Дәріс. Мәмілелер
1. Мәміленің түсінігі және оның белгілері.
2. Мәміленің жарамдылығын қамтамасыз ететін жағдайлар.
Негізгі ұғымдар:біржақты мәмілелер мен шарттар, биржалық мәмілелер, мәмілелерді тіркеу, жарамсыз мәмілелер мен жарамсыздықтың салдары, мәмілелер жарамсыздығының негіздері
1. Азаматтық заңдар тұрғысынан алғанда, кәсіпкерлік қызмет – банктік немесе биржалық операциялар, сауда және де тағы басқа әрекеттер жасалғанына қарамастан-әртүрлі мәмілелер жасау деп ұғынылуы мүмкін. Мәміле – бұл азаматтық айналымда ең көп тараған заңды фактілер болып саналады.
Мәміле деген не?
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекісінің 147- бабына сай азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттерімәмілелер деп танылады.
Осы негізде мәміле келесі белгілермен сипатталады:
а) мәміле – бұл белгілі бір мақсатқа жету үшін жасаған әрекет негізінде пайда болған ерікті сыртқы қызмет актісі.
ә) мәміле — субъектінің өз еркімен жасаған актісі.
Болашақ еріктілік актісі болып, мәміле – ерік пен ерік білдіру үйлестігін көрсетеді.
Ерік «маған не керек?», ал ерік білдіру «бұл үшін мен не жасауым керек?» деген сұрақтарға жауап береді. (Мысалы: мен өзімді алдын-ала аурудан сақтау немесе қартайған шағымда өзімді қамтамасыз ету үшін алдағы өмірімді сақтандыру мәмілесін жасаймын. Сонымен ерік дегеніміз мәмілені жасау барысындағы азаматтың тілеуі, ықыласы. Бірақ та мәміле үшін тек ерік білдіру жеткіліксіз. Сонымен қатар, ерікті басқа бөгде адамдарға да жария ету қажет.
Ерік білдіру деп – адамның ішкі шешімін сыртқа шығарып, білдіру тәсілдерін айтамыз.
Ерік білдіру – заңды салдар туғызатын мәміленің маңызды элементі болып табылады. Бұл мәміленің оқиғадан ерекшелігі, яғни оқиға тұлғаның еркіне тәуелді болмайтын жағдайлар. Мәмілелер тек ерік білдіру арқылы ғана емес, сонымен бірге мүлікті беру арқылы салдар туғызады. Мысалға сыйға тарту шарты сыға беруші мен сыйға алушының ерік білдіруінен және сыйды алушыға затты беру әрекетінен туындайды.
Мына келесі тәсілдер бойынша мәміле жасау кезінде ішкі ерік білдіру айқындалады:
Тікелей ерік білдіру – мәмілеге қатысушының ерікті түрде әрекет жасау пиғылын басқаларға жазбаша немесе ауызша түрде жеткізу. Мысалы: хат жазу, қолхат жазып беру, сенімхат беру, ауызша келісім беру.
Жанама ерік білдіру – бул мәміле жасауға бел байлаған тұлғаның әрекетінен мәміле жасауға ниет білдіргенін растайтын әрекеттер жасауынан білінеді. Бұл әрекеттер конклюденттік (пиғылына немесе осы мәмілені жасауға ерік білдіруіне сәйкес әрекеттер) деп аталады. Газдалған суды сататын автомат арқылы жасалған мәміленің өзі тұлғаның мәміле жасауға қатысу ниетін білдіреді. Қазақстан Республикасының Азаматтык кодексінің 151- бабының 2 тармағына сай, конклюденттік әрекеттер жасау арқылы мәмілелер жасауға заңда көрсетілген жағдайларда немесе бұл туралы тараптардың арасында арнайы келісім болған жағдай ғана жол берілед
2) Үндемеу арқылы ерік білдіру мәміле жасауға ерік білдірудің заңмен жол берілетін тәсілі деп танылады. Бірақ Бұл үшін заңда үндемей қалушылықтың «иә» не «жок» дегеннің белгілі бір мағына беретінін көрсетуі қажет.
В) мәміле заңға қайшы келмейтін субъектінің – ерікті әрекеті болып саналады.
Мәміленің заңдылығы – мәмілеге қатысатын тұлғалардың қалауы болып табылатын, заңдармен осы мәміле үшін белгіленген, мәмілеге қатысушылар осы мәмілеге қатысқанда көздеген құқықтық салдар туындататын заңды фактілердің қасиеттеріне ие болуын білдіреді.
Мәміле заңға сәйкестігімен құқық бұзушылықтан (деликтіден)- заңға қайшы және құқықты бұзған тұлға ойламаған және олай болуын қаламаған құқықтық салдар туындататын ерікті әрекеттер қатарына жатуымен ерекшеленеді.
Мәміле азаматтық құқықтар мен міндеттер
2.«Мәміле» деген түсініктің өзі өз бойына 4 элементті жинақтайды . Біріншіден – бұл мәмілеге қатысатын тұлғалардың өзі. Екіншіден – бұл субъективтік (ерік және ерік білдіру) жағы. Үшіншіден – нысаны. Төртіншіден – мазмұны. Мәміленің бір элементінің кем болуы оның жарамсыздығьша әкеп соғады. Сонымен мәміленің жарамдылығының қамтамасыз ететін жағдайларға төмендегілер жатады:
1.Мәмілені әрекетке қабілетті тұлғаның жасай алуы.
2. Тұлғаның ерік білдіруінің оның еркіне сәйкес келуі.
3. Мәміленің нысанының заңмен белгіленген нысанға сәйкес болуы.
4. Мәміленің мазмұнының заңға қайшы келмеуі, яғни бұл жерде мәміленің мазмұны заң талаптарынан ауытқымауы тиіс.