Слемдесу дстрі

аза тілінде слемдесуді трі те кп. Соны ішінде жас адам жасы, жолы лкен адама алдымен мтылып, екі олын кеудесіне оя усырып, «Ассаламаалейкум» деп дауысын шыарып амандасатын дстр бар. Бл арабша «Сізге Алланы нры жаусын!» деген маынаны білдіреді. арсы жа та дауысын шыарып ізетпен «Уаалейкум ассалам» деп ол алысады. Бл да арабша «Сізге де Алланы нры жаусын» дегенді білдіреді. Егер жас адам арияа жол стінде кездессе, амандасудан кейін «Жолыыз (сапарыыз) о болсын» дейді. ария «лей болсын» деуі керек. 8 Ауылды бір адамы за сапардан оралса, мейлі ол жас болсын, оан ел адамдары барып амандасады. Халымыздаы «Алыстан алты жасар бала келсе, алпыстаы ария слем береді» деген маал содан шыан. Ерте замандарда «Армысы», «Армысыз» деп амандасанда жауап беруші жа «Бар болын, балам!» дейтін болан. (Ш.К.Бектров, А.Ш.Бектрова. аза тілі. 15 бет)

2. Біратар шыыс елдеріндегі слемдесу рсімі

Тибет. Кптеген елдерде тіл шыару депсіздік болып танылса, кейбір жерде тілін шыаран жан жазаа тартылады. Тіл шыару тибет халына жат емес, себебі олар бір-бірін кргенде, тілдерін шыарады. Бл рсім 9-асырда бастау алан. Сол замандаы Тибет еліні ксемі Ландарманы тілі ара болан деседі. Тибет халы згелерге здеріні жауыз емес екендерін крсету масатында бір-бірін крген кезде тілдерін шыара бастайды. Бл дстр з жаласын лі кнге дейін табуда. Монолия. Бейтаныс жанды йіне онаа шаыран кезде монолдар оан "хада" деп аталатын жібек не мата-маталы жола береді. детте оны тсі а. Кейде кк я жасыл тсті болады. Хада сынылан кезде келген она оны екі олмен алып, басты изеуі тиіс. Хада сыну мен алу рсімі – лкен рметті белгісі. Жапон халы слемдесу рсіміне аса мн береді. Бір-бірін крген кезде олар иіледі. Жастар зара бастарын изеп амандасады. Ал татамиде тізерлеп отырып, жерге арай иілу керек. (http://news.nur.kz/kk/213293.html алынды)

3. ылым мен технология жаалытары Триллион градус 2012 жылды таы бір маызды жаалыы - АШ-ты Брукхейвен лтты зертханасында жасалан сына. Мамандар кварк-глюонды плазма ндіріп, оны температурасын трт триллион градус цельсийге жеткізе алды. Бл кн ядросынан 250 мы есе ысты. Затты мндай кйі секундты бір блшегінде ана саталады. Мндай температура алтын иондарын жары жылдамдыымен соыстыран кезде пайда болан. (http://www.azattyq.org/ сайтынан алынды)

