Придаточные предложения с союзами ut и ne

М.В. Семенихина, Т.А. Скорнякова

Сборник упражнений по латинскому языку

Санкт-Петербург

Издательство СПбГУЭФ

УДК 807.1 (076.5)

Семенихина М.В., Скорнякова Т.А.

Сборник упражнений по латинскому языку

СПб.: Издательство СПбГУЭФ, 2007. – 27 с.

Пособие предназначено для студентов 1 курса, обучающихся по специальности «Перевод и переводоведение». Сборник содержит упражнения, посвященные основным аспектам грамматики латинского языка и предназначенные для аудиторной (раздел А) и внеаудиторной (раздел В) работы. Тексты, помеченные буквой С (включающие в себя в том числе и неадаптированные авторские), также иллюстрируют презентуемый в упражнениях грамматический материал, но предназначены для дополнительного чтения.

Рецензенты:Скворцова А.В., к. ф. н., доцент кафедры перевода и переводоведения факультета лингвистики и межкультурной коммуникации ЛГУ им. А.С. Пушкина;

Щербакова И.О., к.п.н., доцент кафедры английского языка и перевода факультета лингвистики СПбГУЭФ

Раздел 1. Сборник упражнений по латинскому языку

Часть I

Упражнение 1.

Praesens Indicativi Activi правильных глаголов и глагола esse.

Повелительное наклонение

1 склонение существительных

Личные местоимения.

1.Amat victoria curam. 2. Non vitae*, sed scholae discimus**. 3. Ibi semper est victoria, ubi concordia est. 4. Non solum in terra, sed etiam in aqua sunt bestiae. 5. Fabulas poetarum libenter legimus. 6. Aquila non captat muscas. 7. Haud semper errat fama. 8. Ira est semper causa iniuriae. 9.Victoria gloriam et laetitiam praebet. 10. Turbam agricolarum in via video. 11. Aquilam volare doces. 12. Ubi hodie cenamus? 13. Noli me tangere! 14. Credite mihi; semper vobis credo. 15. Fabulam nobis narra, filia! 16. Epistulam a te accipio.

* Dativus может отвечать на вопрос «для кого? для чего?»

**Высказывание Р. Декарта, французского философа и математика.

Упражнение 2

Существительные 2 склонения. Особенности 2 склонения

Genetivus subiectivus et genetivus obiectivus.

1.Per aspera ad astra! 2. Habent sua fata libelli. 3.Bellum cum captivis et feminis gerere non soleo (Curt.). 4. Non magister ad discipulum, sed discipulus ad magistrum venire debet. 5. Discipuli parent praeceptis magistri. 6. Invidia finitimorum, inopia terrae, desiderium gloriae Romanis saepe causa bellorum erat. 7. Aurum est saepe causa inimicitiarum. 8. Viris proelia et victoriae gloriam praebent, puellis modestia et industria. 9. Concordia virorum pueris exemplum est. 10. Sine ira et studio. 11. Lupus non mordet lupum. 12. Amice, salve! 13. Stultitia morbus est animi. 14. Lacaena filii: “Aut cum scuto”, inquit*, “aut in scuto”. 15. Semper beneficia memoria tenete. 16. Inter bella et pericula non est locus otio. 17. Dum vitant stulti viti(a), in contraria currunt (Hor.)

*Недостаточный глагол (глагол, у которого есть не все формы)

Упражнение 3

Прилагательные 1 и 2 склонений.

Предлог cum c местоимениями

Притяжательные местоимения

Местоименные прилагательные.

Местоимения is, ea, id.

Местоимения ille, iste, ipse

Ablativus separationis. Dativus auctoris

A. 1.Si amicus meus es, tui amici mei sunt. 2. Certa amittimus, dum incerta petimus. 3. In periculis amici veri sunt praesidium firmum. 4. Exempla mala discipulorum pigrorum discipulis bonis nocent. 5. Oppida Romanorum firmos et altos muros habent. 6. Divitiae magnae viris stultis nocent. 7. Pericula amicorum nostrorum nostra sunt. 8. Mala herba cito crescit. 9.In poetis non Homero soli locus est. 10. Inter caecos regnat luscus. 11. Nemo patriam, quia magna est, amat, sed quia sua. 12.Vacare culpa magnum est solatium. 13. Iucunda est memoria praeteritorum malorum. 14. Mihi cum illo negotium est.

B. 1. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. 2. Aliud ex alio malum. 3. Saepe viri fallunt, tenerae non saepe puellae (Ov.) 4. Scribe ad me, mi Attice! (Cic.) 5. Qui non est nobiscum, adversus nos est. 6. Alter alterius auxilii eget. 7. Non bonus est ulli, qui malus est sibi. 8. Tu mihi sola places: nec iam te praeter in Urbe* Formosa est oculis ulla puella meis (Tib.) 9. Fini tandem falsum istud spectaculum! 10. Non est bonum vivere, sed bene vivere.

*перевести: «всё»

** in Urbe – букв. «в городе» (т.е. в Риме)

C. Lupus in fabulis

Sunt duo poetae antiqui, qui saepe fabulas de lupo narrant: unus Aesopus, poeta Graecorum, alter Phaedrus, poeta Romanorum. Fabulae eorum lupum ut bestiam saevam et feram pingunt.

Lupus aliquando ad rivum agnum videt. Rivi aqua a lupo ad agnum fluit, sed lupus avidus agno clamat: “Cur mihi aquam turbas?” Et agnum miserum devorat. Sic Phaedrus narrat.

Aesopus fabulam de lupo et equo narrat. Lupus equum in arvum invitat et avenam ei promittit. Lupo in animo est equum lacerare. Sed dolus eius patet. Itaque equus salvus est.

Et pueri, et viri timent lupum eumque vel nominare cavent. Lupus, ut fama est, advenire solent, si eum memorant. Unde proverbium est: “Lupus in fabulis”. Nam si qui subito advenit, cum de eo colloquium est, convivae digitis eum monstrant et “Lupus in fabulis” clamant.

Упражнение 4

Praesens Indicativi Passivi. Ablativus instrumenti et Ablativus auctoris. Ablativus modi.

Genetivus partitivus. Dativus ethicus

Nominativus et Accusativus duplex

А. 1.Poetae audiuntur, leguntur, ediscuntur. 2.Ut salutamus, ita resalutamur. 3. Iucundum est amari, non minus amare. 4. Etiam magna regna delentur. 5. Fluvio Rheno lato et alto ager Helvetius a Germanis dividitur. 6. Oppida vestra bene muniuntur. 7. Nemo debet bis puniri pro uno delicto. 8. Avaritia neque copia neque inopia minuitur. 9. Ventus prosper a nautis desideratur. 10. Incolae Galliae antiquae sua lingua Celtae, Latina Galli appellantur. 11. Plato poetas filios deorum appellat. 12. Patria in periculis a viris defendi debet. 13. Qui a multis timetur, multos timet. 14. Clavus clavo pellitur. 15. Ille vir a Romanis in exsilium pellitur.

