Некоторые советы по переводу предложений с местоимениями

1. Всякое указательное местоимение может играть роль личного местоимения 3 лица – он, она, оно, они.

2. В сложноподчинённых предложениях указательное местоимение is, ea, id и относительное местоимение qui, quae, quod часто употребляются в паре, при необходимости согласуясь друг с другом в падеже и числе. В таком случае их нужно переводить «тот …, который…» или «тот …, кто…» и т.п., в нужном падеже.

e.g. Is fecit, cui prodest. Тот сделал, кому выгодно.

3. Обратная ситуация: в начале предложения указательное местоимение обычно опускается, его нужно добавить при переводе, т.е. предложение начинается с Qui …/Quod…, а переводить следует «Тот, кто…» или «Те, кто…» / «То, что…».

e.g. Quōrum numĕrus suffĭcit. Те, число которых достаточно.

4. В латинском отрицательном предложении достаточно одного отрицания. Это может быть отрицательная частица, e.g., non (не), местоимение nemo (никто) / nihil (ничто), местоименное прилагательное nullus (никакой) и др.

e.g. Discipŭlus non audit magistrum /Nullus discipŭlus audit magistrum / Nemoaudit magistrum.

4. Двойное отрицание или отрицание противоположного качества даёт эффект усиления описываемого качества (стилистическая фигура – литота).

e.g. в предложении Nemo, qui condemnāre potest, absolvĕre non potest

nemo … non potest следует перевести «всякий … может»;

non ignarus (букв. не несведущий) – «хорошо осведомлённый».

5. Предлог cum, употребляющийся с Ablatīvus, при личных местоимениях ставится после местоимения и пишется слитно с ним,

e.g. mecum – с тобой, nobiscum – с нами.

6. Если местоименное прилагательное alter или alius встречается в тексте дважды, его переводят последовательно: "один ... другой".

e.g. Idem alter amat, alter odit - одно и тоже один любит, другой - ненавидит;

Aliud est male dicĕre, aliudaccusāre - одно дело злословить, другое - обвинять.

 

Упражнения.

1. Согласуйте местоимение из левой колонки с существительным из правой, образуйте Gen.Sing. и Dat.Sing. получившихся словосочетаний, переведите:

is, ea, id meus, a, um nullus,a,um quidam, duaedam, quoddam idem, eadem, idem suus, a, um ipse, ipsa, ipsum hic, haec, hoc aliqui, aliquae, aliquod amīcus, i m consilium, i n terra, ae f argumentum, i n damnum, i n domĭnus, i m arbĭter, tri m tabŭla, ae f negotium, i n

 

2. Согласуйте местоимение и прилагательное с существительным и просклоняйте: ille, illa, illud + vir, i m + honestus, a, um; ullus,a , um + causa, ae f + iustus, a, um; idem, eadem, idem + reus, i m; is, ea, id + donum, i n + largus, a, um

3. Определите формы и значения местоимений: eius, suus, mihi, se, eam, tibi, tuam, eōrum, quem, nostri, iisdem, illos, hoc, eo, cuius, alicui, nullīus rei, istārum, nemĭnem, quibusdam, hanc.

4. Определите род, число, склонение, начальную форму существительных, переведите: arbitri, praediis, dolum, iniuriārum, terris, incŏlas, matrimonii, pactōrum.

5. Образуйте 3 лицо ед. и мн.ч. Praesens indicatīvi actīvi et passīvi от глаголов: libero, āre; punio, īre; accuso, āre; pono, ĕre; statuo, ĕre; teno, ēre; vario, āre.

6. Переведите выражения; найдите местоимения и сделайте их морфологический разбор:

1) Conditio, sine qua non. 2) Vade mecum. 3) Nemo amat, quos timet. 4) Fide, sed cui fidas, vide. 5) Eo ipso. 6) Semper idem. 7) (Cog)nosce te ipsum. 8) Nulla regŭla sine exceptiōne.

 

Фразы для перевода.