4. Жоары сраныса ие мамандытар Жыл сайын сарапшылар тапшы мамандытар рейтингін жасап, з болжамдарын білдіріп жатады. Ебек нарыындаы жадай жыл сайын згеріп отырады. Егер бір жылы сату менеджерлері керек болып жатса, екінші жылы сауатты экономика мамандары, ал келесі жылы жарнама немесе PR саласы мамандары ажет болып жатады. аламтор бетінде жарияланан мамандарды 2014-17 жылдара арналан болжамдарына кз салатын болса, бірінші орында техникалы мамандытар тр. Табыса жету шін бл ксіп иелеріні техникамен атар, экономика жне за саласындаы білімдері жоары дегейде болуы керек. Сондай-а халыаралы ынтыматасты арынды дамып жатандытан, шетел тілдерін мегерулері керек. Жалпы аланда, біліктілік талаптары жылдан-жыла арта береді. Сонымен бірге, жас мамандар з мамандыы аясында бірнеше ызметті іске асыра алуа дайын болуы керек. Тек техникалы біліміні боланы жеткіліксіз. Ксіби білімімен атар, басару дадысын игерген міткерлер басымдыа ие. Екінші орында IT-мамандары, программалы амту зірлеушілері мен графикалы интерфейстер дизайнерлері тр. Программалы амту нарыы е тез дамитын сала, оны жмысын амтамасыз етушілер алдаы он-жиырма жылда е жоары сраныса ие мамандар болып табылады. шінші орынды баламалы энергетика мамандары иеленген. Оны себебі - энергияны дстрлі кздері (газ, кмір, мнай) орларыны тез азаюында. Шынына келетін болса, з ісіні шебері жне жауапкершілігі мол кез келген сала маманы жалаысы жоары жне сраныса ие ксіп иесі бола алады.

5. Галилео Галилей Галилей Галилео (15.02.1564, Италия, Пиза — 08.01.1642, Флоренция маындаы Арчетри .) — италиялы физик, механик, астроном, табиат тану ылымдарыны негізін салушы. Кедейленген асйек отбасында туан. кесі 17 Винченцо белгілі музыкант болан. Галилейді лкен оымысты болуына кесіні ыпалы тиген. 11 жасына дейін Пиза аласында трып, кейін отбасы Флоренцияа кшеді. 1581 ж. Пиза университетіне тсіп, медицинаны оып йренеді. Мнда ол Аристотель, Евклид, Архимед ебектерімен танысады. Сйтіп, геометрия мен механикаа уестенген Галилей медицинаны тастайды. Кейін Флоренцияа айта оралып, трт жыл бойы математиканы зерттейді. 1589 ж. Пизада математика кафедрасын абылдап алып, ылыми жмысын онан рі жаластырады. Аристотельге арсы "озалыс туралы схбат" деген ебек жазады. 1592 ж. Падуяда математика кафедрасын басарады. Бл кезе (1592-1610) Галилей шыармаларыны кемеліне келген шаы болатын. Тепе- тедік принципіне негізделген машина жайлы зерттеуі, денені еркін тсуі, денені клбеу жазытытаы озалысы, ккжиекке (горизонта) брыш жасай латырылан денені озалысы, маятник тербелісіні изохрондыы туралы жаалытары осы кезеге жатады. 1609 ж. Галилей зіні алашы телескопын растырады. Ол осы телескопты кмегімен Шолпан планетасыны фазасын, Кндегі даты, Юпитерді 4 серігін, Сатурнны саинасын ашты. Дін басылары Н. Коперник іліміне тыйым салан со (1616), Галилей за уаыт й ттынында сталды. 1630 ж. "лемні екі негізгі жйесі туралы схбат" деген ебегін Римге алып келді. Мнда Коперник пен Евклидті дние жйелері аралан еді. 1637 ж. Галилей екі кзінен айырылады. Галилей 17 асырдаы механика, оптика жне астрономия ылымдарыны дамуына елеулі лес осты. Ол ашан жаалытар дниені гелиоцентрлік жйесі туралы ілімні жеіп шыуына ыпал етті. Статика тарихы Архимедтен басталса, динамика тарихы Галилейден басталады. Ол лы алым болумен бірге, музыкант, суретші, аын, дебиетші де болан. (http://www.kitaphana.kz/)

