Клиникалы кріністері
СИНДРОМ
Семіздік —жиі энергияны абылдау мен энергия шыына арасындаы дисбалансты дамуына келетін, генетикалы бейімдеушілік тн созылмалы жйелік гетерогенді ауру (11.1 кесте).
11.1 кесте.Семіздік жне метаболикалы синдром
| Этиологиясы | Алиментарлы-конституционалды (тменгі тип, айын таам абылдауды бзылысымен, пубертантты-жасспірімдік) симптоматикалы |
| Патогенезі | Генетикалы бейімділік, таамны жоары ндылыы, таам абылдауды бзылуы, физикалы белсенділікті жеткіліксізділігі |
| Эпидемиологиясы | Семіздікті таралу жиілігі шамамен жалпы халыты 30%-ын, метаболикалы синдром 15–25 %-ын райды, висцеральді семізді 95%-ды алады |
| Басты клиникалы крінісі | Артериялы гипертензия, ЖИА, дислипидемия, гиперкоагуляция, ант диабеті 2 тип жне оны кеш асынулары, кмірсулара толеранттылыты бзылуы, йытау барысындаы апноэ синдромы, кпелік жрек, т-тас ауруы, поликистозды аналы без синдромы, несеп-тас ауруы, тізе жне ршы буындарыны остеоартрозы, апатия, йышылды, тез шаршаышты, депрессия, леуметтік дезадаптация |
| Диагностикасы | 1. Жалпы арау, салматы лшеу, дене массасыны индексін анытау (ДМИ), саниметрлік лента арылы бел мен бксе айналымын лшеу, оларды араатынасын анытау 2. Метаболикалы синдром висцералды семіздікті келесі згерістерді біреуімен штасанда диагностикаланады: триглицеридтер, ЖТЛП, А., гипергликемия немесе ант диабеті2 тип 3. Таматану мен физикалы белсенділігін мият зерттеу 4. Метаболикалы синдром асынулары мен компоненттерін диагностикалау |
| Салыстырмалы диагностикасы | Симптоматикалы семіздік |
| Емі | 1. Гипокалориялы емдм, физикалы жктемені арттыру 2. Орлистат, сибутрамин 3. Липидті спектрлі реттеу 4. Гипотензивті терапия 5. 2 типті ант диабетін жне кмірсулара толеранттылыты бзылуын емдеу 6. Хирургиялы ем: кіші асазанны тзілуі (гастропластика), асазанды шунттау, жіішке ішек резекциясы жне т.б. |
| Болжамы | 25–30 жас аралыында дамитын морбидті семіздік серінен дамитын лім крсеткіші алыпты дене массасымен адамдармен салыстыранда 12 есе жоары. 10 %-а немесе одан да кпке науас арытаанда лім крсеткіші 20 %-а тмендейді. |
Май тініні таралу сипатына арай гиноидты (йел типті, алмрт пішін трізді) жне андроидты (еркек типті, алма пішіні трізді, висцеральді) семіздікті ажыратуа болады. Семіздік (е алдымен висцеральді) метаболикалы синдромны (МС) басты компоненті болып табылады. Соысы семіздікпен, оны асынуларымен жне метаболикалы бзылыстармен сипатталады. МС терминіні бірнеше синонимдері белгілі:
Х синдромы, инсулинорезистенттілік синдромы. Сонымен атар, ЖИА-ны дамуына келетін басты трткілер атарына кіретіндіктен (семіздік жоары типі, кмірсулара толеранттылыты бзылуы, гиперлипидемия, артериялы гипертензия) оны «лім квартеті» деп те атайды. МС компоненттері трлі жіктемелерді болуына орай ауытиды. Басты рамдас бліктеріне висцеарльді семіздік, гиперинсулинемия, глюкозаа толеранттылыты бзылуы, ант диабеті 2 тип, атерогенді дислипидемия,
артериялы гипертензия, йел адамдардаы гиперандрогения жатады.
Этиологиясы
Семіздік алиментарлы-конституционалды жне симптоматикалы (11.2 кесте) болып жіктеледі.
