Психофизиологиялы сауал
Ф КГМА 1-8-21/02
МУ «Организация методической работы в соответствии с ГОСО 2006 года» от 04.07.2007 г
Араанды мемлекеттік медицина академиясы
Физиология кафедрасы
Д Р І С
Таырып: «Адамны психикалы ызметтері.
Психикалы ызметтерді нейрофизиологиялы негіздері»
«Физиология-1» пні
051301 «Жалпы медицина» мамандыы
2 курс
Уаыты 1 саат
араанды 2008 ж.
Кафедра мжілісінде талыланып жне бекітілген
Хаттама _____________ 2008 ж.
Кафедра мегерушісі ______________ Ф.А. Миндубаева
· Дрісті таырыбы: «Адамны психикалы ызметтері. Психикалы ызметтерді нейрофизиологиялы негіздері»
· Дрісті масаты:психикалы ызметтерді физиологиялы механизмдерін ашу, И.М.Сеченовты, И.П.Павловты, А.А.Ухтомскийді жануарлар мен адамдарды ЖДЖ тсінудегі іліміні маыздылыын крсету.
· Дрісті жоспары :
1. Шала сананы сферасы.
2. Бас миыны о жне сол жа жарты шарларыны ызметтеріні ерекшеліктері.
3. Шындыты бейнесіні сздік формасы.
4. Сйлеуді ызметтері.
5. Адамны ЖДЖ-ні ш дегейі.
6. Эмоциялар, назар салу, ойлау.
Психофизиологиялы сауал
азір физиология, психология, философня гылымдары сала-сында зекжарды проблемалардыц бірі — психофизиологиялык. са-уалдар. Ол материалды пен идеалды мндерді бір-біріне ауы-су атынастарыны крамына кіретін физиологиялы жне пси-хикалы былыстарды арасалмаын ажырату. Бл туралы азіргі философияда ш трлі аида бар. Бірінші аиданы жатаушылар физиологиялы былысты да, психикалы бы-лысты да, материалды процесс деп санайды. Яни психиканы жоары жйке іс рекеті сияты материя озгалысыны касиетГ деп есептейді. Оларды пікірі бойынша, адам миы объективті болмысты материалды нрселермен бейнелейді. Демек, психика физиологиялы кбылыстар сиякты миды рефлскстік меха-низмдерінен туады.
Екінші аида психика материя озалысыны формасы екен-дігі туралы тезисті теріске шыарады. Психиканы жоары жйке ызметіне састыруа болмайтындыын ерекше атанды. Мны жатаушыларды айтуы бойынша, психика рухани нрсе, матери-алды дниені идеалды шындыры. Яни, сана болмысты идеал-ды кескіні бола тра миды натылы былысы жне з идеалдарын жоймайды. Алайда мндай пікірді кмескі жерлері кп.
шінші аиданы олдаушыларды басты тезисі психика — миды белгілі бір нейродинамикалы жадайыиыц субъективтік крінісі. Басаша айтанда, кез келген психнкалы кй (сезу, эмоция, ой) миды рекеттік жйелеріні, сйкестелген нейроди-намикалы кбылыстарыны крінісі.
Шындыында, психика мен физиологиялы былыстарды тірі организм рекеттеріні екі трлі даму сатысы ретінде араан жн. Расында, идеалды былыс — нрсені субъективті бейнелеу. Сондытан ол мида орналасады, йткені осы материалды -рылымнан тыс субъективті бейнелеу болмайды. Психика субъек-тивті болмыс ретінде тек адам миында туады, рине, ол сырткы серлерге, адамны леуметтік белсенділігіне байланысты. Адам-нын, психикалы іс-рекетінін, крделі формаларыны механизм-дері адамдарды зара жйне адам мен леуметік ортаны арым-атынасына негізделген. Сондытан адамдарды оларды іс-реке-тінен блек алып ыну ммкін емес.
Соы жылдары миды электр тогымен тітіркендіру арылы психикалы серленістердін, негізгі механизмдері аныкталды. Сйтіп, крделі психикалы былыстарды жзеге асыруа ми-ды тере орналасан рылымдарыны белсенді трде атыса-тындыы длелденді (Н. П. Бехтерева). Адамны ойлау асиеті, апараттармен жоары сатыда рекет жасайтын былыс ретінде, нысаналы зерттелді. Адам миыны орасан акпаратты сыйым-дылыы бар. Ол 14—15 миллиардтай нейроннан трады, шама-мен 1020 дрежесіне те апаратты абылдай алады. Мны кп-теген ми нейрондарынан баса, оларды кп рекеттік популяци-ясы жне мидьщ барлы іс-рекетіні негізін алайтын жылжы-малы мехапизмдері жзеге асырады.