1. Meus filius servit tibi et tuus filius mihi. (Paul.) 2. Quorum praesentia satis est. 3. Id facĕre laus est, quod decet, non quod licet (Sen.). *4. Pater is est, quem nuptiae demonstrant (Paul.). 5. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat (Paul.). 6. Femĭnae nullo modo adoptāre possunt (Gai.). *7. Et commŏdum eius esse debet, cuius pericŭlum est (Inst. Iust.). 8. Bis vincit qui se vincit in victoria. (Publ.Syr.) 9. Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium transferre non potest (Pomponius). 10. Cui bono est? (Cicero). *11. Caret periclo, qui etiam, cum est tutus, cavet (Publ.Syr.). *12. Culpa caret, qui scit, sed prohibēre non potest (Paul.).

УРОК 7

III склонение существительных: согласный, гласный, смешанный типы.

 

NB: У многих существительных III склонения основа в Nom.Sing. не совпадает с основой в косвенных падежах: actio, actiōnis f (основа Gen.Sing. - action-); lex, legis f (основа Gen.Sing. - leg-). Практическую основу (т.е. основу, используемую для образования форм косвенных падежей) всегда определяют по форме Genetīvus Singulāris, отбрасывая окончание -is.Для удобства определения практической основы в словаре приводится не только окончание Gen.Sing., но и часть основы или полная форма Gen.Sing.

Слова, имеющие в Gen.Sing. на один слог больше, чем в Nom.Sing., называют неравносложными.

К гласному типу относятся существительные среднего рода, оканчивающиеся на -e, -al, -ar в Nom.Sing.: tribunal, ālis n; navāle, ālis n; exemplar, āris n.

К согласному типу относятся неравносложные слова с практической основой, оканчивающейся на один согласный звук: ius, iuris n; praetor, praetōris m; societas, ātis f.

К смешанному типу относятся:

а) равносложные слова, оканчивающиеся на -es, -is в Nom.Sing.: civis, is m, f; testis, is m; nubes, is f;

б) неравносложные слова, у которых практическая основа оканчивается на два и более согласных: nox, noctis f; urbs, urbis f; mors, mortis f.

 

Упражнения.

1. Определите тип склонения следующих существительных:

orator, ōris m; ars, artis f; crimen, ĭnis n; hostis, is m; exemplar, āris n; virgo, ĭnis f; testis, testis m; tempus, ŏris n; lux, lucis f; mare, maris n; mos, moris m; mors, mortis f; animal, ālis n; nox, noctis f.

2. Согласуйте прилагательное с существительным, просклоняйте:

lex, legis f + durus, a, um; testis,is m + ullus, a, um; iudex, ĭcis m + sevērus, a, um; crimen, ĭnis n + magnus, a, um; exemplar, āris n + praeclārus, a, um.

3. Определите число, падеж, род, тип склонения; образуйте начальную форму существительных:

luce, dotem, principĭbus, voluntāti, pacum, mentes, heredĭbus, lege, civitātum, generĭbus, iura, actionum, fontes, aestimatio, vires.

Фразы для перевода.

1. Ibi potest valēre popŭlus, ubi leges valent (Publ. Syr.). 2. Legis virtus haec est: imperāre, vetāre, permittĕre, punīre (Modestinus). 3. Contra legem facit, qui id facit, quod lex prohibet (Paul.). 4. Qui in potestāte nostra est, nihil suum habēre potest (Gai.). 5. Impūbes omnĭbus officiis civilĭbus debet abstinēre (Ulp.). 6. Parentes naturāles in ius vocāre nemo potest (Paul.). 7. Cui dens abest, non est morbōsus (Paul.). 8. Si iudicas, cognosce, si regnas, iube (Sen.) *9. Nemo, qui condemnāre potest, absolvĕre non potest (Ulp.) 10. Pacta tertiis nec nocent, nec prosunt. 11. Compensatio est debĭti et credĭti inter se contributio (Modestinus). *12. Ex vitio alius sapiens emendat suum (Publ. Syr.). 13. Adversus pericŭlum naturālis ratio permittit se defendĕre (Gai). 14. Inter eum, qui in insŭlam relegātur, et eum, qui deportātur, magna differentia est. (Modestinus). *15. Cum viro iniuria fit, uxor non agit, quia defendi uxōres a viris, non viros ab uxorĭbus debent. 16.Qui ex me et uxōre mea nascĭtur, in mea potestāte est (Ulp.). 17. Reus iisdem privilegiis utĭtur, quibus et actor. *18. Ex conversatiōne aequāli contemptio dignitātis nascĭtur (Callistratus).