11.2 кесте.Семіздікті жіктелуі
| 1. Алиментарлы-конституциональді (экзогенді-конституциональді) 1.1. Гиноидты (тменгі тип, сан-бкселік) 1.2. Андроидты (жоары тип, абдоминальді, висцеральді) 1.2.1. Метаболикалы синдромны жеке компоненттерімен. 1.2.2. Айын метаболикалы синдром симптоматикасымен 1.2.3. Пиквик синдромы (йы барысындаы апноэ) 1.3. Таматану тртібіні айын бзылыстарымен 1.3.1. Тнгі тама синдромы 1.3.2. Стресске гиперфагиялы реакция ретіндегі дамитын мерзімдік аффектілік толындар. 1.4. Пубертатты-жасспірімдік семіздік |
| 2. Cимптоматикалы семіздік 2.1. Орныан генетикалы ааумен 2.1.1. Белгілі генетикалы синдромдар рамында 2.1.2. Май алмасу реттелуі рамыны генетикалы ааулары 2.2. Церебральді (адипозогенитальді дистрофия, Бабинский-Пехкранц-Фрелих синдромы) 2.2.1. Бас миы мен баса церебральді рылымдарды ісіктері 2.2.2. Жйелік заымдануларды диссеминациясы, инфекциялы аурулар 2.2.3. Гормональді-белсенді емес гипофиз ісіктері, «бос» трік ертоымы синдромы, «псевдоісік» синдромы» 2.3. Психикалы аурулар крінісінде 2.4. Эндокринді аурулар (гипотиреоз, гипогонадизм, Кушинг синдромы жне т.б.). |
Патогенезі
1. Генетикалы бейімділікті маыздылыы 25–70 %-ды райды. Бейімділік МС бірнеше компоненттеріне жне 2 типті ант диабетіне орнайды (7.6 блімді араыз).
2. Алиментарлы трткілер: таамны жоары ндылыы (майлы, алкоголь), кешкі уаытта кп млшерде таам абылдау. Кптеген лт кілдерінде дстрлі таматануды индустриальді таматануа (батыс) ауысанда дамиды.
3. Таматану тртібі бзыланда. Бл кезде рпатан рпаа берілетін отбасылы жне таматануды дстрлік стереотиптері маызды орына ие болады. Себебі таматану тртібі психикалы белсенділікпен тыыз байланысты, сондытан таматану трітібінде дамитын згерістер серотонин мен эндорфин рецепцияларыны бзылуымен байланысты болуы ммкін. Кмірсуларды абылдау допинг секілді алкоголизм, наркомания секілді аурулар атарына кіреді. Кптеген адамдар таам абылдау арылы мірді иын шатарын бастан ткізеді (стресске гиперфагиялы реакция).
4. Физикалы белсенділікті жетікіліксізділігі.
5. Метаболикалы синдром кезінде басты патогенетикалы трткі болып инсулинорезистенттілікті маркері болып табылатын абдоминальді семіздік жне атерогенді липидемия табылады. Баса компоненттеріні зара арым/атынасы 2 типті ант диабетіне сас (7.6 блімді араыз).
Эпидемиологиясы
Семіздікті таралуы 1960-2000 жылдар аралыында батыс мемлекеттерінде 12%-дан 30 %-а дейін жоарылады. Висцеральді семіздік дамыан науастарды 95 %-да жрек-антамыр аурулары дамуына келетін жоары ауіп трткісі болып табылады. МС жалпы популяцияда таралу жиілігі 15 % -25 %. АШ-та 20–29 жас аралыында 7 % жадайда, 60–69 жас аралыында — 43,5 % жадайда, 70 жас жне одан жоары — 42 % жадайда крініс береді.
Клиникалы кріністері
· Жрек-антамыр жйесі: артериялы гипертензия, ЖИА жне оны асынулары, атерогенді дислипидемия, гиперкоагуляция, жрек шамасыздыы.
· ант диабеті 2 тип (7.6 блімді араыз) жне оны кеш асынулары (7.8 блімді араыз) жне кмірсулара толеранттылыты бзылуы.
· йы барысындаы апноэ синдромы (Пиквик синдромы), кпелік жрек.
· Асорыту жйесі: т-тас ауруы,асазанны тмен тсуі, созылмалы іш атулар.
