Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны
Вялікая Айчынная вайна савецкага народа супраць фашысцкай Германіі (22.06.1941 − 09.05.1945) стала складанай часткай Другой сусветнай вайны (01.09.1939 − 02.09.1945), якая пачалася з нападзення Германіі на Польшчу і ўцягнула ў сваю арбіту 61 краіну і звыш 80 % насельніцтва планеты. 3 верасня 1939 г. вайну Германіі абвясцілі Англія і Францыя, аднак актыўных ваенных дзеянняў яны не прадпрымалі, з-за гэтага падзеі на Заходнім фронце ў верасні 1939 г. атрымалі назву «дзіўная вайна». Адносіны паміж Савецкім Саюзам і Германіяй у той час рэгуляваліся двума асноўнымі дакументамі: пактам аб ненападзенні ад 23 жніўня 1939 г. і дагаворам аб дружбе і граніцы ад 28 верасня 1939 г. Але абодва бакі разумелі, што пазбегнуць адкрытага ваеннага супрацьстаяння не ўдасцца. Ужо ў снежні 1940 г. нямецкім генеральным штабам быў распрацаваны план «Барбароса» ― план маланкавай вайны супраць СССР.
У Савецкім Саюзе напярэдадні вайны існавала забарона ўсялякай антынацысцкай прапаганды, але разам з тым ваенна-патрыятычныя творы, у першую чаргу песні, якія пісаліся ў адпаведнасці з палітыка-сацыяльным заказам, прапаведвалі непазбежнасць перамогі над нейкім неназваным праціўнікам «малой крывёю і на чужой тэрыторыі». Эканоміка СССР мела выразны мілітарызаваны характар з ужываннем надзвычайных метадаў: у 1939 г. быў уведзены абавязковы мінімум працадзён для калгаснікаў; у 1940 г. быў прыняты ўказ аб замацаванні рабочых і служачых за прадпрыемствамі і ўсталяванні 8-гадзіннага рабочага дня пры 7-дзённым працоўным тыдні; жанчыны павінны былі авалодваць прафесіяй трактарыста, каб у выпадку неабходнасці замяніць пайшоўшых на фронт мужчын і г. д. Тым не менш, нападзенне Германіі на Савецкі Саюз у ноч на 22 чэрвеня 1941 г. трыма групамi армій «Поўнач», «Цэнтр» і «Поўдзень» па ўсёй заходняй мяжы ад Балтыйскага мора да Чорнага прывяло да разгортвання ваенных дзеянняў па сцэнарыю, якога не чакала савецкае кіраўніцтва.
49. Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН. Роля і месца БССР на міжнароднай арэне ў перыяд канфрантацыі дзвюх грамадска-палітычных сістэм (другая палова 40 – першая палова 80 гадоў 20ст.)
ААН прызвана стаць органам забеспячэння міру і міжнароднай бяспекі. У адпаведнасці з раш. Крымскай Канф-цыі ў красавіку-чэрвені 1945 у Сан-Францыска прайшла ўстаноўчая канф. ААН. Удзел прынялі 50 краін, у тым ліку БССР. Разраб асн. прынцыпы: - суверэнная роўнасць дзяржаў; - вырашэнне міжнародных спрэчак мірнымі шляхамі; - неўмяшенне ва ўнутранныя справы дзяржавы; - адмаўленне ад пагрозы сілай.
