Вегетативтік жүйке жүйесінің ерекшеліктері
Ф КГМА 1-8-21/02
МУ «Организация методической работы в соответствии с ГОСО 2006 года» от 04.07.2007 г
Арағанды мемлекеттік медицина академиясы
Физиология кафедрасы
Д Ә Р І С
Тақырып: «Вегетативті жүйке жүйесінің физиологиясы»
«Физиология-1» пәні
051301 «Жалпы медицина» мамандығы
2 курс
Уақыты 1 сағат
Қарағанды 2008 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланып және бекітілген
Хаттама _____________ 2008 ж.
Кафедра меңгерушісі ______________ Ф.А. Миндубаева
· Дәрістің тақырыбы:«Вегетативті жүйке жүйесінің физиологиясы»
· Дәрістің мақсаты:Вегетативті жүйке жүйесінің құрылымдық-қызметтік ерекшеліктері мен оның сомалық жүйке жүйесінен ерекшелігін; вегетативті рефлекстер доғасының құрылымының ерекшеліктерін; вегетативті синапстарда қозуды өткізгіштігінің механизмін; вегетативті жүйенің түрлі ағзалар мен организмнің құрылымдарының қызметтеріне әсер етуінін көрсету.
· Дәрістің жоспары:
1. Сомалық және вегетативті иннервацияның құрылымдық-қызметтік ерекшеліктері.
2. Вегетативті жүйке жүйесінің құрылымының жалпы жоспары. Симпатикалық, парасимпатикалық және метасимпатикалық бөлімдері.
3. Вегетативті рефлекстер доғасының құрылымының ерекшеліктері.
4. Вегетативті синапстар, олардың медиаторы, циторецепторлар мен блокаторлар.
5. Симпатикалық, парасимпатикалық және метасимпатикалық жүйелердің организмнің қызметтеріне әсері.
6. Симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдер арасындағы синаргизм мен салыстырмалы антогонизм.
7. ОЖЖ-нің түрлі деңгейлерінің: жұлынның, ретикулалық формацияның, бульбарлы және мезенцефалдық бөлімдердің, гипоталамустың, лимбиялық жүйенің, үлкен жартышарлар қыртысының организмнің қызметтерін реттеудегі ролі.
8. Вегетативті жүйке жүйесінің тұтас мінез-құлықтық актілердің қалыптасуы кезінде қызметтердің бірлесуіне қатысуы.
9. Қорытынды.
ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
Орталық жүйке жүйесін морфологиялық және физиологиялық срекшеліктеріне байланысты сомалық және вегетативтік деп екіге бөледі
Сомалық жүйке жүйесі (СЖЖ) қанқа сттерімен байланысқан, ол органнзмнің түрлі қимылдарын, сыртқы ортада бір жерден екін-ші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Бұл негізінен жануарларға тәи қызмет болғандықтан сомалық жүйке жүйесін кейде анималь-дық деп те атайды. Ал вегетативтік жүйке жүйесі (ВЖЖ) ішкі ағ-залардың қызметін (висцеральдык. функцияларын), заттар алма-суын, өсіп-өну процестерін реттейді^ Бұл жүйенің аты латынның \е§сіаііүи5— өсу, өсімдік деген сөзінен алынған. Дегенмен де ве-гетативтік жүйке жүйесі тек өсімдіктерге тән функцияларға ғана емес, ол жануарлар мен өсімдіктерге ортақ функцияларға, процес-терге әсер етеді.
Вегетативтік жүйке жүйесінің ерекшеліктері
Вегетативтік жүйке жүйесін сомалық жүйке жүйесімен салыс-тыра отырып, олардың морфологиялық (құрылысындағы) және фи-зиолоіиялық (қызметіндегі) ерекшеліктерін байқауға болады.
Вегетативтік жүйке жүйесінің морфологиялық ерекшеліктері:
1. Парасимпатикалық және симпатикалық бөлімдерден тұра-гын вегетативтік жүйке жүйесі-нін нейрондары орталық жүйке жүйесінің кейбір бөлімдерінде ғана орналасқан. Парасимпати-калық жүйке жүйесінің орталық нейрондары ортаңғы және сопақ-ша мида, жұлынның сегізкөз бө-ліміндс, ал симпатикалық жүйке жүйесі жұлыннын, көкірек бөлі-міндегі сегменттердің бүйір мү-йіздср^нде , орпаласқан.