B. 1.Ubi vinci necesse est, expedit cedere. 2. Malis displicere laudari est. 3. Grata ferunt nymphae pro salvis dona maritis. Ponitur ad patrios barbara praeda deos. (Ov.) 4. Lyricorum Horatius fere solus legi dignus (Quint.). 5. Malo alieno saepe docemur. 6. Prudentia saepe vitantur pericula. 7. Non datur ad Musas currere lata via. 8. Barbarus hic* ego sum, quia non intellegor ulli. Et rident stolidi verba Latina Getae (Ov.) 9. Aequo animo iniuriam fero.

* перевести «здесь»

Упражнение 5

Imperfectum Indicativi Activi et Passivi.

Futurum I Activi et Passivi

Genetivus characteristicus

A. 1. Alexander Magnus, Philippi filius, claros magistros habebat. In numero magistrorum Alexandri praeclarus Graecorum philosophus Aristoteles erat. 2. Incolae Spartae ante pugnas comas coronis ornabant. 3. Apud Romanos pueri a servis Graecis educabantur. 4. Mortui a Romanis cremabantur. 5. Multa templa Graecorum Aesculapio sacra* erant. 6. Dictis magistrorum animi puerorum confirmabantur. 7. Invidere viris bonis miserorum est. 8. Verum amicum pecunia non parabis. 9. In periculis semper patriam defendemus. 10. Memoria virorum magnorum semper manebit. 11. Narrabo, si audietis. 12. Nemo nostrum amico auxilium negabit.

B. 1.Alius nunc sum, atque ante eram. 2. Ipse locus praesidio inimicis erat. 3. Mala, unde minime exspectabantur, erumpunt. 4. Amabamur et semper exspectabamur. 5. In fluviis pueri saepe lavabamur. 6. Donec eris felix, multos numerabis amicos (Ov.) 7. Antigonum filius eius interrogabat: “Quando castra movebimus?” Tum Antigonus: “Num, - inquit, - solus tubae sonum non audies?”. 8. Amaris, amabaris, amaberis. 9. Vos curate vestrum officium, ego efficiam meum. 10. Vobiscum bona malaque superabimus. 11. In eo libro tuo tecum ipse pugnabas. 12. Si periculum erit, ad arma vocabimini. 13. Omnia mutabantur, mutantur, mutabuntur. 14. Vives, et vives ita, ut vivis (Cic.)

*Здесь в значении «посвященный»

Упражнение 6

III склонение существительных (согласный тип)

Ablativus loci. Ablativus separationis.

A. 1. Docto homini et erudito vivere est cogitare. 2. Amicitia magnum solatium in dolore est. 3. Dura lex, sed lex. 4. Lex videt iratos, irati legem non vident. 5. Amicus Plato, sed magis amica – veritas. 6. O tempora, o mores! 7. Nemo hominum curis liber est. 8. Aestate agricolis labores molesti sunt. 9. Homo probus timet dedecus sceleris, homo improbus timet poenam sceleris. 10. Uterque dux clarus erat. 11. Saepe ii homines, qui sibi ipsis placent, aliis displicent. 12. Soror eius hominis virgo formosa est; eam cupio, pater, uxorem ducere sine dote. 13. Non est viri timere laborem.

B. 1. Carmina illius poetae tota Italia legebantur. 2. Non liberat diadema capitis dolore. 3. Navita de ventis, de tauris narrat arator. Enumerat miles vulnera, pastor oves. (Prop.) 4. Nihil aliud est imperium, nisi cura salutis alienae. 5. Ut homini decus ingenium, sic ingenii ipsius lumen est eloquentia. 6. Opprime, dum nova sunt, subiti mala semina morbi (Ov.) 7. Populi Romani totiusque Italiae mira consensio est (Cic.). 8. Non fortuna homines aestimabo, sed moribus. 9. Germani reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. 10. Manifestum non eget probatione.

Упражнение 7

III склонение существительных (гласный и смешанный тип)

Особые слова III склонения

Местоимение idem, eadem, idem

A. 1. Hominis utilitati agri et maria parent. 2. Non pulchra veste, sed modestia puella placet. 3. In arce Athenarum erat pulchra et clara aedes deae Athenae. 4. Alter frenis eget, alter calcaribus. 5. Mens sana in corpore sano. 6. Cantilenam eandem canis. 7. Aetate Periclis Athenae erant sedes artium et litterarum. 8. Homines plerumque cupidine caeci sunt. 9. Equi donati dentes non inspiciuntur. 10. Carmina bona morte carent. 11. In Gallia Helvetiis erant omnino itinera duo. 12. Vim vi repellere licet. 13. Amoris vulnus sanat idem, qui facit.

B. 1. Dum vires annique sinunt tolerate labores: Iam veniet tacito tarda senecta pede (Ov.) 2. Non omnibus aetatibus eadem conveniunt (Cic.) 3. Caesar magnis itineribus in Galliam contendit et ex itinere oppidum capit. 4. Fas est et ab hoste doceri. 5. Vos, Quirites, quoniam iam est nox, in vestra tecta discedite. 6. Leonidas militi nuntianti* “Hostes nobis propinqui sunt”, - “Et nos, - inquit, - hostibus propinqui sumus”. 7. Nemo nostrum idem est in senectute, qui erat iuvenis. 8. Nocturnorum animalium, veluti felium, in tenebris fulgent oculi (Plin. Maior)

* перевести «возвещающему, сообщающему»

Упражнение 8

Местоимение hic, haec, hoc.

Местоимение qui, quae, quod

Вопросительные местоимения quis, quid.

A. 1. Quis in vita nunquam errat? Qui nihil agit. 2. Idem sum, qui eram. 3. Quod licet Iovi, non licet bovi. 4. Ita dico. Quis contra dicet? 5. Homines interdum non eadem dicunt, quae sentiunt.6. Qui seminant mala, metent mala. 7. Huic duci milites libenter parent. 8. Quem quaerebas, sum. 9. Senatus haec intellegit, consul videt, hic tamen vivit.(Cic.) 10. Felix, cui, quod habet, satis est. 11. Miseri sunt, quos nemo amat. 12. Huius discipuli diligentiam laudo, illius tarditatem vitupero.

B. 1. Ea est profecto iucunda laus, quae ab iis tribuitur, qui ipsi veram et iustam meruunt laudem. 2. Non idem iis, qui summas imperii tenet, expedit et multitudini (Nep.) 3. A Seneca philosopho insula natans* describitur, quae aqua sustinebatur et vento impellebatur. 4. Describitur ab Homero bellum longum, quod Graeci cum Troianis gerebant. 5. Caesari ipsi, cui omnia licent, propter hoc ipsum multa non licent. 6. Dea Diana sagittas habebat, quibus bestias silvarum necabat. 7. Eis aemulamur, qui ea habent, quae habere cupimus. 8. Mali sunt, qui beneficia sciunt accipere, et reddere nesciunt. 9. Quae tua sunt, tib(i) habe, quae mea, redde mihi (Mart.) 10. Thais habet nigros, niveos Laecania dentes. Quae ratio (e)st? Emptos haec habet, illa suos (Mart.)

