай ретпен: мемлекеттiк тiлде - сол жаына немесе жоары жаына, орыс тiлiнде он жаында немесе тменгi жаына орналасады, бiрдей лшемдегi рiптермен жазылады. ажеттiгiне арай крнекi апаратты мтiндерi осымша баса да тiлдерге аударылуы ммкiн. Бл жадайда арiп лшемi нормативтiк ыты актiлерде белгiленген талаптардан аспауа тиiс. Ауызша апарат, хабарландыру, жарнама мемлекеттiк тiлде, орыс жне ажет болан жадайда, баса да тiлдерде берiледi.

22-бап. Тіл – байланыс саласында

азастан Республикасыны шегінде байланыс саласында мемлекеттік тілді жне орыс тіліні олданылуы амтамасыз етіледі. азастан Республикасыны шегінен тыс жерлерге почта-телеграф жнелтілімдері белгіленген халыаралы ережелерге сйкес жргізіледі.

5 тарау. Тiлдi ыты орау

23-бап. Тiлдi мемлекеттiк орау

азастан Республикасында мемлекеттiк тiл жне барлы баса тiлдер мемлекеттi орауында болады. Мемлекеттiк органдар бл тiлдердi олданылуы мен дамуына ажеттi жадай жасайды.
Тiлдi дамуы мемлекеттiк тiлдi басымдыын жне iс ааздарын жргiзудi аза тiлiне кезе-кеземен кшiрудi кздейтiн Мемлекеттiк бадарламамен амтамасыз етiледi.
Мемлекеттiк тiлдi белгiлi бiр клемде жне бiлiктiлiк талаптарына сйкес бiлуi ажет ксiптердi, мамандытарды жне лауазымдарды тiзбесi азастан Республикасы задарымен белгіленедi.
азастан Республикасыны кiметi терминологиялы жне ономастикалы комиссияларды жне ажет болан жадайда баса да рылымдарды рады.

24-бап. Тiл туралы задарды бзаны шiн жауаптылы

азастан Республикасыны тiл туралы задарыны бзылуына кiнлi мемлекеттiк органдарды бірінші басшылары не жауапты хатшылары немесе азастан Республикасыны Президенті айындайтын зге де лауазымды адамдары, кез келген меншiк нысанындаы йымдарды бiрiншi басшылары, сондай-а зады жне жеке тлалар азастан Республикасыны задарына сйкес жауапты болады.
Лауазымды адамны мемлекеттiк тiлдi бiлмеу желеуiмен азаматтарды тiнiштерiн абылдаудан бас тартуы, сондай-а мемлекеттiк тiлде жне баса тiлдерде ызмет атарылатын салада оларды олданылуына кез келген кедергi келтiру азастан Республикасыны задарында кзделген жауаптылыа келiп соады.

25-бап. Укiлеттi органны зыретi

Укiлеттi орган:
1) тiлдердi дамыту саласындаы бiрыай мемлекеттiк саясатты iске асырылуын амтамасыз етедi;
2) тiлдердi олдану мен дамыту бадарламасын жне зге де нормативтiк ыты актiлердi зiрлейдi;
3) орталы жне облыстарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергiлiктi атарушы органдарында азастан Республикасыны тiл туралы задарыны саталуын баылауды жзеге асырады;
4) азастан Республикасыны тiл туралы задарында белгiленген талаптарды бзылуын жою туралы сынымдар жасайды, тиiстi органдара азастан Республикасыны тiл туралы задарыны бзылуына кiнлi лауазымды адамдара тртiптiк жазалау шараларын олдану туралы сыныстар енгiзеді;
5) тiлдердi дамыту саласындаы бiрыай мемлекеттiк саясатты iске асыру жнiндегi ызметтi апаратты, дiстемелiк амтамасыз етiлуiн йымдастырады;
6) терминологиялы жне ономастикалы комиссияларды ызметiн йлестiредi.

