Лекция. Перцептивті бейнелерді конфигурациялы

Аспектілерін зерттеу

Перцептивті йымдасу задары. Фигура жне фон. Стереокру механизмдері: кз торыны корреспондентті жне диспаратты нктелері, гороптер, стереопсис зоналары. Алыстау мен тередік белгілері: бинокулярлы, тадамалы, трансформациялы, окуломоторлы. Стереоскопты рылысы. Кеістікті, формаларды, озалысты абылдаудаы Дж. Гибсон зерттеулері. абылдау феномендері, алты класы. Оптикалы брмалану. Адаптация динамикасы. «Тері кру» феноменологиясы.

абылдау біратар асиеттерге ие:

· константтылы(тратылы) – жадайды згергеніне арамастан затты адекватты абылдануына ммкіндік беретін ерекше асиет. Бізді абылдауымыз белгілі бір шектеуде абылдауды жадайына туелсіз оларды клемін, формасын, трін заттан тыс сатап алады (абылданатын зата дейінгі ара-ашыты, жары тсіру жадайы, абылдау брышы жне т.б.). шаты биіктегенде барлыы кішкентай болып крінеді: йлер, адамдар мырсадай болып крінеді. шатан тскенде - барлыы з алпына келеді. Баса мысал. Шл далада ештееде жо: м жне мірді ешандай белгісі бомайды. Міне, мнда константтылыты асиеті жоалуы ммкін: кейде ойды кесірткеден айыру ммкін болмайды. Шл даланы ерекше жадайы абылдауды брмалап, апаратты деу процесіне сер етеді.

Константтылыты асиеті абылданатын обьектіге жне оны мір сру жадайларыны ерекшеліктеріне икемделетін жне кері байланыс механизміне ие, з бетінше реттелетін рекетпен тсіндіріледі.

· заттылыы – обьект жеке физикалы дене болып кеістікте жне уаытта жекеленуі ретінде абылдануы. Бл асиет фигура мен фонны зара байланысы кезінде аны крінеді. Затты асиеті, заттылыы затпен байланыс кезінде пайда болады, ол адама андай да бір ажеттілігін анааттандыру шін ажет. Затты асиеті андайда бір бтіндікте байалады;

· ттасыы– бейнелі трде блшек пен бтінні ішкі органикалы зара байланысы. Бл асиетті екі аспектісін арастыруа болады: а) р трлі элементтерді біріктіру; б) оны рамдас элементтеріні сапасынан рылан бтінні туелсіздігі.

абылдауды йымдастыруды принциптері (заттылы пен ттастылыты асиеттері) гештальтпсихология кілдеріні ебектерінде нерлым тере жне ашы талданан (М. Вертгеймер, Ч. Осгуд жне т.б.).

абылдауды ттастылыы мен рылымдылыыны айнар кздері бір жаынан обьектілерді жеке ерекшеліктеріне байланысты болса, екінші жаынан адамны затты іс-рекетінде.

жалпылы – рбір бейнені аты бар кейбір обьектілер класына жатызылуы;

· маыналыыабылдауды ойлаумен, затты мнін тсінумен байланысына негізделген;

· абылдауды маызды феномені шынайы лемге затты бейнені атыстылыы болып табылады – жоба феномені (мысала, кзді сетчаткасында адам затты бейнесін емес, шынайы лемдегі шынайы затты креді). Бл феноменді тланы алыптасуындаы барлы дегейден байауа болады.

Кеістікті абылдау.Кеістікті абылдау зіне абылдауды формасын, клемін, сонымен атар, зата дейінгі ашытыты осады.

Формасын абылдау негізгі ш факторлар тобыны атысуымен аныталады:

- бас миы тбірлеріні алашы жасушалары бадарлануына, конфигурациясына, зындыына, белгілі бір маыза ие бейнені элементтеріне тадамалы сер етуді туа берілген абілеттілігі;

- гешталь-психологтарды бейнелеген фигура жне фон бліп крсету задылыы;

- кеістікте адамды жне оны денесіні жеке бліктерін ауыстыра отырып, обьектілерді беткі абаты мен контуры бойынша олды озалысы есебінен алынан адамны мірлік тжірибесі;

Заттарды клемін абылдау кз торындаыбейнені параметрлеріне байланысты. Заттарды клемін абылдауа кз блшыеттері, ол жне таы баса денені мшелері атысады. Біра егер адам обьектіге дейінгі араашытыты дрыс баалай алатын болса, онда абылдауды константтылыы заы жзеге асырылады.

Блшыеттерді озалысы да абылдауды тередігіне атыса алады. Тередікті кзбен баалауа одан баса аккомодация жне кзді конвергенциясы сер етеді. Аккомодация – алыста жне жаында орналасан обьектілерді жне оларды детальдарын аны абылдаудаы кзді тзеу кезіндегі кз жанарыны згеруі, ал конвергенция – обьектілерді жаындауын немесе алшатауын абылдау кезінде болатын кз осьтеріні жаындауы немесе алшатауы. Бл процестер шектеулі “жмыс істейді”: аккомодация шін 5-6 метр, ал конвергенция шін 450 метр.

лкен ашытыты баалау кезінде адам о жне сол кз торында зара орналасан обьектілер туралы апаратты олданады.

озалысты абылдау. озалысты абылдау бадарлану реакциясыны нейрофизиологиялы аппаратына кіретін жаамен немесе озалысты нейрон-детекторларымен констатацияланады.

Уаытты абылдау. Уаытты абылдау механизмі кбіне “биологиялы саатпен” байланыста болады – адам азасында болатын биологиялы процестерді бірізді жне ритмикалы ауысуы.

Уаытты субъективті затыы кбіне оны немен толтырыланына байланысты болады.

Адекватты перцептивті бейнені алыптасуы шін келесі жадайлар ажет:

v белсенді озалыс;

v кері байланыс;

v сырты жне ішкі ортадан миа келетін апаратты белгілі бір оптимумын стау;

v апаратты деттегі рылымдылыын сатау.

абылдаудаы иллюзия.Бізді лемді абылдауымызды брмалануы болатын кездер де болады. Ол заттардан арама-арсы апарат келген кезде немесе заттар туралы апарат толы болмаанда, алынан сигналдарды ате интерпритациялаан кезде болады. абылдауды ерекшелігі оны кмегімен бейнелер руда болып табылады, сондытан рбір адам е алдымен зіне ажет затты креді, шын мнінде ондай нрсе жо, тек оан сайтын нрсе ана бар.

абылдауды дамыту. абылдау мір жадайына байланысты згереді, яни дамиды. А.В.Запорожец перцептивті рекеттерді алыптасуы оытуды серімен бірнеше дегейлерден теді деп есептейді:

І дегей – адекватты перцептивті бейне балада материалды заттармен практикалы рекет жолымен жреді;

ІІ дегей – сенсорлы процестер з озалысыны кмегімен орындалатын рецептивтік аппараттарды орындайтын зінше перцептивтік рекетке айналдырады. Балалар заттарды кеістіктік асиетін ол мен кзді бадарланып-зерттеу озалысыны кмегімен танысады;

ІІІ дегей – перцептивті рекеттерді ысарту процесімен басталады;

І дегей – перцептивті процестер идеалдыа айналады. Балалар тез жне андай да бір сырты озалысты кмегінсіз-а абылданатын обьектілерді белгілі бір асиеттерін танып, осы асиеттер негізіндеоларды бір-бірінен айыра алу абілеттілігіне ие болады.