 

УРОК 8

 

III склонение прилагательных; прилагательные одного, двух и трех окончаний; причастия.

 

Прилагательные III склонения изменяются по гласному типу, но в отличие от существительных этого типа, в Nom.,Acc.,Voc. Pl. они могут иметь окончание -es (m/f) или -ia (n) в зависимости от того, к какому роду принадлежит определяемое существительное.

5 прилагательных-исключений, которые изменяются по согласному типу 3 склонения:

dives, divĭtis – богатый; pauper, paupĕris – бедный; vetus, vetĕris – старый;   particeps, particĭpis – участвующий, причастный; princeps, princĭpis – первый, главный.  

Причастие действительного залога настоящего времени (Participium praesentis activi) подобно прилагательным III склонения одного окончания.

В зависимости от контекста их можно переводить русским причастием или деепричастием (e.g. docens, ntis – обучающий / обучая).

Образование:

-ns, -ntis (1, 2 спряжение)

основа инфекта +

-ens, -entis (3, 4 спряжение)

e.g.

laboro, 1 → laborans, laborantis – работающий

studeo, 2 → studens, studentis – усердно работающий, занимающийся

rego, 3 → regens, regentis – правящий, царствующий

scio, 4 → sciens, scientis - знающий

Причастия от глаголов с esse:

absum → absens, absentis - отсутствующий

praesum → praesens, praesentis - присутствующий


possum → potens, potentis – могущий; сильный, могущественный

 

Причастие страдательного залога прошедшего времени (Participium perfecti passivi)подобно прилагательным I-II склонения.

Образование:

основа супина + окончания -us, -a, -um

(3-я слов.форма глагола)

e.g.

muto, āvi, ātum, āre – основа супина mutāt- → mutātus, a, um – изменённый

elĭgo, lēgi, lectum, -ĕre – основа супина elect- → electus, a, um – избранный

doceo, cui, ctum, ēre – основа супина doct- → doctus, a, um – учёный

mitto, misi, missum, ĕre – основа супина miss- → missus, a, um – посланный

 

Упражнения.

1. Согласуйте прилагательное с существительным, просклоняйте: lex, legis f + speciālis, e; vir, i m + audax, ācis; dux, ducis m + celĕber, bris, bre; institutio, ōnis f + vetus, ĕris; donum, i n + utĭlis, e; poena, ae f + levis, e.

2. Образуйте от глаголов Participium praesentis activi, согласуйте с существительным и просклоняйте выражения: homo, ĭnis m + lego, ĕre; regŭla, ae f + prohibeo, ēre; popŭlus, i m + vinco, ĕre; lucrum, i n + cesso, āre; miles, ĭtis m + fugio, ĕre.

3. Образуйте от глаголов Participiumperfecti passivi, переведите: oblĭgo, āvi, ātum, āre; ago, egi, actum, ĕre; publĭco, āvi, ātum, āre; inspicio, spēxi, spectum, ĕre; instituo, tui, tūtum, ĕre; debeo, ui, ĭtum, ēre; absolvo, solvi, solūtum, ĕre; interdico, dixi, dictum, ĕre; addo, dĭdi, dĭtum, ĕre.

4. Определите основу, падежную форму, число, и тип склонения, образуйте начальную форму следующих существительных: aetāte, veritātis, animalium, exemplāri, milĭtes, pedem, mortem, testĭbus, mentium, finis, virtūtem, cives, igne, ponte, partĭbus, qualitātis, iudicum.

 

