Жоары нерв ызметіні типтік ерекшелікгері

Ф КГМА 1-8-21/02

МУ «Организация методической работы в соответствии с ГОСО 2006 года» от 04.07.2007 г

Араанды мемлекеттік медицина академиясы

Физиология кафедрасы

Д Р І С

Таырып: «Жоары жйке ызметтеріні типтері»

«Физиология-1» пні

051301 «Жалпы медицина» мамандыы

2 курс

Уаыты 1 саат

араанды 2008 ж.

Кафедра мжілісінде талыланып жне бекітілген

Хаттама _____________ 2008 ж.

Кафедра мегерушісі ______________ Ф.А. Миндубаева

· Дрісті таырыбы: «Жоары жйке ызметтеріні типтері»

· Дрісті масаты: адамда жоары дрежелі жйке ызметіні типтерін алыптасуыны негізін тсіндіру; И.П.Павлов бойынша жоары жйке ызметтеріні типін анытайтын негізгі жйке процестеріні асиеттерін сипаттау.

· Дрісті жоспары:

1. И.П.Павловты жануарлардаы жоары дрежелі жйке ызметіні типтері туралы ілімі.

2. Жоары жйке ызметтеріні типтерін жіктеу.

3. Адамда жоары жйке ызметтеріні типтері мен оларды сипаттамасы.

4. Генотип пен фенотип туралы тсінік. Жоары жйке ызметтеріні типологиялы асиеттерін алыптастырудаы трбиені ролі.

Жоары нерв ызметіні типтік ерекшелікгері.

Адамдар ерте уаыттардан-а бір-біріні мінез лыындаы ерекшеліктерін байаан. Ерте грек дэуірінен бастап, бгінгі кнге дейін сатаан темпераментті (жігерді) трт трі белгілі: холериктік (холе-т-желчь), сангвиникті (санги-вис-тірі ан-живая кровь), флегматты (флегма-шырыш-слизъ) жэне меланхолик (меланхрле-ара ет-черная желчь). Бл келтірілген темперамент трлері кне грек медикатеріні байампаздытарыны нэтижесі.

Темперамент аттары ойлы кзарас бойынша адамны сйытарыны сапасына байланысты дегн тсініктен туындаан. Ол сйытар: т, шырыш,ан. Бігаида гректерден де ерте бізді эрамыза дейінгі 1000 жыл брын алыптасан. Индияны асиетті (киелі-святой) кітабынан алынан.

Сонымен озыштыы жоары адамдады кне грек дэрігерлері холериктер, ал мір згерістеріне жіті жауап беретін, эрекеттерінде тепе-теділік саталатындарда-сангвинниктер деп атаан. Ал, тратылы сатайтын болмыса кзарасын иын згертетін адамдарды-флегматиктерге, ора шешімді іс жасау^І иын адамдрды-меланхоликтерге жатызады.

Кне грек дэрігелеріні температенттерге берген аттары бізді уаыымыза дейін саталып отыр, оларды мірде бар екеніне мамандар ана бл ампириктік тсінікерді ылыми мазмнмен толыуа ммкіндік туады.

Павовты жоары нерв ызметіні типтік ерекшеліктері туралы ілімні дамуы за уаыта созылады: 1910 жылдан 1935 жыла дейін созылады.

Гиппократ бойынша адам темперменттері.

Сангвинник (шира)-мінезі жайдары, іскер, ызу анды, пысы, кпшіл, елгезек, кілшек адам. з масатына жетуге жігерлілік, ажырлылы крсетеді, нысапты, зін-зі₍стай біледі. Тіршілік дадысыны згерісіне тзімді. Сырты эсерлерге тез бейімделеді, сэтсіздікті, кілсіз жадайларды оай жееді.

Флегматик (салматы, инертті)-сабЬІрлы, байсалд, енжар, сылбыр мінезді, самарау, салматы, шабан имылда келеді. з масатына жетуде табандылы крсетеді, істері жайбараат болады. Флегматик баса

кісілермен иын араласады, кнделікті тадырды зерісне иындау бейімделеді. Олара тэн белгілі кері татпалы, ыырлы байалады. детте ата, дэстрлі тсініктері бар, оларды сезімдері жэне кіл-кйі траты келеді.

Холерик (стамсыз)-албырт, азба, ашуша, кейігіш, еліктегіш адам. Мінезі ызба, те белсенді, ймылдар айратты, кіл кйі ктерікі. Холерик тіршілікті жайлы жадайларында тынымсыз жмыс істей алады. Тіпті шамалы бтен тітркендіргіштер оларда жиі ашу, ыза тудырады. Кейде едэуір аяталып алан ісі зая кетеді, аырында ол оан екінеді.

Меланхолик (элсіз)-жмса мінезді, екпешіл, дегберсіз, дэрменсіз, мнды, жасанша, жауапкершіліктен сескенгіш, дегенін орындата алмайтын, шамасыз асиеті бар. мір згерістеріне иын бейімделеді. Кйік-асіретке бейім, сздік жэне сезімдік белсенділігі тмен, тйы мінезді келеді.

Сонымен, темперамент-тесми мінезді динамикалы сипаттамасы. Алайда, кейінгі (дние тануын, кзарасын, тілегін, сенімін), ол ажыратпайды. Темперамент адамны элеметтік мэгілігін белгілемейді, йткені оны мінез-лыын санасын басарып отырады.