Знешнепаліт. дзейнасць і міжнар. сувязі БССР у 1944-1900 гг. развівалася ў рэчышчы скаардынаванай знешняй палітыкі СССР, пазней і сацыялістычных краін – членаў Варшаўскага Дагавора і Савета Эканамічнай Узаемадапамогі(СЭУ). Пер-яд 1944-1990 гг. можна раздзяліць на 3 этапы: 1. 1944-1953 гг. – выхад БССР на міжнар. арэну як суб`екта мижнароднага права, уваход у склад краін-заснавальніц ААН, фарміраванне асноўных кірункаў дыпламатычнай актыўнасці, станаўленне дыпламатычнай школы савецкай Беларусі; 2. 1953-1985 гг. – пашырэнне ўдзелу Беларусі ў знешнепаліт., знешнеэканамічнай дзейнасці, пабраціскім руху і гуманітарным супрацоўніцтве ў рэчышчы агульнадзяржаўнай палітыкі СССР, галоўным чынам па лініі ААН; 3. 1985-1990 гг. – дэмакратызацыя грамадскага жыцця і міждзяржаўных адносін, пашырэнне нефармальных чалавечых кантактаў, стварэнне сумесных прадпрыемстваў. Дэлегацыі БССР выязджалі ў сацыялістычныя краіны, а таксама ў Аўстрыю, Бельгію, Велікабрытанію, Грэцыю, ЗША, Іспанію, Італію і інш. краіны. Асноўнай формай знешнеэканамічных сувязяў Беларусі з`яўляўся гандаль. У першае 10 год пасля ВАВ з Беларусі вывозіліся ў асноўным сыравіна, завозіліся машыны і абсталяванне. З 1953 г. сталі экспартавацца аўтамабілі, станкі і інструменты, прыборы. Канфрантацыя – супрацьстаянне СССР і ЗША за перадзел Еўропы. Пачат. афарм. “халоднай вайны” палажыла “Дактрына Трумэна”(дапамога Грэцыі і Турцыі) – стратэгія стрымання камунізму, а яе экан. стержань “План Маршала” (аказанне экан. дапамогі еўрап. дзяржавам) – СССР лічыла гэта падпарадкаваннем эканом. краін езропы экан. ЗША і паруш. іх сувернітэту. – СССР супрацьставіла “План Молатава”. У крас. 1949 – НАТА.
50. Грамадска-палітычная і сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе (сярэдзіна 40 – сярэдзіна 50 гг. 20ст.)
У верасні 46 на сесіі Вярх.Савета быў прыняты закон аб 5 гадовым плане аднаўлення і развіцця нар гаспадаркі БССР на 46-50 гг.– аднавіць пацярпелыя раёны СССР, дасягнуць даваен.узроўню вытворчасці ў прамысловасці і с.г.і перасягнуць яго ў значных памерах.
Рашэнне задач пачыналася з больш нізкага ўзроўню, чым у цэлым па стране. Ва ўмовах нястачы матэр., працоўн.,сыравінных рэсурсаў прадугл.іх пераразмярк. на карысць прам-ці. Крыніца – саюзны бюджэт. Па меры аднаўлення нар.гаспадаркі адлічэнні з саюзн.бюджэту памяньшаліся, а павялічваўся аб’ём уласных сродкаў. Як і ў мінулыя гады, развіццё прамысл-ці планавалася за кошт с/г і зніжэння агульн.узроўню жыцця нас-ва. Значную дапамогу – саюзныя рэспублікі.
У 45-47 гг.па лініі ЮНРРА рэсп-ка атрымала абсталяванні, прадукты, медак-ты на 61 млн$ + рэпарацыі з германіі+ ваеннапалонных праца + энтузіязм саміх рабочых – перавыкананне плана. Аперадж-мі тэмпамі расла цяжк.пр-ць (металаапрацоўка і машынабудаванне). Сваю прад-ю далі МАЗ, МТЗ і інш. адставалі электраэн-ка, здабыча торфу, капіт.будаўніцтва, вытв.тавараў нар.спажыв-ня. 46-засуха – ускладненне стан-ча аграрн.сектару. калектывізацыя, лікв.большасці хутароў, узмацненне падатковага прэсу. У аграрн.сектары план не выкананы, уплывала закупка прадавольства па нізкіх цэнах у насельніцтва (5-10 разоў ніжэй сабекошту). Да 47 – картачн.с-ма + невысокія нормы спаж-ня.47 – скасаванне картак – гандаль – грашовая рэф-ма, аднаўленне грошай.
Т.ч. у першыя пасляваен.гады былі ў асн.пераадолены вынікі вайны, адноўлена эк-ка, створ.нов.галіны прам-ці. Развіццё стрымл.існуючым гаспадарчым мех-мам, жорсткай цэнтр-й, адмін.камандн.метадамі кір-ня, астатк.прынц.размерк.сродкаў і рэс-саў.