6. Уаытты немдеу - табысты кілті Мхтар Шаханов аамызды «Кешікпей келем деп е» деген леін барлытарыыз да білетін шыарсыздар. Ал кніне анша адамды кттіріп, еледетіп оятындыыызды ше? Баратын жерімізге кешікпей, дл уаытында баруа кмектесетін бірнеше кеестер сынамыз:21 1) Керек заттарды барлыын йытар алдында жинастырып, смкеізге салып ойыыз. Ерте не киетініізді ойластырып, ажет киімдерді шкафтан алып, мыжыландарын тіктеіз. Осылайша «Ерте не киемін?» мселесін шетке ысырамыз. Оушы немесе студент болсаыз, ертегі сабаа ажеттіні барлыын смкеге салып, ызметкер болсаыз, керек жаттарды тгендеуді мытпаыз. Бларды барлыы таерте уаытты шыындамау шін ажет. 2) Оятышты деттегіден 30 минута ерте ойыыз осымша 30 минутты ішінде кп іс тындыруа болады. Мнымен атар, мені лі жарты саатым бар деп еркінсіп кетпегенііз де жн. 3) Оянан со салын душа тсу. Салын душты астында 5 минуттан арты тра алмайтындыыыз аны. Ал мндайдан кейін зіізді сергек сезініп, жылдам озаласыз. 4) Саатыыздаы уаытты ала жылжытып ойыыз. Сіз емес саатыыз асысын. 5) Уаытты нын білііз. Жолыыза кететін уаытты, клік кептелісін алдын ала есептеп отырыыз. Жола арты 10 минутты осып ойаныыз жн. 6) Таерте леуметтік желілердегі хабарламаларды тексеріп жатуды ажеті жо. Бл «рсім» кп уаытыызды алады. Кейде интернет желісінен шыа алмай алуыыз ммкін. 7) Жмсалан уаытты да есептеп отырыыз. Арнайы уаыт бліп кні бойы уаытыызды не нрсеге жмсааныызды жне не себепті жмсааныызды ааз бетіне тсіріп, келесіде немдеіз. 8) Матау мен жазалау. Уаытында баран кезде зіізді матап, кешіккен кезде зіізді жазалайтындай рекеттер ойлап табыыз. Мысалы, бір жерге кешігіп бараныыз шін й жинаыз немесе зііз жасы крмейтін бір іспен айналысыыз. Ал уаытында бараныыз шін ттті таамдар жеу, фильмге бару секілді марапаттарды йымдастырып отырыыз. 9) Не себепті кешігетініізді анытаыз. Сізді маызды себептерііз бар шыар. Ммкін бара жатан жеріізде сізге ызы емес шыар. Ол шін баратын жеріізді ауыстырып круіізге болады. 10) Кнделікті шабыттандыру. р кн сайын зіізді табысты да жинаы екендігіізді айталап айтып отырыыз. Ал мияттылы – табысты кілті. Ал Сіз уаытыызды немдейсіз бе? (Дайындаан: арлыа Бйенбай: http://www.elarna.com/ сайтынан алынды)

7. артайтпайтын киім Крілік не... басталады? Жапонды Капево Spinning Corp. фирмасыны мамандары адам... артаюыны себебі кн... кзінен келетін ультраклгін сулелерді сері... деп топшылайды. Аспандаы алып жлдызды бізді кзіміз... крінбейтін ультраклгін сулелері адам денесіні демі де, нзік тері абатыны рап, ресурсты ммкіндіктерін толы пайдаландырмай, артаю процесіні басталуына мжбрлейді. Осыан кз жеткіз... жапонды зерттеушілер рамы... Е витамині мен арнайы биологиялы ферменттері бар Nana Dew деп аталатын матаны жасап шыаран. Мата оны жасаушылар... айтуынша, ультраклгін сулелерді денеге зиян... серінен орап, теріні идеалды алпыны саталуына жадай жасайды. Капево Spinning Corp-тытар мндай мата... жаа футболкалар мен кйлектер тігуді де ол... ала бастады. Сондытан, жуы арада артайтпа... киімні сатыла бастауы ешкім... тадандырмайтын болады. Біра, зірге ол Жапонияда ана ммкін болып тр. («Зерде» журналынан)