* перевести: «плавающий»

Упражнение 9

Прилагательные III склонения

Глаголы сложные с esse.

A. 1. Vita brevis, ars longa. 2. Dulce etiam nomen est pacis. 3. Vocalis ante vocalem brevis est. 4. Mores veterum Romanorum severi erant. 5. Amicorum sunt omnia communia. 6. Divitiae apud sapientem in servitute sunt, apud stultum – in imperio. 7. Fortes fortuna adiuvat. 8. Ingens hominum multitudo in urbem conveniebat. 9. Sapientem neque paupertas neque mors neque vincula terrent. 10. Non omnia possumus omnes. 11. Ades amicis, amici tibi aderunt. 12.Vir bonus est, qui patriae nostrae prodesse, hostibus nostris obesse studet. 13. Socrates parens philosophiae iure dici potest. 14. Inimici iam aderant ad portas oppidi. 15. Dum aberam, amicus meus negotia mea gerebat. 16. Omnia mea mecum porto.

B. 1. Iustitia sine prudentia multum poterit: sine iustitia nihil valebit prudentia (Cic.). 2. Bona exempla liberis simper prodesse poterunt, mala saepe oberunt. 3. Infelici vita longa est, felici brevis. 4. In proelio equestri fortitudo equitum nostrorum magna erat. 5. Excellentium hominum virtus imitatione, non invidia digna est. 6. Difficilis, facilis, iucundus, acerbus es idem. Nec tecum possum vivere, nec sine te. (Mart.). 7. Liberalis est, cuius opes omnibus patent. 8. Generosi animi et magnifici est iuvare et prodesse. 9. Sicut in vita nunquam errare felicis est, ita errorem quam primum emendare – sapientis.

C. De Hannibale

Celebris erat Carthago, celebria erant templa et aedificia urbis, celebre est nomen Hannibalis, egregii et fortis Carthaginiensium ducis. Hannibal erat vir acri ingenio, civibus suis consiliorum salubrium auctor, militum rex impavidus et belli peritus, miles celer et fortis. Ut dux celer et fortis erat, ita milites habebat celeres et fortes et impavidos. Victor magnarum copiarum equestrium et pedestrium erat.

Nobilis et memorabilis est Romanorum clades Cannensis. Memoria cladis Cannensis Romanis semper acerba et tristis erat. Copiae equestres et pedestres Hannibalis ducibus et militibus Romanorum diu causa timoris erant. Discordia Carthaginiensium erat causa cladis Hannibalis.

Упражнение 10

4 и 5 склонения существительных

Глаголы eo, edo и fero и производные от них

A. 1. Litterarum radices amarae, fructus dulces. 2. E fructu arbor cognoscitur. 3. Imago animi vultus, indices – oculi. 4. Galli spatia omnis temporis non numero dierum, sed noctium finiunt. 5. Gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu. 6. Amicus certus in re incerta cernitur. 7. Dies diem docet. 8. Canes sunt custodes domorum nostrarum 9. Abite ab oculis! 10. Pacem huc fertis, an arma? (Verg.). 11. Sic transit gloria mundi. 12. Orta omnia intereunt (Sall.) 13. Quod fortuna feret, feremus aequo animo. 14. Si ursus hominem comest, quanto magis homo debet ursum comesse (Petr.) 15. Multas curas afferunt liberi, eidem – multa gaudia.

B. 1. Falsi rumores de adventu hostium imperatori et militibus magnum metum movent. 2. Dextrum cornu aciei hostium in planitie erat, sinistrum in clivo. 3. In re publica Atheniensium magna erat discordia civium. 4. Rem familiarem homines labore et industria augent. 5. Hoc interest inter aera et ventum, quod inter lacum et flumen. 6. Aqua, quae fluvio Nilo fertur, limosa est ac frugifera. 7. Caesar in bello, quod in Britannia gerebat, ad omnes casus subsidia comparabat. 8. Matronarum ornatus non est in veste aut reliquo corporis cultu, sed in castis ac pudicis moribus et in ornamentum animi. 9. Verbis sensus nostros exprimere interdum non possumus. 10. Praeter arma, milites Romani alia ad castrorum aut pugnae usum instrumenta, item frumentum in multos dies ferebant.

Упражнение 11

Perfectum indicativi activi

Виды перфектных основ

1.Romulus, Martis filius, urbem Romam condidit et multos annos regnavit. 2. Captivi militum praeda fuerunt. 3. Gaius Iulius Caesar, postquam Pharnacem, regem Ponticum, facile superavit, ad amicum suum scripsit: veni, vidi, vici. 4. Omnes hostes terga verterunt neque prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum pervenerunt. 5. Dixi et animam levavi. 6. Dolo malo fecisti. 7. Bellis civilibus multi Romani bona sua amiserunt. 8. Xerxes ingenti exercitu Graeciam invasit. 9. Augustus Iuliam filiam in matrimonio dedit Agrippae. 10. Ad senem senex de senectute scripsi. 11. Inopem me copia fecit. (Ov.)

B. 1. Postquam id animadvertit, copias suas Caesar in proximum collem subducit. Ipse interim in colle medio triplicem aciem instruxit. 2. Hostes multas urbes exceperunt earumque incolas in servitutem abduxerunt. 3. Tot quaesiones fortuna tibi posuit, nondum illas solvisti. 4. Populi Romani honores quondam fuerunt rari ob eamque causam gloriosi (Nep.) 5. Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. Mane nihil praestas. Pollio, mane bibe! (Mart.) 6. Meum caput obtuli pro patria periculis omnibus (Cic.). 7. Omnia tibi fortuna abstulit, sed spem reliquit (Sen.). 8. Diutius nostrorum militum impetum hostes ferre non potuerunt ac terga verterunt. 9. Nec quae praeteriit, iterum revocabitur unda, Nec quae praeteriit hora redire potest (Ov.) 10. Mulieris epitaphius: “Immatura perii. Sed tu, coniunx amabilis, vive annos tuos, vive meos!”

Упражнение 12

Plusquamperfectum indicativi et futurum II activi

Глаголы volo, nolo, malo

1. Causa belli fuit, quod Romani agrum Sabinum ferro ignique vastaverant. 2. Hostes multos nostrorum vulneraverant, itaque proelium non renovavimus. 3. Simul aliquid audivero, scribam ad te. 4. Si angustias occupaveritis, hostes proelium non renovabunt. 5. Veniam, quocunque vocaveris. 6. Non credam, nisi legero. 7. Faciam, si potuero. 8. Caesaris litterarum exemplum misi; rogaveras enim. 9. Titus Manlius cum hoste dimicavit, quamquam pater vetuerat. 10. Si vis amari, ama. 11. Nolo ego metui, amari malo. 12. Velle et facere non est idem.