Психологтарды ацтуы бойынша барлы кісілерді экстроверт, интроверт жэне невротиктерге жатызуа болады (К.Юнг, Г.Айзинк). Экстроверт-ер алуан сырты эсерлерге ашы. Интроверт-тйы мінезді. Невротиктер-кптеген тіршілік жадайларында эр трлі жалыу кйі пайда болады.

Ж.аймауытов «Психология жэне нер тадау», «Психология» атты ебектерінде Гейманс сынан жан сипаттарына талдау жасады. Мінезді: кйгелек, аяныш, жалды, ысты анды, салын анды, ызбалы, мартпалы, йтымалы, сары уайымшыл деп жіктеледі.

И.Павловты лабораториясында жоары нерв ызметіні типтік ерекшеліктерін анытау шін нерв процеетеріні (озу мен тежелу) мынадай асиеттерін зерттеу жргізіледі. 1. озу мен тежелу процестеріні кші; 2. Нерв процестеріні ширатыы, озалтыштыы, озу мен тежелуді бірін-бірі ауыстыру жылдамдыы; 3. озу мен тежелуді тедестігі, яни озу мен тежелуді ара атынасы. Кейін нерв процестеріні тртінші асиеті динамикалы асиеті табылды. Бл жаында жэне тежегіш уаытша байланыстарды алыптасу жылдамдыын крсетеді.

Павловты зерттеулері жэне клиникалы байаулары бойынша, адамдара тэн: кркемпаз, ойшыл жэне аралы типтері болады.

Кркемпаз типті адамда, бірінші сигналды жйені екінші сигналды жйеге араанда басымдылыы, стемділігі байалады. Мндай адамдар ойлау процесіне аиат болмысты сезімділік бейнелерін кеірек пайдаланады. И.Павлов бойынша, олар болмысты блшектегіштен ттас абылдайды.

Ойшыл типті адамда екінші сигналды жйе бірінші сигналды жйеден басым, крнекті-талдау-синтез рекеткетке негізделген болмыстан тыс дэрексіз ойлау абілеті басым.

Аралы тип-болмысты екі сигналды жйесіні эрекеттік тедеуімен сипатталады.

Адамны жоары нерв ызметіні типтік асиеттері генотиппен фенотипке байланысты болады.

Генотип жоары нерв іс-эрекетіні туа біткен асиеттерін, ал фенотип тумыстан жэне тіршілік жадайларыны ыпаланан пайда болан белгілі асиеттерді з ара эрекетінен ралады.

Кру, есту, сипап сезу анализаторлары шін, ыса мерзіміні сезімді-бейнелік зердені даралам ерекшеліктеріні кбінесе тектік тэуелділігі басым. Ал, исынды-маыналы зерде сырты ортаны тітіркендіргіштері ыпалына кбірек байланысты.

р бір адамда ммкіндігі шексіз аыл-ой абілетіні негізгі салынан, оны кпшілігін адам пайдаланбайды жэне эр бір адамны бір асиеті басаа араанда басым келеді.

Адамны дарвиндыына шешуші Маызды рольді элеуметтік жадай атарады.

· Иллюстрациялы материал:

Кестелер:

1. Жоары жйке ызметтеріні типтері.

2. Миды ызметтік латеральдылыы.

3. ыртысты соматосенсорлы айматары.

4. ыртысты сенсорлы орталытары (талдаыштарды ыртысты штары).

5. «Блшектенген ми», о жне сол жа жарты шарларды ызметтік маызы.

Кодокарталар:

1. Шынайылыты крініс формалары.

2. Адамда жоары жйке ызметтеріні ш дегейі.

· дебиеттер:

1. Адам физиологиясы / оулы – Сатпаева Х.К., Нілдібаева Ж.Б., тепбергенов А.А. – Алматы: «Білім», 2005 ж.

2. Тлеуханов С.Т. алыпты физиология (биологиялы жйелерді мезгілдік ралымдар блімі): Оу ралы. – Алматы: аза университеті, 2006 ж. – 140 бет.

3. Дюйсембин .Д., Алиакбарова З.М. Жаса сай физиология жне мектеп гигиенасы: Оулы - Алматы: «Білім», 2003 ж. – 400 бет

4. Нрмхамбетлы Е. Орысша-азаша медициналы (физиологиялы) сздік / азММУ – Алматы: «Эверо», 2007 ж. – 904 бет.

5. Керимбеков Е.Б. Физиология атауларыны орысша-азаша тсіндірме сздігі. – Алматы: азастан, 1992. – 280 бет

6. Адам физиологиясы» 2 томды. Агаджаян Н.Н., Тель Л.З., Циркин Б.И., Чеснокова С.А. 271-294 бет.

7. алыпты физиологияны лабораториялы жмыстары / студент тер шін. – Шымкент: Б.И., 1993. – 254 бет.

· Баылау сратары (кері байланыс):

1. И.П.Павловты жануарлардаы жоары жйке ызметтеріні типтері туралы ілімі.

2. Жоары жйке ызметтеріні типтеріні сипаттамасы.

3. Жоары жйке ызметтеріні типтерін алыпастырудаы генотип пен фенотип туралы тсінік.

4. Жоары жйке ызметтеріні типологиялы асиеттерін алыптастырудаы трбиені ролі.