Фразы для перевода

1. Ver apĕrit navigantĭbus maria. 2. Non quaerit aeger medĭcum eloquentem sed sanantem. 3. Sero venientĭbus ossa. 4. Habēmus confitentem reum. 5. Omne ius homĭnum causa institūtum est. 6. Iustitia est obtemperatio scriptis legĭbus. 7. Non obligat lex nisi promulgāta. *8. Vim vi defendĕre omnes leges omniaque iura permittunt (Paul.). 9. Aeque in omnibus fraus punītur (Paul.). 10. Non tantum naturāles libĕri in potestāte parentum sunt, sed etiam adoptīvi (Ulp.). 11. Sponsalia tam inter pubĕres, quam inter impubĕres contrahi possunt (Paul.). *12. Verbōrum obligatio, inter absentes concepta, inutĭlis est (Inst. Iust.). 13. Heres, succēdens in honōre, succēdit in onĕre (Paul.). 14. Habentĭbus tutōres tutor dari non potest (Paul.). 15. Vir absens uxōrem ducĕre potest; femina absens nubĕre non potest (Paul.). 16. Nec tardum opperior nec praecedentĭbus insto (Hor.). 17. In causā capitāli absens nemo damnātur neque absens per alium accusāre aut accusāri potest (Paul.). *18. In mare piscantĭbus libĕrum est casam in litŏre ponĕre (Gai.). 19. Inter virum et uxōrem pacta non solum verbis, sed et voluntāte contrahentium constituuntur (Papinianus).

 

УРОК 9

 

Степени сравнения прилагательных; употребление падежей при степенях сравнения прилагательных.

 

У прилагательных различают три степени сравнения: положительную (gradus positīvus), сравнительную (gradus comparatīvus) и превосходную (gradus superlatīvus).

I. Образование сравнительной степени:

 

Практич. основа + -ior (m,f)

-ius (n) Gen.Sing. –iōris → далее по III скл. согл.

типа (как неравносложные с основой на

один согласный звук).

e.g. clarus, a, um

  Singulāris Plurālis
m , f n m, f n
Nom. clarior clarius clariōres clariōra
Gen. clariōris clariōrum
Dat. clariōri clariōrĭbus
Acc. clariōrem clarius clariōres clariōra
Abl. clariōre clariōrĭbus

 

Образование превосходной степени:

1. Большинство прилагательных:

практич. основа + суффикс –issĭm- + родовые окончания -us, -a, -um (Nom.Sing. I и II скл.) → далее по I и II скл.

2. Прилагательные на –er в Nom.Sing. и прилагательное vetus, ĕris:

Nom.Sing. на –er (форма муж.рода);

у vetus – основа vetĕr- + -rĭm- + -us, -a, -um

3. 6 прилагательных на –ilis в Nom.Sing.:

simĭlis, e; dissimĭlis, e; facĭlis, e

difficĭlis, e; humĭlis, e; gracĭlis,e

практич. основа на –il + -lĭm- + -us, -a, -um

(остальные прилагательные с основой на –l образуют превосходную степень по общему правилу – см. п.1)

Gradus positīvus Gradus comparatīvus Gradus superlatīvus
carus, a, um carior, carius carissĭmus, a, um
dulcis, e dulcios, dulcius dulcissĭmus, a, um
pulcher, chra, chrum pulchrior, pulchrius pulcherrĭmus, a, um
acer, acris, acre acrior, acrius acerrĭmus, a, um
gracĭlis, e gracilior, gracilius gracillĭmus, a, um
utĭlis, e utilior, utilius utilissĭmus, a, um

 

II. Описательный способ образования степеней сравнения – используется прилагательными с основой на гласный звук (e.g. idoneus, a, um; egregius, a, um; arduus, a, um; necessarius, a, um)

Сравнительная степень: magis / minus + прилагательное в положит. степени.

Превосходная степень: maxĭme / minĭme + прилагательное в положит. степени.

e.g. magis idoneus; maxĭme idoneus.

 

III. Супплетивные степени сравнения:

Gradus positīvus   Gradus comparatīvus Gradus superlatīvus
bonus, a, um хороший, добрый melior, melius optĭmus, a, um
malus, a, um плохой, злой peior, peius pessĭmus, a, um
magnus, a, um большой, великий maior, maius maxĭmus, a, um
parvus, a, um маленький minor, minus minĭmus, a, um
multus, a, um многочисленный plus (Gen.Sing. pluris) plurĭmus, a, um

 

При сравнительной степени в конструкции с союзом quam (чем) употребляется именительный падеж, в бессоюзной конструкции – аблатив сравнения (Ablatīvus comparatiōnis):

e.g.: Poena gravior est, quam crimen = Poena gravior est crimĭne

Nom. Nom. Nom. Abl.

ср.: Наказание тяжелее, чем преступление = Наказание тяжелее преступления.