B. 1. Leonidas regi Persarum, qui scripserat: “Mitte arma!”, rescripsit: “Veni et sume!” 2. Si fatum tibi est ex hoc morbo convalescere, sive tu medicum adhubueris, sive non adhubueris, convalesces. 3. Donec eris felix, multos numerabis amicos. Tempora si fuerint nubila, solus eris (Ov.). 4. Iamqu(e) opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignis, Nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas (Ov.). 5. Idem velle atque idem nolle – ea demum firma amicitia est. (Sall.). 6. Stultum facit fortuna quem diruere vult. 7. Sulla primus ex patriciis Corneliis igni cremari voluit. 8. Nisi nives iter nostrum impediverint, veniemus.

Упражнение 13

Образование страдательного залога времен системы перфекта

Verba deponenta, semideponenta et defectiva.

Imperativus praesentis passivi

Imperativus futuri activi et passivi

Глагол fio, factus sum, - , fieri

1. Magna classis Persarum parvo numero Graecorum victa est. 2. Titus Manlius, qui Capitolium servaverat et Capitolinus appellatus erat a Romanis, postea a civibus morte multatus est. 3. Multa bella a Romanis terra marique gesta sunt. 4. Calchas sacerdos Graecis in Troiam navigantibus “Non solventur, - inquit, - naves, priusquam Agamemnonis filia immolata erit”. 5. Gallia est omnis divisa in partes tres. 6. Legati, qui missi in Macedoniam erant, iam reverterunt Romam. (Liv.) 7. Sicilia prima provincia Romana appellata est. 8. Si interrogatus eris, non respondebis? 9. Alea iacta est. 10. Si propter virtutem laudati erimus, gloria nostra vera erit. 11. Hannibal armis vicit, vitiis victus est. 12. Romulus et Remus, urbis Romae conditores, a lupa nutriti sunt. 13. Est proprium stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum. 14. Stichus servus meus liber esto. 15. Pro certo habetote. 16. Memento mori.

B. 1. Castra regis Antiochi nocturna pugna a Romanis capta sunt. 2.Non modo pecuniam, sed etiam vitam profundere pro patria parati sumus. 3. Denique magna Persarum caedes facta est. 4. Oppida vestra bene munita erunt, si ipsi viri validi eritis. 5. Gloriam invidia sequitur. 6. Memini etiam, quae nolo; oblivisci non possum, quae volo (Cic.) 7. Poetae nascuntur, oratores fiunt. 8. Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis (Liv.) 9. Factum est illud, fieri infectum non potest. 10. Hannibalem propter crudelitatem semper haec civitas oderit. 11. Dulce et decorum est pro patria mori (Hor.) 12. Varro se altero die ad colloquium professus est (Caes.) 13. Docti estis nihil timere, nisi infamiam. 14. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam metu, in exsilium... proficiscere (Cic.) 15. Regio imperio duo sunto iique consules appellantor (Cic.).

Упражнение 14

Степени сравнения прилагательных

Ablativus comparationis. Genetivus partitivus

Образование наречий

Степени сравнения наречий

Неопределенные и отрицательные местоимения

Genetivus characteristicus.

A. 1. Dolor animi morbus gravior est, quam corporis. 2.Turpis fuga mortis omni est morte peior (Cic.). 3. Homini cibus utilissimus est simplex. 4. Homini homine nihil pulchrius videtur. 5. Amplitudo animi est omnium rerum pulcherrima. 6. Omnium Gallorum fortissimi sunt Belgae. 7. Nihil est agricultura melius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius (Cic.). 8. Ex malis eligere minima oportet. 9.Qui prior strinxerit ferrum, eius victoria erit (Liv.). 10. Mores Gallorum dissimiles erant moribus Romanorum. 11. Gloria Themistoclis non minor erat in pace, quam in bello. 12. Pares vetere proverbio cum paribus facillime congregantur. 13. Facilius est dicere, quam agere. 14. Cum Helvetiis diu et acerrime pugnatum est. 15. Optime vivimus, si cum virtute vivimus. 16. Turpi exemplo maxime noces. 17. Citius, altius, fortius. 18. Liber tuus a me diligenter legitur et custoditur diligentissime. 19. Felicius et tutius vives sine divitiis, quam cum divitiis. 20. Centuriones graviter vulnerati proelio non interfuerunt. 21. In Italia a Gallis omnes agri longe lateque vastati sunt.

B. 1. Urbs Syracusae maxima erat Graecarum urbium Siciliae, et longe pulcherrima omnium. 2. Bonum communium est melius, quam bonum unius. 3. Quod alteri facillimum est, saepe alteri difficillimum est. 4. Interdum maior pars meliorem vincit. 5. Plurima oracula Apollinis sacra erant, e quibus celeberrimus erat oraculum Delphicum. 6. In tuis litteris extremis sunt multa noviora, quam in primis. 7. Iovem propter beneficia populus Romanus optimum, propter vim maximum nominavit. 8. Unius etiam urbis omnium pulcherrimae atque ornatissimae Syracusarum direptionem commemorabo (Cic.) 9. Bis dat, qui cito dat. 10 Aliena vitia melius vident homines quam sua. 11. Minime sibi quisque notus est. 12. Accurate eleganterque dixit. 13. Laudibus haud minus, quam praemio, gaudent militum animi. 14. Sibi imperare – maximum imperium est, sibi servire – gravissima servitus. 15.Quid magis est saxo durum, quid mollius unda? Dura tamen molli saxa cavantur aqua.(Ov.) 16. Quem recitas, meus est, o Fidentine, libellus. Sed male cum recitas, incipit esse tuus (Mart.) 17. Suum cuisque rei tempus. 18. Quemcumque quaerit calamitas, facile invenit (Syr.). 19. Consuetudine quasi altera quaedam natura efficiuntur (Cic.) 20. Cuivis dolori remedium est patientia (Syr.).

Disertissime Romuli nepotum,

Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,

Atque post aliis erunt in annis,

Gratias tibi maximas Catullus

Agit, pessimus omnium poeta,

Tanto pessimus omnium poeta,

Quanto t(u) optimus omnium patronus (Cat.)

Minister vetuli puer Falerni,

Inger mi calices amariores,

Ut lex Postumiae iubet magistrae

Ebrios(o) acin(o) ebriosioris.

At vos quo lubet hinc abite, lymphae,

Vini pernicies, et ad severos

Migrat(e): hic merus est Thyonianus! (Cat.)

Упражнение 15

Числительные

Romulus, primus rex Romanorum, regnavit septem et triginta annos, Numa Pompilius, secundus rex, tres et quadraginta, Tullus Gostilius tertius rex, duos et triginta, Ancus Marcius, quartus rex, quinque et viginti, Tarquinius Priscus, quintus rex, octo et triginta, Servius Tullius, sextus rex, quattuor et quadraginta, Tarquinius Superbus, septimus rex, quinque et viginti.

Regnaverunt in urbe Roma septem reges per ducentos quadraginta quattuor annos, ab anno septingentesimo quinquagesimo quarto ante aeram nostram usque ad annum quingentesimum decimum. Ab anno quingentesimo decimo consules a populo creati sunt.

