Судаы микрофлора

Суды санитарлы микробиологиясы

Су єр т‰рлі микроорганизмдерді табии µмір с‰ру ортасы болып есептеледі. ¤зен, теіз, океан, ашы су оймаларында барлы таксономиялы топтарды µкілдерін кездестіруге болады.

Су оймалары жануар жєне µсімдіктерді органикалы субстраттарынан жєне патогенді микроорганизмдерден µздігімен тазарта алады. Б±л процесті су оймаларыны µзін тазарту деп атайды. Суды сапрофитты флорасы тіршілік активтендіреді, нєтижесінде органикалы заттарды ыдырау к‰шееді, єр т‰рлі бактерияларды саны азая бастайды, єсіресе нєжіспен шыандар (фекального происхождения). Сапробтылы термині (грек тілінен sapros - шіру) - б±л судаы арнайы концентрациядаы микроорганизмдерді органикалы заттары жєне суды минералдану дєрежесі арасындаы байланысы ерекшелігіні комплексі. Сапробтылы шкаласы бойынша 3 айма аныталан: полисабробты, мезосапробты, олигосапробты.

Полисапробты аймата (µте ластанан айма) органикалы заттар саны µте кµп, тез ыдырайды да микроорганизмдер оларды тез абылдайды. Полисапробты аймата оттегі жо. Микробтар µте кµп (анаэробты бактериялар, саырау±латар, актиномицеттер), олар тез шірітіп ашытады. Осы бактериялар єсерінен к‰рделі органикалы заттар арапайым заттара ауысанда аммиак, к‰кірт сутегі, индол, скатол, метан, углекислота т.б. бµледі. 1 мл суда бактерияларды саны миллионнан асады.

Мезосапробты аймата (сєл ластанан айма) ышылдану жєне нитрификация процесі басым. ±рамында азоты бар оспалар аммиака дейін ыдырайды, олар ышылдананда нитритке, нитрата ауысады. Микробтарды саны кµп - 1 мл суда мыдап µлшенеді. Е алдымен нитрифицирленген бактериялар - грам(-) таяшалар, кокктар. Олар облигатты аэробтар. Сонымен атар, судаы Clostrіdіum туыстастыына кіретін анаэробтар, Pseudomonas, Mycobacterіum, Flavobacterіum туыстастытарына кіретін бактериялар, Streptomyces жєне Candіda т.б. кµмірсутегілері бар оспаларды минерализациясына атысады - целлюлоза, клетчатка, лигнин т.б.

Олигосапробты айма (таза су аймаы) µздігімен тазарту процесі аяталуымен сипатталады. 1 мл суда бактериялар саны 10-нан 1000 дейін. Б±л суды алыпты флорасы.

Єр т‰рлі микроорганизмдер, сонын ішінде патогенді микробтарда полисапробты аймата кµп болады, біра жаймендеп ырыла бастайды, мезосапробты аймата олар азаяды, ал олигосапробты аймата кездеспейді. ¤зенні суында 24 саатта микробтарды 50%, 48 сааттан со - 25-10%, 72 сааттан со - 10-1%. Су оймаларыны µздігімен тазартуына (биологиялы тазарту) кµптеген факторлар єсер етеді. 1. Таза сумен араластыру, сондытан аып жатан суда µздігімен тазару т±рып алан су оймаларына араанда жиі µтеді. 2. Суды температурасы. Жазы мезгілде микроорганизмдер активті т‰рде кµбееді. ысы айларда µздігімен тазару бєсендейді, бактериялар кµбеюі тек аын жерде µтеді, ырылу арыны тµмендейді, су оймаларында кµптеген бактериялар жаза араанда ±за саталады. Сондытан су оймаларыны санитарлы жадайы ыста нашар, сонымен атар тµмен температурада энтеробактериялар, ішектік инфекциялар оздырыштары саталады.1шектік инфекциялар су арылы таралуы жиі ыста байалады.

Зауыттарды алды су ±рамындаы химиялы заттар - беткейлік-активті заттар (ПАВ-БАЗ) жєне нефтепродуктілер ПДК 10 есе асса энтеробактериялар кµбеюіне, ±за саталуына ыпал тигізеді, су ойманы эпидемиялы ауіптілігін к‰шейтеді.

Су оймаларыны µздігімен тазаруына арапайымдылар жаымды асиет кµрсетеді. Олар коллоидтарды, ±са оспаларды жинайды, бактерияларды жояды, е алдымен патогенді т‰рлерін де. Бір инфузория 1 саатта 30 000 бактерияны жояды. Сонымен атар, бактерияларды пара-зиттері - бделловибриондар бактериялы клетканы периплазмасына еніп, ішінде кµбееді де оларды жояды. Бделловибриондар энтеробактериялар, псевдомонада, вибриондар т±ымдастыына кіретін патогенді бактерия-ларды жояды. Бделловибриондар алды суда, илда, топырата тіршілік етеді. ¤те ластанан ашы су оймаларында, 1 мл суында 1000 бделловиб-риондар кездеседі. Микробты ластану азайанда бделловибриондарда жойылады. Сондытан таза су оймаларында олар кездеспейді.