При превосходной степени употребляется беспредложный родительный разделительный падеж мн.ч. (Genetīvus partitīvus), который на русский язык переводится при помощи предлогов "из", "среди", "между":

e.g. Omnium poenārum mors est gravissĭma

Из всех наказаний самое тяжелое – смертная казнь.

Упражнения

1. Согласуйте прилагательное с существительным и просклоняйте словосочетания: labor, ōris m + facillĭmus, a, um; factum, i n + honestior, -ius; marītus, i m + optĭmus, a, um; scelus, ĕris n + turpissĭmus, a, um; vita, ae f + felicior, -ius.

2. Образуйте степени сравнения прилагательных: rectus, a, um; simplex, ĭcis; asper, ĕra, ĕrum; malus, a, um; niger, gra, grum; levis, e; celer, ĕris, e; necessarius, a, um; sapiens, entis; vetus, ĕris; bonus, a, um; dissimĭlis, e; magnus, a, um; audax, ācis; parvus, a, um; dignus, a, um; idoneus, a, um.

3. Определите формы степеней сравнения прилагательных, их склонение, падеж и число, образуйте форму nom. sing.: audacior, fortius, citissĭmus, peius, optimam, breviōres, gracilius, felicissĭmo, simillĭmi, asperrĭmo, meliorĭbus, modestissimorum.

4. Преобразуйте сравнительную конструкцию, используя Ablatīvus comparatiōnis: a) Fama carior est, quam pecunia. b) Flumen longius est, quam rivus. c) Mos antiquior est, quam lex.

5. Преобразуйте сравнительную конструкцию, используя союз quam: a) Aēr levior est aquā. b) Ferrō nocentius aurum (P.Ovidius Naso)

 

Фразы для перевода

1. Luce sunt clariōra omnia consilia tua. 2. Optĭmus omnium. *3. Maxĭmus oratōrum Romanōrum Cicĕro fuit. 4. Ex Nestŏris linguā melle dulcior fluit oratio. 5. Nihil est veritātis luce dulcius. *6. Melior tutiorque est certa pax, quam sperāta victoria. 7. Optĭmus omnium magister est usus. 8. Qui appellat prior, agit (Paul.). 9. Est res sanctissĭma civīlis sapientia (Ulp.). *10. In publĭcis nihil est lege gravius, in privātis firmissĭmum est testamentum (Cicero). *11. Vilius argentum est auro, virtutĭbus - aurum (Hor.). 12. Optĭma est legum interpres consuetūdo (Paul.). 13. Minus est, quam servus, domĭnus, qui servos timet (Publ. Syr.). 14. Bona opinio homĭnum tutior pecuniā est (Publ. Syr.). *15. Qui nondum viripotentes virgĭnes corrumpunt, humiliōres in metallum damnantur, honestiōres in insŭlam relegantur aut in exilium mittuntur (Paul.). 16. Iudicia posteriōra sunt in lege fortiŏra. 17. Brevis vita est, sed in malis fit longior. *18. Non debet, cui plus licet, quod minus est, non licēre (Ulp.)

 

УРОК 10

IV и V склонение существительных. Двойной винительный и именительный падежи (Accusativus et Nominativus duplex).

 

Многие существительные IV склонения произошли от глаголов, e.g.

sentio, sensi, sensum, īre → sensus, ūs m (чувствовать → чувство) ;

labor, lapsus sum, labi → lapsus, ūs m (скользить; ошибаться → ошибка, ляпсус)

 

Переходные глаголы со значением звать, называть (nomĭno 1, appello 1, voco 1, dico 3), считать (puto 1, existimo 1, habeo 2), делать (facio 3), выбирать, избирать, назначать (creo 1, elĭgo 3) и т.п. предполагают два последовательных вопроса: кого/что и кем/чем/каким. Слова, которые отвечают на эти вопросы, в латинском языке принимают форму accusativus. Поэтому в предложении употребляются два винительных падежа, или Accusatīvus duplex, первый из которых – падеж прямого объекта (переводится на русский язык винительным падежом), а второй – предикативный, т.е. входящий в состав сказуемого (на русский язык переводится творительным падежом):

 

Romāni Cicerōnemconsŭlem creant. – Римляне избирают Цицеронаконсулом.