Часть II.

Упражнение 16

Accusativus cum infinitivo.

Nominativus cum infinitivo

A. 1. Caesar tradit viros apud Gallos in uxores vitae necisque potestatem fuisse. 2. Notum est hostes ante urbem castra munivisse. 3. Oraculum Delphicum Lacedaemoniis respondit Spartam nulla re alia nisi avaritia deletum iri. 4. Dux iuravit se nisi victorem in castra non reversurum esse. 5. Inter omnes constat malos homines virtuti alienae et fortunae invidere. 6. Caesar dixit delectum verborum esse originem eloquentiae. 7. Ariovistus respondit non sese[1] Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse (Caes.). 8. Druides hoc volunt persuadere non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios (Caes.) 9. Homo sum, humani nihil a me alienum puto (Ter.).

10. Perfugium videtur omnium laborum et sollicitudinum esse somnus (Cic.) 11. Reus videbatur damnatum iri. 12. Multos scriptores rerum suarum Magnus ille Alexander secum habuisse dicitur. 13. Ego tibi irasci videor? 14. Consuetudo et mos vim legis habere videntur. 15. Oblitus esse videris beneficia nostra. 16. Suebi centum pagos habere dicuntur (Caes.)

B. 1. Helvetii pro multitudine hominum et pro gloria belli atque fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur (Caes.). 2. Cupio, patres conscripti, me esse clementem, cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum videri; sed iam me ipse inertiae nequitiaeque condemno (Cic.) 3. Ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis iam pridem oportebat, in te conferri pestem, quam tu in nos machinaris (Caes.). 4. Timoleon maluit se diligi, quam metui (Nep.) 5. Idem esse dicebat Socrates veritatem et virtutem. 6. Romanus orator non bellum se Syracusanis, sed opem auxiliumque afferre ait (Cic.).

7. Tempora rei publicae mihi quidem turbulenta videntur fore (Cic.). 8. Caesar appropinquare dicebatur, magnusque terror incidit Pompei exercitui (Caes.) 9. Romulus non solum Urbem condidisse, sed etiam ipse optimus augur fuisse dicitur (Cic.). 10. Disciplina druidum in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur (Caes.). 11. Memento promisisse te mihi omne argentum redditum iri. – Meminero: de isto quietus esto (Plautus). 12. Paene cum lacte nutricis errorem suxisse videmur (Cic.) 13. Versiculos in me narratur scribere Cinna. Non scribit, cuius carmina nemo legit (Mart.). 14. Odi (e)t amo. Quare (i)d faciam, fortasse requiris. Nescio, sed fieri sentio (e)t excrucior (Cat)

C .

Ille mi par esse deo videtur,

ille, si fas est, superare divos,

qui sedens adversus identidem te

spectat et audit

dulce ridentem, misero quod omnis

eripit sensus mihi: nam simul te,

Lesbi(a), aspexi, nihil est super mi

vocis in ore,

lingua sed torpet, tenuis sub artus

flamma demanat, sonitu suopte

tintinant aures, gemina teguntur

lumina nocte.

Otium, Catulle, tibi molestum (e)st:

oti(o) exsultas, nimiumque gestis:

oti(um) et reges prius et beatas

perdidit urbes.

(Cat.)

Упражнение 17

Participium. Ablativus absolutus

A. 1. Achilles, gloriam senectuti praeferens, exemplar fuit Alexandri. 2. Helvetii flentes pacem petiverunt. 3. Magna pars hominum navigatura de tempestate non cogitat. 4. Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes (Verg.). 5. Ave, imperator, morituri te salutant (Suet.). 6. Orgetorix regni cupiditate inductus coniurationem fecit.

7. Morte imminente vir probus a virtute non deflectet. 8. Aurelio Cotta et Manlio Torquato consulibus Horatius poeta natus est. 9. Graeci Themistocle duce Persas ad Salaminem vicerunt. 10. Romani Hannibale vivo nunquam se sine insidiis futuros existimabant. 11. Atilius Regulus consul victis navali proelio Poenis in Africam traiecit (Liv.). 12. Duobus litigantibus tertius gaudet.

B. 1. Galliam bello victam suis legibus uti Ariovistus voluit. 2. Helvetii omnium rerum inopia adducti legatos de deditione ad Caesarem miserunt (Caes). 3. Nec te noster amor nec te data dextera quondam, // Nec moritura tenet crudeli funere Dido? (Verg.) 4. Sume superbiam // Quaesitam meritis, et mihi Delphica // Lauro cinge volens, Melpomene, comam (Hor.).

5. Cicerone puero bellum inter Marium et Sullam ortum est. 6. Leges Aeduorum duo ex una familia utroque vivo magistratus creari vetabant. 7. Re intellecta in verborum usu faciles esse debemus (Cic.). 8. Anaxagoram ferunt nuntiata morte filii dixisse: “Sciebam me genuisse mortalem” (Cic.) 9. Caesar re frumentaria comparata equitibusque delectis iter in ea loca facere coepit, quibus in locis esse Germanos audiebat (Caes.). 10. Gentes aliquae Galliae transalpinae, locis superioribus occupatis, itinere exercitum Caesaris prohibere conantur. 11. Milites Romani, impetu facto, multis hostium interfectis, capto etiam nobili duce, suos incolumes reduxerunt.

Упражнение 18

Gerundium et gerundivum

Coniugatio periphrastica passiva

Dativus auctoris

A. 1. Hominis mens discendo alitur et cogitando (Cic.) 2. Ut medicina valetudinis, sic vivendi ars est prudentia. 3. Beate vivendi cupiditate omnes incensi sumus (Cic.) 4. Caesar oppidum expugnavit et ad diripiendum militibus concessit. 5. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad duas res, ad intellegendum et agendum natus est (Cic.). 6. Quis ignorat maximam illecebram esse peccandi impunitatis spem? 7. Cupido dominandi cunctis affectibus flagrantior est. 8. De gustibus non est disputandum. 9. Non omnis error stultitia est dicenda (Cic.). 10. Nihil sine ratione faciendum est (Sen.). 11. Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria (Cic.). 12. Ceterum censeo Carthaginem delendam esse (Cato). 13. Suo cuique iudicio utendum est. (Cic.) 14. Decemviros legibus scribendis intra decem hos annos et creavimus, et e res publica sustulimus (Cic.).

B. 1. Ut ad bella suscipienda Gallorum alacer ac promptus est animus, sic mollis ac minime resistens ad calamitates perferendas mens eorum est (Caes.). 2. Hostes et de expugnando oppido et de flumine transeundo spem se fefelisse intellexerunt (Caes.). 3. Quis ignorat Gallos usque ad hanc diem retinere illam immanem ac barbaram consuetudinem hominum immolandorum? (Cic.) 4. Suebi vinum ad se omnino importari non sinunt, quod ea re ad laborem ferendum remollescere homines atque effeminari arbitrantur (Caes.). 5. Germanico bello confecto multis de causis Caesar statuit, sibi Rhenum esse transeundum (Caes.) 6. Hac oratione habita mirum in modum conversae sunt omnium mentes summaque alacritas et cupiditas belli gerendi iniecta est (Caes.). 7. Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsanda tellus (Hor.) 8. Erat ob has causas summa difficultas, quod militibus nostris ignotis locis, magno et gravi onere oppressis, simul et de navibus desiliendum et in fluctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum (Caes.)