Санитарлы-микробиологиялы зерттеуге алынатын су: 1. Орталы су ойнауларынан, 2. ±ды суы, 3. Ашы су оймалары (µзен, µзек), 4. Шомылатын бассейн суы, 5. алды су.

Орталы су ойнауларындаы су ГОСТа сєйкес болу тиіс. Суды санитарлы-микробиологиялы зерттеу масаты т±рындарды сапалы сумен амтуа, инфекциялы ауіптілігінен сатауа баытталан. Ас суыны к‰нделікті санитарлы баылауы сумен амтуды барлы сатыларында ж‰ргізіледі - су тарту орыны, тазарту ±рылымдарында, тарату жолында (распределительная сеть), ішкі водопровод крандары.

Шомылатын бассейіндегі су “Ас су“ ГОСТына сєйкес болуы тиіс.

 

Кесте 1

Санитарлы-кµрсеткіштік микроорганизмдер

Несеп-нєжіспен ж±тырылан кµрсеткіштері алдытарды ыдыраумен ж±-ан кµрсеткіштер Ауыз уысы мен ауа-тамшы арылы ж±ты-рылан кµрсеткіштері
1шек таяшасы тобына жататын бактериялар Термофилдер Протей Жасыл кµк жєне гемолитикалы стрептококкалар
Clostrіdіum perfrіngens тобына жататын анаэробтар   Патогенді стафилококкалар
Энтерококкалар    

Санитарлы-микробиологиялы зерттеуді негізгі єдістері

Сырты орта объектілерді эпидемиологиялы ауіпсіздігі дєрежесін т‰рлі жолдармен анытауа болады. Жалпы жанама єдістер адам жєне жануарлар бµлетін заттарымен едєуір ластануы дєлелденеді. Б±л ‰шін жалпы микробты ластану (микробты саны), санитарлы-кµрсеткіштік микроорганизмдер (ішек таяшасы тобыны бактериялары, лактоза оды таяшалар, ішек таяшасы, энтерококктар, стафилококктар) бар екені жєне оларды саны, несеп-нєжіспен, ауа-тамшы жолмен ластануды анытау керек (индекс).

Эпидемиологиялы ауіптік дєрежесін тура патогенді микроорганиз-мдерді (сальмонелла, тырыса вибрионы, лептоспира, шигелла, энтеро-вирустар) табу арылы аныталады. Біра осы єдіс тек эпидемиологиялы кµрсеткіштер бойынша ж‰ргізіледі, егер ж±тыру ауіпі аныталса.

Микроорганизмдерді саны анытау ‰шін т‰рлі єдістер олданады: 1) микрооскоп арылы арнайы есептеуші камерада тура есептелінеді (єдіс сирек олданады); 2) тыыз оректі ортаа саналы доза егіп орытындыда µскен колонияларды есептеу; 3) с±йы оректі ортада титрациялы єдіспен егу; 4) тексерілетін материалдарды ерекшелігіне кµніл аударатын арнайы єдістер.

Тексерілетін материалда санитарлы-кµрсеткіштік микроорганизмдерді саны титр немесе индекс ретінде тіркейді.

Титр - тексерілетін материалды е аз мµлшерінде 1 микробты клеткасы болуы (с±йытыта - миллилитрде, дене заттарына - грамм).

Индекс - 1 л (1 г) тексерілетін материалда микроорганизмдер клеткасыны саны.

Бактериялар саны анытау єдістері.

Сырты оршаан орта объектілерде бактерияларды саны анытау ‰шін оректі ортаа санап егу арылы ж‰ргізіледі. Егер объектіде микробпен ластану аз болса, тексерілетін материалды т‰тас егеді. Ал едєуір ластануы байалатын болса, ертінділер жасап, егіледі.

Ертінділер жасау ‰шін пробирка атарын алады, єр айсысына 9 мл стерилді су немесе физиологиялы ертінді ±яды.

Бірінші пробиркаа тексерілетін материалдан 1 мл ±яды (10-1 ертінді шыады), араластырады. Сосын бірінші пробиркадан 1 мл екінші пробир-каа ±яды (10-2 ертінді алады) жєне одан єрі ертінділер алуа болады.