Психикалы іс-рекет^і бірлестіру механизмдері. Адам мі-нез-лыны саналы іс-рекетті бадарлауын, реттелуін жпе ба-ылауын амтамасыз ететін механизмдері те крделі біріккен жйелерден трады. Олар адамныц психикалы іс-рекеттін. кр-делі салаларын реттейтін физиологиялы механизмдер.
Психолог А. Р. Лурияны пікірі бойынша, психикалы іс-ре-кетті айсысы болса да, ш негізгі рекеттік блоктан ралады. Бірінші рекеттік блок алыпты психикалы іс-рекетті жзеге асыратын ми ыртысынын, сергектігін реттейді. Ол ыртысаеты жне ми бааны блімдеріні торлы рылымында орналасан. Блар ми ыртысына сер етумен катар, здері оны ыпалында болады. Оларды белсендіретін ш трлі сер бар. Бірінші бел-сендіру кзі — гомеостаз бен ырысыз мінезді негізін алайтын зат алмасу процестері. Оан торлы рылымнан баса орталык, аралы ми, лимбия жйесі ыпал жасайды. Екінші белсендіру кзі — сырты лемнен келетін тітіркендіргіштер. Олар организм-ді сезім мшелері арылы белсендіреді, бадарлау рефлексін ту-дырады. Бл рефлекске таламус, йрыкты дене, гипокамп ней-рондары атысады. шінші белсендіру кзі — адамны саналы мірінде тіл арылы алыптасатын ниет, жоспар, крініс жне бадарлама. Олар ми ыртысы, торлы рылым, таламус, ми ба-аны арасындаы атынастар арылы жзеге асады. Екінші ре-кеттік блок миды акпарат абылдауын, деуін жне сатауын амтамасыз етеді. Олар мп ыртысыны кру, есту жне сезімдік айматарында атарылады. шінші рекеттік блок белсенді са-налы психикалы іс-рекеттіц реттеу мен баылау багдарлама-сын жасайды. Бл орталык, лкен ми сынарларыны алдыы мадай блігінде орналасан. Миды мадай блігі сырты тітір-кендіріске синтез жне бадарлама жасап, имыл-рекетті дайын-даумен атар, оларды нтижесі мен барысын адагалайды.
азіргі ымдара байланысты белсенді психикалы серле-ністердін. крылысын зін-зі реттеуші курделі «рефлекстік шебер» турінде карайды. Саналы іс-рекетті айсысы да уш блокты біріккен жмысы арылы жузеге асырылады. Бірінші блок уйлесімді имыла ажет блшыеттер тонусын, екіншісі — афферентік синтезді, ушіншісі — бадарламаа сойкес ниетті ам-та.масыз етеді.
Сонымен атар кптеген психикалы рекеттерге ми сыарла-рыны ртурлі мегеру айырмашылытары ыпалын тигізеді.
Миды рекеттік асимметриясы. Адам миы симметриялы орган. Алайда оларды рекеттері ртурлі болып, ралуан іс-рекетті мегереді.
Бурын мидын, сол сыары тіл, ойлау, имыл-рекетіне, кеіс-тікте дене бадарланысына. жауапты, сондытан стемді (доми-нантты) деп есептелді. Ал о сыары косалы ретінде аралды. азіргі кезде рбір психикалы рекетті мегеруде сол немесе о ми сыарларыны стемдігі болатындыы аныталды. Мселен, сол ми сыарыны рекеті басым адамдар теорияа бейім, сз коры мол, оны кеінен пайдаланыш, имылы белсенді, масата талпыныш, уаиаларды болжаыш келеді.
О ми сыары натылы іс-рекетке жмылдырады, ол адам шабан, сзге сара, біра те сезімтал жне серленгіш, мезей арауа жне еске тсіруге уес болады.
Алайда адамдарды уштен бірінде ми сыарларыны жекеленген аны рекеттік мамандалысы байалмайды. Маманданан мн сыарларыны арасында зара тежелу процесі болады.