Упражнение 19

Supinum

1. Aedui legatos ad Caesarem miserunt rogatum auxilium. 2. Quae tibi iucunda sunt dictu, saepe alteri molesta sunt auditu. 3. Draco, horribilis visu, Cadmi socios interfecerat. 4. Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati ad Caesarem gratulatum convenerunt. 5. Deliberatu opus est. 6. Themistocles testularum suffragiis civitate eiectus Argos habitatum discessit. 7. Legati a Croeso, rege Lydorum, missi Delphos venerunt oraculum consultum. 8. Una legio ex consuetudine frumentarum mittebatur. 9. Lacedaemonii Agesilaum bellatum miserunt in Asiam. 10. Dumnorix propinquas suas nuptum in alias civitates collocavit. 11. Exclusi eos, quos tu ad me salutatum miseras (Cic.)

Упражнение 20.

Образование форм конъюнктива

Конъюнктив в независимых предложениях

1.Amemus patriam, pareamus senatui (Cic.) 2. Omnia vincit amor, et nos cedamus amori (Verg.) 3. Quid faciant leges, ubi sola pecunia regnat? (Petr.) 4. Utinam me mortuum prius vidisses! (Cic.) 5. Omnia possideat, non possidet aera Minos (Ov.) 6. Sis felix et sint candida fata tua! (Tib.) 7. Quid tibi optem? 8. Illic vivere vellem. (Hor.) 9. Feci, quod potui, faciant meliora potentes. 10. Quidquid agis, prudenter agas et respice finem (Ov.) 11. Audiatur et altera pars (Cic). 12. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim (Cic.)

Упражнение 21

Consecutio temporum

Косвенный вопрос

1. Notum est, quanta fuerit apud Lacedaemonios auctoritas legum Lycurgi. 2. Dic mihi, quid ad patrem tuum scripturus sis. 3. Iudices reos interrogant, quibus causis ad scelera commoti sint. 4. Epaminondas vita decedens amicos interrogavit, salvusne clipeus suus esset. 5. Quid quoque die audiverim, dixerim, egerim, commemoro vesperi. 6. Dic mihi, quis amicus tuus sit, et tibi dicam, quis sis. 7. Haud facile discerneres, utrum imperatori, an exercitui Hannibal iuvenis carior esset. 8. Quaero, utrum hoc verum an falsum sit. 9. Agis rex dicebat Lacedaemonios non interrogare, quam multi, sed ubi essent hostes. 10. Comoediam apud Graecos dubium est, quis invenerit primus.

Упражнение 22

Придаточные предложения с союзами ut и ne

A. 1. Quaero, ut scribas mihi quam saepissime. 2. Oppidum natura loci sic munitum est, ut magnam ad ducendum bellum facultatem daret. 3. Divitiacus Caesarem obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret. 4. Ariovistus postulavit, ne quem peditem ad colloquium Caesar adduceret. 5. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent (Cic.) 6. Lycurgus instituit, ut omnes Lacedaemonii sine ullo discrimine communi mensa uterentur. 7. Germani suas copias castris eduxerunt omnemque aciem suam carris circumdederunt, ne qua spes in fuga relinqueretur.

B. 1. Nullus dolor est, quem non longuinquitas temporis minuat et molliat. 2. Non is sum, qui mortis periculo terrear. 3. Socii legatos Romam, qui auxilium ab senatu peterent, miserunt. 4. Tantus in curia clamor factus est, ut populus concurreret. 5. Accidit, ut una nocte omnes hermae deicerentur. 6. Caesar milites equitesque in expeditionem misit, ut eos, qui fugerant, persequerentur. 7. Decrevit quondam senatus, ut Lucius Opimius consul videret, ne quid res publica detrimenti caperet.

Упражнение 23

Конъюнктив и индикатив в придаточных предложениях с союзом cum

1. De te autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant (Cic.). 2. Mulieres in India, cum est communis earum vir mortuus, in certamen veniunt, quam plurimum ille dilexerit (Cic). 3. Romam cum venero, quae perspexero, scribam ad te. 4. Cum scripsi haec, annum agebam septuagesimum sextum. 5. Morietur Epicurus, cum duo et septuaginta annos vixerit. 6. Sequanis cum Helvetii persuadere non possent, legatos ad Aeduos miserunt. 7. Cum Alexander Magnus ad templum accederet, sacerdos eum filium Iovis filium appellavit. 8. Ipse Cicero, cum tenuissima valetudine esset, ne nocturnum quidem sibi tempus ad quietem relinquebat. (Caes.). 9. Cornelius Lentulus Dolabella, Ciceronis filiae maritus, vir parvae staturae erat. Cicero, cum eum longo gladio accinctum vidisset, interrogavit: “Quis generum meum ad gladium alligavit?” 10. Cum Galli oppidum hostium obsiderent, missi sunt Roma tres legati, qui illos monerent, ut obsidionem solverent. 11. Porcia, Marci Catonis filia, cum audivisset Brutum, maritum suum, apud Philippos victum et interfectum esse, vita se privare studuit. Cum ferrum ei non daretur, ardentes carbones haurire non dubitavit.

B. Vulgar(e) amici nomen, sed rara est fides.

Cum parvas aedes sibi fundasset Socrates,

Ex populo sic, nescio quis, ut fieri solet:

“Quaeso, t(am) angustam, talis vir, ponis domum?”

“Utin(am), - inquit, - veris hanc amicis impleam”

(Phaedrus)

Vivamus, mea Lesbi(a), atqu(e) amemus,

Rumoresque senum severiorum

Omnes unius aestimemus assis!

Soles occider(e) et redire possunt:

Nobis cum semel occidit brevis lux,

Nox est perpetu(a) una dormienda.

Da mi basia mille, deinde centum,

Dein mill(e) altera, dein secunda centum,

Deind(e) usqu(e) altera mille, deinde centum,

Dein, cum multa milia fecerimus,

Conturbabimus illa, ne sciamus

Aut ne quis malus invidere possit,

Cum tantum sciat esse basiorum.

(Cat.)