2. (Вегетативтік жүйке жүйесі қос нейронды. Олардың біреуі ми мен жұлын бөлімдерінде, екінші-сі шеткі ганглийлерде орналас-қан.| Парасимпатикалық жүйкс жүйесіиіц ганглийлері — ағзалар ішіндегі интрамуральдық түйіп-Дер, ал сішпатикалық жүйкс жүй-ссінің түйінлері жотаиы бойлай әрбір омыртқаның екі жағында тізбсктелген және омыртқалар алдында алысырақ орналасқан үш мойын ганглийі, оныц ішінде жүлдыз тәрізді түйін, күрсақ куысында — шапак тәрізді түйін, шажыркайлық ганглийлер бар. Нейрондардыц орталықта орналасқан жүйке талшықтары преганглийлік (ганглийге дейінгі) тал-Іпықтт деп аталады. Олар серпіністерді орталықтан гапіүшііге дейіц жоткізеді. Екінші нейрондардың жүйке талшықтары серпі-ністі ганглийден шыққан соң белгілі бір ағзаға апарады, олар постганглийлік (ганглийдеп кейінгі) деп аталады.
3. Вегетативтік жүйке сомалық жүйкеден әлдеқайда жіңішке., Преганглийлік жүйке талшығы мнелинді, оның, диаметрі 3,5 мкм. Постганглийлік талшық миелинсіз, диаметрі 0,5—2 мкм. Пара-симпатикалық постганглийлік талшықтар өтс кысқа болады.
4. Әрбір ағзада симпатикалық және парасимпатикалық жүйкелер тарамданған.
Вететативтік жүйке жүйесінің физиологиялық ерекшеліктері:
1. Вегетативтік жүйкелер негізінен — эфференттік жүйкелер. Олар қозуды орталықтан шеткі орналасқан ағзаларға жеткізеді (орталықтан тепкіш жүйкелер^и Бірақ вегетативтік жүйкелер ішін-де 10%-тей афференттік жүйкелер болады. Соңғы аталғандар ко-зуды аі-за рецепторларынан орталыққа жеткізеді (орталыққа теп-кіш жүйкелер).
2. еВегетативтік жүйке жүпесінің (ВЖЖ) козу кабілеті сома-лық жүйке жүйесіне (СЖЖ) қараранда әлдеқайда төмен, ал хоо-наксиясы, козу табалдырыгы, керісінше жоғарьп Мәселен, ВЖЖ хронаксиясы —3—8, ал СЖЖ хронаксиясы —0,04—075 с. ВЖЖ-пің лабилдігі—10—15 гц, ал СЖЖ-де—1000 гц. Осыған орай рефрактерлік кезең ВЖЖ-де өте үзақ.
3. ВЖЖ-нің талшықтары арқылы қозу өте баяу өтеді. «В» то-быиа жататын миелинді талшықтарының қозу өткізу жылдамдығы сскундіне 3—18 мс, ал миелинсіз талшықтар «С» тобын қүрады, олардыц қозу өткізу жылдамдыгы 0,5—3 мс.
4. Вегетативтік жүйке жүйесінде постсинапстық қоздыру потен-циалы ұзаққа созылады (50—80 мс). Сомалық жүйке ^жүйесінде бүл потенциал 15—20 мс-тай. Вегетативтік жүйке жүйесінде осіресе гип-ерполяризация фазасы өте созылыңқы келеді (300—1000 мс).
5. Вегетативтік жүйке жүйесінің реакциясы өте баяу: бірінші-ден, қозу жүйке талшықтарынан өте баяу өтеді, екіншіден, синапс-тарда медиатор жәй бөлінеді және холинстеразаның бслсенділігі темеп болғандықтан келесі қозу кеш туады.
6. Вегетативтік жүйке талшыктарыныц үшыпан медиатор-лар — ацетилхолин не адреналин бөлінеді. Медиатордың түріне қарай вегетативтік жүйкелер холинергилік (ацётилхолин бөлетін) және адренергилік (адреналин бөлетін) жүйкелер болып екі топка бөлінеді. Холинергилік жүйкелер тобына: 1) парасимпатикалык, жәпе симпатикалық преганглийлік жүйкелер; 2) парасимпатика-лы.қ постганглийлік жүйкелер; 3) симпатикалык постганглийлік тер бездерінің жүйкелері жатады.І Адренергилік жүйкелер ката-рында симпатикалык постганглийлік тер бездері жүйкелерімен ка-тар барлық постганглийлік симпатикалық жүйкелер болады. Со-нымен холинергилік жүйкелер саны адренергилік жүйкелер саны-ІІаи олдеқапда басым. Ксіібір жүйкелср үпіынап мүлдс басқа мс-диаторлар (серотонпп, пістамии, АТФ, ГАМҚ т. б.) бөлінуі мүм-кін.