Acc. Acc. (кого) (кем)

 

Если указанные глаголы употреблены в страдательном залоге, то вместо Acc. duplex с ними употребляется Nominatīvus duplex (двойной именительный). При этом один именительный падеж – подлежащее, другой – именительный предикативный, который переводится на русский язык творительным падежом:

 

Cicĕro a Romānis consul creātur. – Цицерон избирается римлянами консулом.

Nom. Nom. (кто) (кем)

Упражнения

1. Согласуйте прилагательное (и местоимение) с существительным, просклоняйте: is, ea, id + fructus, ūs m + dulcis, e; alius, a, um + gradus, ūs m + altus, a, um; meridies, ēi m + aestuōsus, a, um; gelu, ūs n + aspĕr, ĕra, ĕrum; spes, ēi f + ultĭmus, a, um.

2. Образуйте существительные IV склонения от глаголов, переведите:

cado, 3 ; sto, 1 ; mando, 1 ; ago, 3 ; confligo, 3 ; conspicio, 3 ; utor, 3; progredior, 3; regredior, 3; congredior, 3.

3. Переведите, обращая внимание на Accusativus et Nominativus duplex:

a) Graeci Minervam deam pugnārum appellant. b) Diana a Graecis dea silvārum putātur. c) Marcum amīcum meum puto. d) Terentia Iuliam bonam amīcam dicit. e) Fortūna ab antiquis caeca dicĭtur. f) Minerva ab antiquis Athenārum patrōna existimātur. g) Ocŭli vulgo specŭlum anĭmi vocantur. h) Alexandrum optĭmum discipŭlum putāmus. i) Catilīna a Cicerōne accusātur.

 

Фразы для перевода

1. Usus fructus in multis casĭbus pars dominii est (Ulp.). 2. Herēdis fletus sub persōna risus est (Publ. Syr.). 3. Fructus sine usu esse non potest, usus sine fructu potest (Ulp.). 4. Fides bona contraria est fraudi et dolo (Paul.). 5. Filius familiae iussu patris manumittĕre potest, matris non potest (id.). 6. Tutor rem pupilli emĕre non potest (Paul.). *7. Nemĭni ego possum esse bene merenti de re publĭca non amicus (Cicero.). *8. Culpa est immiscĕre se rei, ad se non pertinenti (Ulp.). 9. De rebus litigiōsis et convenīre et transigĕre possumus (Paul.). 10.* Defensōres rei publĭcae ab honorĭbus et munerĭbus eōdem tempŏre vacant (Paul.). 11. Nemo nascĭtur artĭfex. 12. Procurātor est, qui aliēna negotia mandātu domĭni administrat (Paul.). *13. Rei nulli prodest mora, nisi iracundiae. (Publ.Syr.). 14. In re obscūra melius est favēre repetitiōni, quam adventicio lucro (Ulp.). 15. Filium eum definīmus, qui ex viro et uxore eius nascĭtur (Ulp.). 16. Invītum accipĕre debēmus non (tantum) eum, qui contra dicit, sed eum, qui non consentit (Ulp.). *17. Libĕrum homĭnem scientes emĕre non possŭmus (Paul.).

ПРИЛОЖЕНИЕ

Тексты

De Italia

Italia est magna paeninsula Europae. Incolas Italiae terra fecunda alit. In terra agricolae laborant. Familiae agricolarum in casis parvis habitant. Italia silvas magnas et pulchras habet. In silvis, ubi bestiae vivunt, multae herbae et aliae plantae sunt. Italiam aqua Hadriae quoque alit. In aqua Hadriae nautae navigant. Familiae nautarum in ora maritima vitam agunt. Hic mercatura floret.
Agricolae et nautae saepe de Italia et de historia Romae familiis suis narrant. Familiae agricolarum et nautarum historiam Italiae libenter audiunt et fabulas poetarum quoque saepe legunt. Historia docet, fabula delectat. Historia est magistra vitae.

 

Apud arbĭtrum

Arbĭter noster Marcus Tullius est vir laboriōsus et iustus.

Hodie apud arbĭtrum multae causae privātae sunt: de debĭtis pecuniariis, de testamentis, de mandatis. Primus reus iam in iudicio est. Cetĕri rei etiam in iudicio sunt. In numĕro causārum prima est causa mea de mandāto et debĭto pecuniario. Adversarius meus Gaius Sempronius est.