1 мл 1 мл 1 мл 1 мл

           
   
 
 
   
 

 


Тексерілетін 10-1 10-2 10-3 10-4

материал пробиркаларда 9 мл физ.ертінді немесе стерилді су

 

Кох єдісі бойынша егу бактерияларды жалпы саны есептеу ‰шін олданады. Бос стерилді Петри ыдысына тексерілетін материалды 1 мл ертіндісін ±яды жєне соны ‰стіне 10-15 мл 450С ыздыран ЕПА (етті-пептонды агар) осады, ыдысты стол ‰стінде айналдырып материалды агармен араластырады. 370С 18-24 саат термостата инкубациялайды.

Орта бетіндегі жєне агар ішінде µскен колонияларды есептейді. Єр есептеген колонияларды тушьпен немесе арандашпен белгілейді. 30-дан 300-ге дейін µскен колониялар бар ыдыстарды баылайды.

Колонияларды ыдысты єр жерінен кµлемі 1 см2 квадратты 20-да есептелінеді. Сосын орташа 1 см2 колонияларды шыарады, оны ыдысты кµлеміне кµбейтеді.

Єр ыдыстаы колониялар есептеу орытындысы - тексерілетін материалды 1 мл (1 г) бактерияларды саны жєне ертіндіні есептеу керек. Бактерияларды орытынды саны - б±л екі ертіндіден µскен колонияларды орташа арифметикалы орытындысы.

Мысалы: 10-1 ертіндіден - 210 колониялар µскен, 10-2 ертіндіден - 32 колония

210 x 10 + 32 x 100

Бактерияларды жалпы саны = --------------------- =2650

 

Титрациялы єдіс санитарлы-кµрсеткіштік микроорганизмдерді саны анытау ‰шін олданады.

1-ші этапы: материалды гомогенизациясы. Кей жадайларда суспензия дайындау (микроорганизмдерді с‰йы фазаа ауыстыру).

2-ші этапы: ертінділер атарын дайындау

3-ші этапы: тексерілетін материалды керекті мµлшерін (100, 10, 1 мл) жєне оны ертінділерін (1 мл-ден) с±йы оректі ортаа егу.

4-ші этапы: с±йы оректі ортада микроорганизмдерді µсуін баалау жєне оды орытынды берген кµлемінен тыыз ореткі ортаа егу.

5-ші этапы: тыыз оректі ортада µскен колонияларды идентифика-циялау. Соны ішінде культуралді асиеттерін анытайды жєне осымша зерттеулер (тинкториалді, морфологиялы, биохимиялы асиеттері) ж‰ргізіледі.

Мембранды фильтрлік єдісі. Егер тексерілетін материалда µлшемді заттар аз болса, оларда бар санитарлы-кµрсеткіштік микроорганизмдерді анытау ‰шін мембранды фильтрлік єдісі олданады. Єдісті олдану ‰шін арнайы жабдытар, фильтрлер жєне фильтрациялы ондыры ажет.

Санитрлы-бактериологиялы зерттеуге бактериялар µте алмайтын фильтрлер керек. Фильтрлерді олданар алдында стерилдейді (айнатады). Фильтрациялы ондыры ретінде фильтрлейтін аппарат (Зейтц фильтрі, Рублев су ‰быры станциясыны аппараты жєне т.б.) жєне вакуум жасайтын ондыры (Комовский насосы, су шашатын насос, хирургиялы электроотсос) керек.

Стерилизация ‰шін фильтрлерді 800С ыздыран суа салады, сосын нитроцеллюлозды мембранды фильтрлерді ‰ш рет 10 минуттан айнатады, єр дайым суды ауыстырып отырады, ал “Владипор” мембранды фильтрді - бір рет 10-15 мин. айнатады.

Ж±мыс істеу ережесі: 1. Фильтрлі аппараттыфламбирлеу арылы стерилдейді (мата тампоны спиртке малып алып аппаратты с‰ртеді); 2. Стерилді мембранды фильтрді фламбирленген пинцетпен ±стап фильтрлі аппарата бекітеді; 3. Фильтрлі аппаратты стаканына тексерілетін материалды ертіндісін ±яды. Аз мµлшердегі с±йытыты тексергенде стакана алдын ала стерилді 10 мл су ±яды. Фильтрлейтін с±йыты жалпы мµлшері 100 мл аспау керек. Егер ±лкен мµлшерді тексеретін болса бірнеше фильтр керек; 4. Фильтрден µткен с±йыты абылдайтын ыдыста вакуум жасайды. 5. Фильтрлеп боланда аппаратты босатып фламбирленген пинцетпен фильтрді аудармай тыыз оректі орта бетіне салады; 6. Инкубация 24 саат 370С термостатта; 7. ¤скен микроорганизмдер колониясын есептеу; 8. Микроорганизмдер идентификациясы ‰шін осымша тесттер ою (тинкториальді, морфологиялы, биохимиялы асиеттерін анытау); 9. орытынды нєтижесі индексін формуламен есептейді:

N x 1000

Индекс = ------------,

V

N - колония саны, V - фильтрден µткен суды мµлшері, миллилитрде беріледі.