Упражнение 24

Условные предложения. Косвенная речь

A. 1. Pecunia est ancilla, si scis uti: si nescis, domina. 2. Nisi Graeci dolum adhibuissent, Troiam non expugnavissent. 3. Stultus homo, philosophum se ostentans, merito audiet vetus illud: “Si tacuisses, philosophus mansisses”. 4. Si latet in vino verum, ut proverbia dicunt, invenit verum Teuto vel inveniet. 5. Ridebis, deinde indignaberis, deinde ridebis, si legeris: quod nisi legeris, non poteris credere (Plin. Minor). 6. Dies me deficiat, si reges imperatoresque temere in hostium terram transgressos enumerare velim (Liv.) 7. Cum Alexander Darii condiciones repudiasset, Parmenio, amicus eius: “Ego, - inquit, - si Alexander essem, pacis condiciones acciperem”. Cui ille: “Ego quoque acciperem, si Parmenio essem”. 8. Liscus dicit sibi dubium non esse, quin, si Helvetios superaverint Romani, una cum reliquia Gallia Aeduis libertatem sint erepturi. 9. Divico ita cum Caesare egit: Se ita a patribus maioribusque suis didicisse, ut magis virtute contenderent, quam dolo aut insidiis uterentur.

B. 1. Si vir bonus et honestus Alexandrea Rhodum magnam frumenti copiam advexerit in inopia et fame et summa annonae caritate, si vir idem sciat mercatores multos frumentum proximis diebus Rhodum advecturos esse, debeat id Rhodiis dicere, an silentio suum frumentum quam plurimo vendere? Philosophus quidam respondit: si vir honestus sit et id facere turpe iudicet, frumentum suum non vendat, priusquam alii mercatores venerunt.

2. Ariovistus respondit ius esse belli, ut, qui vicissent, eis, quos vicissent, quemadmodum vellent imperarent: item populum Romanum victis non ad alterius praescriptum, sed ad suum arbitrium imperare consuesse. Si ipse populo Romano non praescriberet quemadmodum suo iure uteretur, non oportere sese a populo Romano in suo iure impediri (Caes.)

Раздел 2. Античная литература и культура

Греческая литература

Греческая литература архаического периода (IX – VI вв. д.н.э.)

Тема 1. Мифология древних греков.

Источники сведений по греческой мифологии. Типы мифов. Космогонические мифы. Этиологические мифы. Календарные мифы. Происхождение богов. Основные греческие боги. Персонажи низшей мифологии. Герои.

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Кун Н.А. Легенды и мифы Древней Греции (любое издание)

Тема 2. Гомеровский эпос.

«Гомеровский вопрос».

«Илиада»: идейно-художественная проблематика, основные персонажи и сюжетные линии.

«Одиссея»: особенности сюжета и композиции.

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Тема 3. Эпос после Гомера

Киклические поэмы.

Гомеровские гимны.

Животный и пародийный эпос («Война мышей и лягушек»)

Генеалогический и дидактический эпос. Гесиод.

Тема 4. Греческая лирика.

Происхождение греческой лирики

Элегия. Происхождение элегии. Элегический дистих. Военная (Тиртей), любовная (Мимнерм и т.д.) и политическая (Феогнид, Солон) элегии.

Ямб. Обрядовое происхождение ямба. Основные авторы (Архилох, Солон, Гиппонакт).

Мелика. Монодия (Сапфо, Алкей, Анакреонт)

Хоровая лирика (Пиндар, Алкман, Вакхилид )

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Литература Греции классического периода (V – IV вв.д.н.э.).

Тема 5. Театр в древней Греции.

Обрядовые источники античного театра.

Устройство греческого театра, особенности постановки. Хор и актеры.

Трагедия. Основные жанровые черты. Источники сюжетов.

Эсхил.

Софокл.

Еврипид.

Комедия. Основные жанровые черты.

Древнеаттическая комедия. Аристофан.

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Тема 6. Греческая проза.

Ораторская проза (Лисий, Исократ, Демосфен)

Историография (Геродот, Фукидид, Ксенофонт)

Философская проза (Платон, Аристотель)

Литература.

Греческая литература эллинистического и римского периода

Тема 7.

Александрийская поэзия (Каллимах, Аполлоний Родосский, Феокрит, Геронд)

Новоаттическая комедия (Менандр). Сходство и различия с древнеаттической комедией.

Греческий роман.

Римская литература

Тема 8.

Древнеримская комедия.

Сходство и различия с греческой комедией.

Плавт. Теренций.

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Тема 7.

Литература Древнего Рима.

Лирика. Катулл. Элегики (Тибулл, Проперций, Овидий). Гораций.

Стихотворный эпос («Энеида», «Метаморфозы»).

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Тема 9.

Литература Древнего Рима. Проза.

Историография. Юлий Цезарь. Светоний, Тит Ливий, Саллюстий, Тацит

Ораторское искусство (Цицерон, Квинтиллиан).

Петроний («Сатирикон»).

Апулей. «Золотой осел» как философский роман.

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Тема 10.

Христианская литература Греции и Рима.

Апологетика. Патристика. Апокрифы.

Литература.

Анпеткова-Шарова Г.Г., Дуров В.С. Античная литература. СПб, 2004. С.

Приложение

Грамматические таблицы

Таблица 1. Окончания латинских именных склонений

		1 скл.	2 скл.	3 скл.	4 скл.	5 скл.
Sing.	N	-a (-as)	-us (m, f), -⁬ (m), -um (n)	-⁬, -s	-us (m, f), -u (n)	-es
G	-ae	-i	-is	-ūs	-ēi
D	-ae	-o	-i	-ui (m, f), -u (n)	-ēi
Ac	-am	-um	-em (m, f), -⁬ (n)	-um (m,f), -u (n)	-em
Ab	-ā	-o	-e, -i*	-u	-e
V	- a	-e, -⁬ (m), -us (f), -um (n)	-⁬, -s	-us (m, f), -u (n)	-es
Plur.	N	-ae	-i (m, f), -a (n)	-es (m, f), -a, -ia (n)	-ūs (m, f), -ua (n)	-es
G	-ārum	-ōrum	-um, -ium	-uum	-ērum
D	-is	- is	-ibus	-(i)bus	-ēbus
Ac	-as	-os (m, f), -a (n)	-es (m, f), -a, -ia (n)	-ūs (m, f), -ua (n)	-es
Ab	-is	-is	-ibus	-(i)bus	-ēbus
V	-ae	-i (m, f), -a (n)	-es (m, f), -a, -ia (n)	-ūs (m, f), -ua (n)	-es

* Курсивом отмечены окончания, являющиеся отличительной особенностью гласного типа, полужирным курсивом – гласного и смешанного

Таблица 2. Склонение личных и возвратного местоимений

N	ego	tu	nos	vos	-
G	mei	tui	nostri/ nostrum*	vestri/ vestrum*	Sui
D	mihi	tibi	nobis	vobis	Sibi
Ac	me	te	nos	vos	Se
Abl	me	te	nobis	vobis	Se

* окончания Genitivus partitivus («из кого? из чего?»)