25-1-бап. Ономастикалы комиссияны зыретi

1. Республикалы ономастикалы комиссияны азастан Республикасыны Yкiметi:
1) азастан Республикасыны Президентiне облыстарды, аудандар мен алаларды атауы жне оларды атауларын згерту, сондай-а оларды атауларыны транскрипциясын згерту туралы орытындылар енгiзу;
2) азастан Республикасыны кiметiне з зыретi шеберiндегi табии-географиялы, топонимикалы, нерксiптiк жне зге де объектiлердi атауы жне оларды атауларын згерту туралы орытындылар енгiзу масатында рады.
2. Облысты ономастикалы комиссияларды облыстарды жергiлiктi атарушы органдары:
1) ауылдарды (селоларды), кенттердi, ауылды (селолы) округтердi атауы жне оларды атауларын згерту, сондай-а оларды атауларыны транскрипциясын згерту;
2) облысты жергiлiктi атарушы органдарыны зыретi шеберiндегi табии-географиялы, топонимикалы, нерксiптiк жне зге де объектiлердi атауы жне оларды атауларын згерту туралы орытындылар дайындау мен енгiзу масатында рады.
3. алалы ономастикалы комиссияларды:
1) республикалы маызы бар аланы, астананы жергiлiктi атарушы органдары:
аладаы аудандарды, аладарды, даылдарды, бульварларды, кшелердi, тйы кшелердi, парктердi, саябатарды, кпiрлердi жне аланы баса да рамдас блiктерiнi атауы жне оларды атауларын згерту, сондай-а оларды атауларыны транскрипциясын згерту;
республикалы маызы бар аланы, астананы жергiлiктi атарушы органдарыны зыретi шеберiндегi табии-географиялы, топонимикалы, нерксiптiк жне зге де объектiлердi атауы жне оларды атауларын згерту туралы орытындылар дайындау жне енгiзу масатында рады;
2) облысты маызы бар аланы жергiлiктi атарушы органдары аладаы аудандарды, аладарды, даылдарды, бульварларды, кшелердi, тйы кшелердi, парктердi, саябатарды, кпiрлердi жне аланы баса да рамдас блiктерiнi атауы жне оларды атауларын згерту, сондай-а оларды атауларыны транскрипциясын згерту туралы орытындылар дайындау жне енгiзу масатында рады.

25-2-бап. Облысты (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергiлiктi атарушы органыны зыретi

Облысты (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергiлiктi атарушы органы:
1) тiлдердi олдану мен дамытуды iрлiк бадарламасын зiрлеп, бекiтедi жне оны орындалуын амтамасыз етедi;
2) орталы атарушы органдарды ауматы блiмшелерiнi жне ауданды атарушы органдарды азастан Республикасыны тiл туралы задарын сатауын баылауды жзеге асырады;
3) азастан Республикасыны тiл туралы задарында белгiленген талаптарды бзылуын жою туралы сынымдар жасайды, тиiстi органдара азастан Республикасыны тiл туралы задарыны бзылуына кiнлi лауазымды адамдара тртiптiк жазалау шараларын олдану туралы сыныстар енгiзедi;
4) мемлекеттiк тiлдi жне баса тiлдердi дамытуа баытталан облысты маызы бар шаралар кешенiн жзеге асырады;
5) облысты (республикалы маызы бар алалы, астаналы) ономастикалы комиссияны ызметiн амтамасыз етедi.

25-3-бап. Ауданны (облысты маызы бар аланы) жергiлiктi атарушы органыны зыретi

Ауданны (облысты маызы бар аланы) жергiлiктi атарушы органы: 1) ауданны (облысты маызы бар аланы) аумаында тiлдердi олдану жне дамытуды iрлiк бадарламасын iске асыру жнiндегi iс-шаралар жоспарын зірлейді жне оны жзеге асырылуын амтамасыз етедi;
2) мемлекеттiк тiлдi жне баса тiлдердi дамытуа баытталан ауданды (облысты маызы бар ала) дегейдегi iс-шараларды жргiзедi;
3) облыстарды атарушы органдарына ауылдарды (селоларды), кенттердi, ауылды (селолы) округтердi атауы жне оларды атауларын згерту, сондай-а оларды атауларыны транскрипциясын згерту туралы сыныстар енгiзедi.

26-бап. 2004.20.12 № 13-III Р Заымен алып тасталды

6 тарау. Тiлдi шетелдермен жне халыаралы йымдармен атынастарда пайдалану

27-бап. Тiл - халыаралы ызметте

азастан Республикасыны дипломатиялы кiлдiктерi мен азастан Республикасыны халыаралы йымдар жанындаы кiлдiктерiнi ызметi мемлекеттiк тiлде, ажет болан жадайда баса да тiлдердi пайдаланып жзеге асырылады.
Екiжаты халыаралы шарттар, детте, уадаласушы тараптарды мемлекеттiк тiлдерiнде жасалады, кпжаты халыаралы шарттар оан атысушыларды келiсiмiмен белгiленген тiлдерде жасалады.
азастан Республикасында баса мемлекеттер кiлдерiмен ткiзiлетiн ресми абылдаулар мен зге де шаралар баса тiлдерге аударылып, мемлекеттiк тiлде жргiзіледi.