Memorabĭle dictum.

Omnia fluunt, omnia mutantur.

Nemo nostrum idem est in senectūtem, qui fuit iuvĕnis, nemo est mane, qui fuit pridie; quidquid vides, currit cum tempŏre, nihil ex his, quae vidēmus, manet; hoc est, quod ait Heraclītus: in idem flumen bis non descendĭmus; manet idem flumĭnis nomen, aqua transmissa est (Senĕca).

 

Codicillus

Lucius Titius Seium et Maevium, libertos suos aequis partĭbus herēdes scripsit. Deinde codicillus ita cavit: Lucius Titius Seio herēdi suo salutem. Maevium, libertum meum, quem in testamento pro parte dimidia herēdem institui, eam partem hereditātis veto accipĕre; in eius locum et partem Publium Sempronium herēdem esse iubeo.

 

De iure personārum

Omne ius, quo utĭmur, vel ad persōnas pertĭnet, vel ad res, vel ad actiōnes. Summa divisio de iure personārum haec est, quod omnes homĭnes aut libĕri sunt aut servi. Rursus liberōrum homĭnum alii ingenui sunt, alii libertīni. Ingenui sunt qui libĕri nati sunt; libertīni, qui ex servitūte manumissi sunt. Servi sunt in potestāte dominōrum. Sed neque civĭbus Romānis nec ullis aliis hominĭbus, qui sub imperio popŭli Romāni sunt, licet supra modum et sine causā in servos saevīre: male enim nostro iure uti non debēmus. (Gai.)

 

De legĭbus

Indignum est, in eā civitāte, quae legĭbus continētur, discēdi a legĭbus. Hoc enim vincŭlum est huius dignitātis, qua fruĭmur in rē publicā, hoc - fundamentum libertātis, hoc - fons aequitātis: mens et anĭmus, et consilium, et sententia civitātis posĭta est in legĭbus. Ut corpŏra nostra sine mente, sic civĭtas sine lege suis partĭbus, ut nervis et sanguĭne et membris, uti non potest. Legum ministri - magistrātus, legum interprĕtes - iudĭces, legum denĭque idcirco omnes servi sumus, ut libĕri esse possĭmus.

Capĭtis deminutio.

Capĭtis deminutiōnis tria genĕra sunt: maxĭma, media, minĭma. Nam tria habēmus: libertātem, civitātem, familiam. Igĭtur cum omnia haec amittĭmus, hoc est libertātem et civitātem et familiam, maxĭma est capĭtis deminutio. Si libertātem retinēmus, sed civitātem amittĭmus, media est capĭtis deminutio. Si et libertas et civĭtas retinentur, familia tantum mutātur, minĭma est capĭtis deminutio. (Paul.)

 

Ius civīle et ius gentium

Omnes popŭli, qui legĭbus et morĭbus reguntur, partim suo proprio, partim commūni omnium homĭnum iure utuntur.

Nam ius, quod quisque popŭlus ipse sibi constituit, id ipsīus civitātis proprium est vocaturque ius civīle, quasi ius prorium civitātis.

Quod autem naturālis ratio inter omnes homĭnes constituit, id apud omnes popŭlos custodītur vocaturque


ius gentium, quasi eō iure omnes gentes utuntur.


Popŭlus itaque Romānus partim suō propriō, partim commūni omnium homĭnum iure utĭtur. (Gai.)

 

Res mancīpi et nec mancīpi

Omnes res aut mancīpi sunt aut nec mancīpi. Mancīpi res sunt omnia praedia in Italĭco solo, tam rustĭca — qualis est fundus, quam urbāna — qualis est domus, item iura praediōrum rusticōrum (servitūtes), velut via, iter, actus, aquaeductus, item servi et quadrupĕdes, velut boves, muli, equi, asĭni. Cetĕrae res nec mancīpi sunt. (Ulp.)

Magna autem differentia est rerum mancīpi et nec mancīpi. Nam res nec mancīpi ipsa traditiōne pleno iure alterīus fiunt, si corporāles sunt et ob id recipiunt traditiōnem. Ităque si tibi vestem vel aurum vel argentum trado sive ex venditiōnis causā sive ex donatiōnis sive aliā ex causā, statim tua fit ea res. (Gai.)