Таблица 3. Склонение местоимения is, ea, id

		m	f	n
Sing.	N	is	ea	id
G	eius
D	ei
Ac	eum	eam	id
Ab	eo	ea	eo
Plur.	N	ei	eae	ea
G	eōrum	eārum	eōrum
D	eis
Ac	eos	eas	ea
Ab	eis

Таблица 4. Склонение местоимения hic, haec, hoc

		m	F	n
Sing.	N	hic	haec	hoc
G	huius
D	hui
Ac	hunc	hanc	hoc
Ab	hōc	hāc	hōc
Plur.	N	hi	hae	haec
G	hōrum	hārum	hōrum
D	his
Ac	hos	has	haec
Ab	his

Таблица 5. Склонение местоимения qui, quae, quod

		M	F	n
Sing.	N	qui	quae	quod
G	cuius
D	cui
Ac	quem	quam	quod
Ab	quo	qua	quo
Plur.	N	qui	quae	quae
G	quōrum	quārum	quōrum
D	quibus
Ac	quos	quas	quae
Ab	quibus

Таблица 6. Личные окончания глаголов действительного залога

	Sing.	Plur.
1 л.	-o, -m	-mus
2 л.	-s	-tis
3 л.	-t	-nt

Таблица 7. Личные окончания глаголов страдательного залога

	Sing.	Plur.
1 л.	-(o)r	-mur
2 л.	-ris	-mini
3 л.	-tur	-ntur

Таблица 8. Образование глагольных форм системы инфекта (индикатив)

Время	Основа	Суффиксы	Окончания
Praesens Indicativi Activi	Praesentis	-	-o -mus -s -tis -t -nt
Praesens Indicativi Passivi	Praesentis	-	-(o)r -mur -ris -mini -tur -ntur
Imperfectum Indicativi Activi	Praesentis	-bā- (I, II спр.) -ēbā- (III, IV спр.)	-m -mus -s -tis -t -nt
Imperfectum Indicativi Passivi	Praesentis	-bā- (I, II спр.) -ēbā- (III, IV спр.)	- r -mur -ris -mini -tur -ntur
Futurum I Indicativi Activi	Praesentis	-b- (I, II спр.) -a-(1sing.), -ē- (III, IV спр.)	-o/ -m -mus -s -tis -t -nt
Futurum I Indicativi Passivi	Praesentis	-b- (I, II спр.) -a- (1 sing.), -ē- (III, IV спр.)	-(o)r -mur -ris -mini -tur -ntur

Таблица 9. Личные окончания перфекта

	Sing.	Plur.
1 л.	- i	-imus
2 л.	-isti	-istis
3 л.	-it	-ērunt (-ēre)

Таблица 10. Образование глагольных форм системы перфекта активного залога (индикатив)

Время	Основа	Суффиксы	Окончания
Perfectum Indicativi Activi	Perfecti	-	-i -imus -isti -istis -it -ērunt
Plusquamperfectum Indicativi Activi	Perfecti	-erā-	-m -mus -s -tis -t -nt
Futurum II Activi	Perfecti	-er- (1 sing.) -eri- (прочие)	-o -mus -s -tis -t -nt

Таблица 11. Спряжение глагола esse в индикативе

Время	лицо	Sing.	Plur.
Praesens Indicativi		sum es est	sumus estis sunt
Imperfectum Indicativi		eram eras erat	erāmus erātis erant
Futurum I Indicativi		ero eris erit	erimus eritis erunt
Perfectum Indicativi		fui fuisti fuit	fuimus fuistis fuerunt
Plusquamperfectum Indicativi		fueram fueras fuerat	fuerāmus fuerātis fuerant
Futurum II Indicativi		fuero fueris fuerit	fuerimus fueritis Fuerint

Таблица 12. Образование глагольных форм системы перфекта пассивного залога (индикатив)

Время
Perfectum Indicativi Passivi	Participium Perfecti Passivi смыслового глагола + esse в Praesens Indicativi
Plusquamperfectum Indicativi Passivi	Participium Perfecti Passivi смыслового глагола + esse в Imperfectum Indicativi
Futurum II Passivi	Participium Perfecti Passivi смыслового глагола + esse в Futurum I

Таблица 13. Образование причастий

	Основа	суффиксы	Окончания
Participium Praesentis Activi	Praesentis	-nt- (1 и 2 спр.) -ent- (3 и 4 спр.)	3 склонения (согласный тип) (N.sing. –s)
Participuim Perfecti Passivi	Supini	-	1 и 2 склонения (N. sing. –us, -a, -um)
Participium Futuri Activi	Supini	-ūr-	1 и 2 склонения (N. sing. -us, -a, -um)

Таблица 14. Образование инфинитивов

	Activi	Passivi
Infinitivus Praesentis	Основа Praes. + -re	Основа Praes. + -ri (1, 2, 4 спр.) -i (3 спр.)
Infinitivus Perfecti	Основа Perf. +-isse	Participium Perfecti Passivi + esse
Infinitivus Futuri	Participium Futuri Activi + esse	Supinum I + iri

Таблица 15. Образование глагольных форм конъюнктива (система инфекта и активный залог системы перфекта)

Время	Основа	Суффиксы	Окончания
Praesens Coniunctivi Activi	Praesentis	-ē- (1 спр.) -ā- (II, III, IV спр.)	-m -mus -s -tis -t -nt
Praesens Coniunctivi Passivi	Praesentis	-ē- (1 спр.) -ā- (II, III, IV спр.)	-r -mur -ris -mini -tur -ntur
Imperfectum Coniunctivi Activi	Praesentis	-rē-	-m -mus -s -tis -t -nt
Imperfectum Coniunctivi Passivi	Praesentis	-rē-	- r -mur -ris -mini -tur -ntur
Perfectum Coniunctivi Activi	Perfecti	-eri-	-m -mus -s -tis -t -nt
Plusquamperfectum Coniunctivi Activi	Perfecti	-issē-	-m -mus -s -tis -t -nt

Таблица 16. Спряжение глагола esse в конъюнктиве

Время	лицо	Sing.	Plur.
Praesens Coniunctivi		sim sis sit	simus sitis sint
Imperfectum Coniunctivi		essem esses esset	essēmus essētis essent
Perfectum Coniunctivi		fuerim fueris fuerit	fuerimus fueritis fuerint
Plusquamperfectum Coniunctivi		fuissem fuisses fuisset	fuissēmus fuissētis fuissent

Таблица 17. Образование глагольных форм системы перфекта пассивного залога (конъюнктив)

Время
Perfectum Coniunctivi Passivi	Participium Perfecti Passivi смыслового глагола + esse в Praesens Coniunctivi
Plusquamperfectum Coniunctivi Passivi	Participium Perfecti Passivi смыслового глагола + esse в Imperfectum Coniunctivi

Таблица 28. Образование форм императива

	Sing.	Plur.
Imperativus Praesentis Activi	(+) Основа Praesentis	Основа Praesentis+te
(-) Noli+ Infinitivus Praesentis Activi	Nolīte+ Infinitivus Praesentis Activi
Imperativus Praesentis Passivi	Основа Praesentis+ re	Основа Praesentis +mini
Imperativus Futuri	2 л.	Основа Praesentis + to	Основа Praesentis + tote
3 л.	Основа Praesentis + to	Основа Praesentis + nto

Образцы спряжения глаголов в индикативе (активный залог)