Екі ми сыары екі трлі ойлау процесін йымдастырады. Сол ми сыары талдау процесіне атысып, кисынды ойлауды, ал о ми сыары натылы, яни бейнелі ойлау амалын басарады. Сол ми сыары сйлеу іс-рекетін: оны тсіну жне растыру, сз снмволдары мен жмысты амтамасыз етеді. О ми сыары ке-істік сигналына жауапты заттарды ру жне сипап сезу арылы таниды. Оган жеткен акпараттар бір мезгілде жне жалпы тсіл-мен деледі. О ми сыарымен музыкалык кабілеттер байланыс-ты.
Сйлеу орталыы сол ми сыарында орналасады. Ол он ол-дыц кимыл белсенділігінен алыптасады. Солакай адамдардыц да 70%-де сйлеу орталыы, оай адамдардаыдай сол ми сы-арында, солаай адамдарды тек 15%-де сйлеу рталыы о ми сыарында орналасады. Миды кейбір орекеттерге ерекше жауапты болын, белгілі с-темді орталыка анналуы латерализация деп аталады.
Сір, адамны жогары жйке іс-рекетіні типтік ерекшелік-тері андай ойлау аппаратын иеленетіндігіне байланысты болуы мумкін. «Кркемпаз» типтер — бірінші сигналды жйесі басым адамдар, олардын, он, ми сьщары жетік, кбінесе бейнелі ойлайды. Ал «ойшыл» типтер — екінші сигналды жйесі стем адамдар. Блар сол ми сыарына тн дерексіз ойлауды иемденеді. Аралык. тип екі сигналды жйені рекеттік тедесуімен сипатталады. Адамдарды кбісі осы типке жатады.
Жалпы миды бір сыарыны басым болуы туа пайда бола-ды, алайда трбие мен тлім де ерекше маызды орын алады. Сондытан солаай балаларды айта йрету кезінде, оларды ойлау абілетіні ширатыы тоырап алуы ытимал.
Сз жо, адамны алыпты психикалы іс-рекеті миды екі сыарыны біріккен жмысынын. нтижесі. Олардын, тек бір-мез-гілдегі жмысы мен бейнелік жне дерексіз ойлау тетіктерін бір-лестіру ана сырты лемні былыстарын жан-жаты (нактылы жне теориялы) амтиды. Ми сынарларыны зара атынасына сырты ортаны ртрлі былмалы ыпалдары себепші болады. Сонымен ми сыарларыны арым-атынасыны екі жаты сипа-ты психикалы іс-рекетті жне мінез-лыты тиімді баытта згертуге ммкіндік туызады.
· Иллюстрациялы материал:
Кестелер:
1. ЖДЖ типтері.
2. Миды ызметтік латеральдылыы.
3. ыртысты соматосезімтал айматары.
4. ыртысты сезімтал орталытары (талдаыштарды ыртысты штары).
5. «Блшектенген ми», сол жне о жа жартышарларды ызметтік маызы.
6. Папецті эмоциялы шебері.
Кодокарталар:
1. Наты шынайылыты крініс беру формалары.
2. Адамда ЖДЖ-ны ш дегейі.
· дебиеттер:
1. Адам физиологиясы / оулы – Сатпаева Х.К., Нілдібаева Ж.Б., тепбергенов А.А. – Алматы: «Білім», 2005 ж.
2. Тлеуханов С.Т. алыпты физиология (биологиялы жйелерді мезгілдік ралымдар блімі): Оу ралы. – Алматы: аза университеті, 2006 ж. – 140 бет.
3. Дюйсембин .Д., Алиакбарова З.М. Жаса сай физиология жне мектеп гигиенасы: Оулы - Алматы: «Білім», 2003 ж. – 400 бет
4. Нрмхамбетлы Е. Орысша-азаша медициналы (физиологиялы) сздік / азММУ – Алматы: «Эверо», 2007 ж. – 904 бет.
5. Керимбеков Е.Б. Физиология атауларыны орысша-азаша тсіндірме сздігі. – А.: азастан, 1992. – 280 б.
6. алыпты физиологияны лабораториялы жмыстары. – Шымкент: Б.И., 1993. – 254 б.
· Баылау сратары (кері байланыс):
1. Шала сананы ызметтері андай?
2. Асан сана деген не?
3. Бас миыны о жне сол жа жарты шарларыны ызметтеріні ерекшеліктері.
4. Сйлеуді ызметтері.
5. Ойлау деген не?