Ші дріс таырыбы. «Басарылмайтын тзеткіштер».

Тзеткіш деп айнымалы ток энергиясын траты ток энергиясына трлендіруді амтамасыз ететін рылыны атайды. Жалпы жадайда тзеткіш 3.1. суретіндегі кейіпінде болады. 1 трансформаторы тзеткішті кірістік жне шыысты кернеулерін йлестіру шін, сонымен атар оректендіруші желіні жне жктемені гальваникалы блу шін ызмет етеді. Кейбір жадайларда трансформатора шыысты кернеуді трансформация коэффициентін згерту арылы реттеу функциясы жктеледі. 2 вентиль блогы 3 фильтрі арылы 4 жктеме тізбегіндегі айнымалы кернеуді тзетуді жзеге асырады. Егер тзеткішті вентиль жинаы басарылатын вентильдерде орындалатын болса, тзеткіш рылымына 5 блогы кіреді. Тзеткішті алыпты пайдаланымын амтамасыздандыру шін жне оны апатты режимдерде заымданудан орау шін оны рылымына 6 орау мен сигналдау, сонымен атар ондырылан диагностика блогы кіреді.

Жекелеген тзеткіштерде трансформаторлар болмауы ммкін, мысалы, трансформаторсыз тзеткіштер немесе шыысты фильтрсіз тзеткіштер (детте кпфазалы).

Тзеткіштер келесі белгілер бойынша топтастырылады:

- орек кзіні фазалар саны бойынша бірфазалы жне кпфазалы тзеткіштер;

- вентильдік жина рылымы бойынша – кпірлік жне орталыты нктемен;

- вентильдік жина трі бойынша – диодты, тиристорлы, транзисторлы, рама (диодты-тиристорлы).

3.1. суреті. Тзеткішті блок-схемасы: 1 – трансформатор; 2 – вентиль жинаы; 3 – фильтр; 4 – жктеме; 5 жне 6 – басару, орау жне сигналдау блоктары.

 

Кейде тзеткіштер уаты жне шыысты кернеу шамасы бойынша срыпталады, біра бл срыптау тек ана шартты трде. детте уаты бойынша кіші (бірлік киловаттар), орташа (ондаан киловатт) жне лкен (жз киловаттан жоары) уатты тзеткіштерді бледі. Кернеуі бойынша – тмен (250 В-ке дейін), орташа (1000 В-ке дейін) жне жоары (1000 В-тен жоары) кернеулі болады.

Тзеткіштерді уаты бойынша блуді аспатар шін жне тзеткішті, оны элементтеріні параметрлері мен сипаттамаларын есептеу дістері шін мні бар.

Жктеме сипатыны да срыптамалы болуы ммкін, сонымен байланысты активті, активті-индуктивті жне ЭК-і бар жктемеге жмыс істейтін тзеткіштерді танып біледі.

Тзеткіштерді жобалаанда жне жасатаанда оларды элементтеріні жмыс жадайын біліп, параметрлерін анытау ажет.

Тзеткішті жне оны элементтеріні сипаттамалары мен параметрлерін длме-дл анытау шін тзеткіште тіп жатан электромагниттік процестерге толы талдау жасайды.

арапайым бірфазалы біржартыпериодты идеалданан 3.2 суретіндегі Тр трансформаторынан, VD диодынан жне Rd жктемелік резисторынан тратын принципиалды схемасы бар тзеткішті мысал ретінде олданып айнымалы токты тзету процесін арастырайы. Трансформаторды бірінші реттік орамасына оректендіру желісіні кернеуі келтіріледі. Сонда идеалды трансформатор жадайында оны екінші реттік орамасында да синусоидалды кернеу болады.

3.2 суреті. Бірфазалы біржартыпериодты тзеткіш.

3.3 а суретінде крсетілген трансформаторды екінші реттік орамасындаы кернеу полярлыында (3.3, б суретіндегі 0-ден -ге дейін уаыт интервалы) диода трансформаторды тура баыттаы кернеуі келтірілген. Ол ткізгіштік алыпта болады, диодтаы кернеу лауы бір вольт шегінде. Бл жерде трансформаторды екінші реттік орамасыны кернеуі жктемеге ойылады жне ол, трансформаторды екінші реттік орамасы жне диод бойынша i_d тогы теді. Келесі жартылайпериодта трансформаторды екінші реттік орамасындаы кернеу арама-карсы полярлыа ие, VD диоды ткізбейтін алыпта, оан кері баытта трансформаторды екінші реттік орамасыны кернеуі келтіріледі. Бл жадайда жктеме кернеуі нлге те, ал онда, трансформаторды екінші реттік орамасында жне диодта ток жо.

Сонымен, Rd жктемелік резисторына тек ана бір полярлыты (тзетілген) кернеу келтіріледі жне ол бойынша ток бір баытта теді.

Аталмыш кезедегі тзетілген кернеуді орташа мні:

U_d = ₂ Sin = U₂ = 0,45U₂,

бл жерде U₂ – трансформаторды екінші реттік орамасындаы кернеуді серлік мні.

Бірден-бір орек кзі ретінде бірфазалы айнымалы ток желісі болатын жадайларды есептемегенде, орта жне лкен уатты траты ток ттынушыларын оректендіру шфазалы тзеткіштермен жзеге асады.

шфазалы айнымалы токты тзеткенде лпілдеу амплитудасы тмендеуіні есебінен тзетілген кернеуді сапасы жасарады. шфазалы тзеткіштерде сонымен атар кернеуді тегістелуі де оай, йткені лпілдеу жиілігі бл жерде бірфазалы тзеткіштерге араанда едуір жоары. арастырылан уат диапазонында тзеткіштік ондырыларды раанда жеілдетуші фактор ретінде шфазалы схемаларды ток жне кернеу бойынша вентильдерді аз жктеу болады.

шфазалы ток тзеткіштері ішінен практикада кеінен олданыс тапаны шфазалы кпірлік схемасы (Ларионов схемасы), сондытан оан кбірек кіл блінеді. Біра шфазалы токты тзету станымын жне тзеткіштерді жмыс режимдерін дрыс тсіну шін нлдік шыпасы бар шфазалы схеманы арастырайы.