 

Mancipatio

Mancipatio est imaginaria quaedam venditio, quod et ipsum ius proprium civium Romanōrum est.

Eaque res ita agitur: coram non minus quam quinque testĭbus civĭbus Romānis puberĭbus, et praeterea alio eiusdem condiciōnis qui libram aeneam teneat, qui appellātur libripens, is qui mancipium accĭpit, aes tenet et ita dicit: hunc ego homĭnem ex iure Quiritium meum esse aio isque mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra.

Deinde aere percŭtit libram idque aes dat ei, a quo mancipium accĭpit, quasi pretii loco. (Gai.)

Ideo autem aes et libra adhibētur, quia olim aeneis tantum nummis utebantur, nec ullus aureus vel argenteus in usu erat, sicut ex lege Duodĕcim tabulārum intellegĕre possŭmus. Eorumque nummōrum vis et potestas non in numĕro erat, sed in pondĕre. (Gai.)

 

Res corporāles et incorporāles

Quaedam res corporāles sunt, quaedam incorporāles. Corporāles hae sunt, quae tangi possunt, velut fundus, homo, vestis, aurum, argentum et denĭque aliae res innumerabĭles. Incorporāles sunt, quae tangi non possunt, qualia sunt ea, quae in iure consistunt, velut ius hereditātis, usufructus, obligatiōnes.

Nec ad rem pertĭnet, quod in hereditāte res corporāles contineчntur: nam ei fructus, qui ex fundō percipiuntur corporāles sunt, et id quod ex alĭqua obligatiōne nobis debētur, plerumque corporāle est, velŭti fundus, homo, pecunia,

Nam ipsum ius successiōnis et ipsum ius utendi-fruendi et ipsum ius obligatiōnis incorporāle est. Eŏdem numĕro sunt iura praediōrum urbanōrum et rusticōrum, quae etiam servitūtes vocantur.

 

De fontĭbus iuris Romāni

Ius popŭli Romāni constat ex legĭbus, plebiscītis, senātus consultis, constitutionĭbus principum, edictis eōrum, qui ius edicendi habent, responsis prudentium.

Lex est, quod popŭlus iubet atque constituit. Plebiscītum est, quod plebs iubet atque constituit. Plebs autem a popŭlo eō distat, quod popŭli appellatiōne universi cives significantur, plebis autem appellatiōne cetĕri cives sine patriciis significantur. Sed postea lex Hortensia lata est, qua plebiscīta universum popŭlum tenēbant; itгque eō modō legĭbus exaequāta sunt.

Senātus consultum est, quod senātus iubet atque constituit: idque legis vicem obtĭnet. Constitutio princĭpis est, quod imperātor decrētō vel edictō vel epistŭlā constituit. Edicta sunt praecepta eōrum, qui ius edicendi habent; ius autem edicendi habent magistrātus popŭli Romāni. Sed amplissĭmum ius est in edictis duōrum praetōrum, urbāni et peregrīni, quorum iurisdictiōnem in provinciis praesĭdes eārum habent; item in edicto aedilium curulium.

Responsa prudentium sunt sententiae et opiniōnes eōrum, quibus permissum est iura condĕre. Si sententiae eōrum omnium in unum concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem obtĭnet; si vero dissentiunt, iudĭci licet (quamlĭbet) sententiam sequi; idque rescriptō divi Hadriāni significātur. (Gai.)

Ave, Maria

Ave, Maria ! Gratia plena; Domĭnus Tecum; benedicta Tu in mulierĭbus, et benedictus fructus ventris Tui Iesus. Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis peccatorĭbus, nunc et in hora mortis nostrae. Amen.

Pater noster

Pater noster, qui es in coelis: sanctificētur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terrā. Panem nostrum supersubstantiālem da nobis hodie. Et dimitte nobis debĭta nostra, sicut et nos dimittĭmus debitorĭbus nostris. Et ne nos indūcas in tentantiōnem, sed libĕra nos a malo. Amen.

(Vulgata : Biblia Sacra Vulgatae editionis)

Gaudeāmus