· Жыныс жйесі: аналы без поликистозы синдромыны алыптасуы (5.5 блімді араыз).
· Несеп шыару жйесі: гиперурикемия, несеп-тас ауруы.
· Аяты трофикалы ойы жаралары, ршы, тізе, тобы буындарыны остеоартрозы.
· Жйке жйесі: апатия, йышылды, тез шаршаышты. Семіздік жиі депрессиялы бзылыстармен, орынышпен, леуметтік мселелермен байланысты дамиды. оамда семіздікке шыраан адам трлі дрежедегі дискриминацияа тап болады, сіресе бл жасспірімдерге атысты. Науасты зін-зі баалауы тмендеп, леуметтік жне жеке дамуды арасындаы табии тепе-тедік бзылады.
· Онкологиялы патологияны жоары даму аупі (йел адамдарда ст безі мен эндометриді атерлі ісіктері, ер адамдарда то ішекті атерлі ісіктері).
Диагностикасы
1.Жалпы арау, салматы лшеу, дене массасыны индексін анытау (ДМИ), саниметрлік лента арылы бел мен бксе айналымын лшеу, оларды араатынасын анытау. ДМИ есептеу кезінде дене массасы кидограммен, бойы метрмен, лшем бірлігі шаршы метрмен (кг/м2) лшенеді (кесте 11.3).
11.3 кесте.Дене массасыны индексін баалау (ДДС, 1997)
| ДМИ(кг/м2) | Дене массасы | осымша патологияны даму аупі |
| < 18,5 | Дене массасыны жеткіліксізділігі | Тменгі (баса ауруларды даму аупі жоары) |
| 18,5–24,9 | алыпты дене массасы | Популяция шін орташа |
| 25,0–29,9 | Жоары дене массасы | Жоарылаан |
| 30,0–34,9 | Семіздікті І дрежесі | Жоары |
| 35,0–39,9 | Семіздікті ІІ дрежесі | те жоары |
| 40 | Семіздікті ІІІ дрежесі | Тым жоары |
Бел айналымын (БА) лшеу абыраасты мен жамбас сйектеріні ортасынла ортаы олты сызыыны бойымен лшенеді. алыпты жадайда БА йел адамдарда 80 см арты емес, ал ер адамдарда — 94 см болуы тиіс. Бксе айналымы (БА) сан сйегіні басы бойымен лшенеді. Семіздік абдоминальді болып егер БА/БА араатынасы йел адамдарда 0,85-тен ер адамдарда 1,0-ден жоары боланда саналады.
2. Метаболикалы синдром висцералды семіздікті келесі згерістерді біреуімен штасанда диагностикаланады: триглицеридтер, ЖТЛП, А., гипергликемия немесе ант диабеті2 тип.
Диабетті Мемлекетаралы Федерация аидаларына сйкес (IDF, 2005) МС диагнозы орталы семіздікті (БА европалы ер адамдар шін 94 см, йелдер шін 80 см) тменде крсетілген трт згерістерді екеуімен штасуы кезінде ана ойылады:
— шглицеридтер (Г) дегейіні жоарылауы 150 мг/дл (1,7 ммоль/л) немесе сол бзылыса тн спецификалы ем.
— жоары тыыздыты липопротеиндтер дегейіні тмен болуы (ЖТЛП): < 40 мг/дл (1,03 ммоль/л) ер адамдар шін, <50 мг/дл (1,29 ммоль/л) йелдер шін немесе сол бзылыса сйкес спецификалы ем.
— жоарылаан артериялы ан ысымы (АД): сиcтолалы А 130 немесе диастолалы А85 мм сын.ба. немесе артеряилы гипертензияны ерте диагностикалау.
— ан сарысуында ашарына глюкоза дегейіні жоарылауы 5,6 ммоль/л немесе ерте диагностикаланан ІІ типті ант диабеті.
3. Таматану(науастан бірнеше кн брын жеген таматарыны тізімін срау) менфизикалы белсенділігін мият зерттеу.
4. Метаболикалы синдром асынулары мен компоненттерін диагностикалау (гликемия дегейі, липидтік спектр).