8. Уаыт туралы тмсіл Кішкентай Балаай кні-тні мірге уанып, кліп-ойнап жрді. асына немі Уаыт ерді. Сеп-семіз, топ-толы, п-лкен Уаыт кп болатын. Уаыт деген бріне, барлыына жетіп артылатын: балалармен футбол ойнауа да, теледидар круге де, жне Балаайды – Уаытпен, Уаытты - Балааймен еш шаруасы болмайтын. Балаай ер жетті. Дос-жарандар, рбы-рдастар пайда болды. Іс деген атау осылды. р Іске кп уаыт ажет еді. Бала Уаыттан аздап кесіп алуды детке айналдырды: клік жндеуге, ызбен ыдыруа. Уаыт Бала артынан ере беруден шаршамады – Уаыт бар-тын. Дос-жаран, аайын-туыс, рбы-рдастар Балаа з мдарын шаып келе бастады. Оларды райсысына Уаыт ажет-тын. Бала з Уаытын лтіруге рашан лы білдірмесе де, згелер кмектесіп жатты. Бірде кршісі келіп, сек айтып кетсе, енді бірде дос баласы ала аралауа алып шыатын. Одан алды р кн сайын з дегендерін жасап йренген теледидар, компьютер, телефон деген быжытар бар-ды. згелер кеміріп жатан, зі де рлап тратын Уаыта ара-тра кз тастайтын болды. Біра еш нрсе демейтін: болмайды.... онда... мнда дегендей. Аыры уаыт лді. Ендігрі Уаыты алмады. Баласы келіп срады: - ке, саябаа ма, киноа ма барып айтайышы! Ол оан: - Кешір, лым, мені уаытым жо! - деді кесі оырау шалып, срады: - алайсы, хабарласпай кетті ой?26 - Кешір, ке, мені уаытым жо. Уаыт – кзге крінбейтін е ымбат рі е баалы ор. Оны басара біл. Алда масаттар болсын. мір мен жарын істерді жобала. Бір кні бріне, барлыына жететін Уаытты клімдеп тран жзін кр!.. (Дайындаан: Фараби Арыстанбек http://massaget.kz/ сайтынан алынды)

9. ылым мен технология жаалытары рланан ноутбук иесіне зі «хабарласты» лемде ноутбукты баылап отыруа ммкіндік беретін кптеген бадарламалар бар. Сондай бадарламасы бар, рланан ноутбук интернетке осылысымен зіні ай жерде екенін иесіне хабарлайды. Лондон трыны, графикалы дизайнер Дом дель Торто апан айында птерінен ноутбугін рлатып алан. Британды Huffingtonpost сайтыны жазуынша, Лондонда рланан ноутбук бір айдан со арнайы бадарлама арылы зіні Тегеранда (Лондоннан шамамен 5 мы шаырым жерде) екенін хабарлап, пайдаланып отыран адамны суретін иесіне жіберген. Дом дель Торто бл жайтты Лондон полициясына хабарлаан кезде олар кліп, бдан тк шыпайтынын айтан. - Олар Интерпола сілтеді, біра андай да бір нтиже шыатынына сенген жо, - дейді дель Торто. Мнан со Дом дель Торто блог ашып, «рыны» суретін интернетке орналастыран кезде ол леуметтік желілерде тез таралып, «вирусты поста» айналып кетті. (http://www.azattyq.org/ сайтынан алынды)

10. азастан азастан Еуразия материгіні орталы блігінде орналасан. азастан шекарасыны жалпы зындыы - 15000 шаырымнан астам. Батысында жне солтстігінде Ресеймен, отстігінде ырызстан, збекстан, Трікменстанмен, ал шыысында ытаймен шектеседі. азастанны жер клемі - лан байта. Ауданы – 2717,3 мы шаршы шаырым. азастан жеріне Франция, Испания, Португалия, Италия, Греция, Швеция, Норвегия жне Финляндия мемлекеттеріні жер клемі сыяды. Жер шарын бір тулікте аралап шыатын Кн бізді елімізді стінде ш саат кідіреді. Отстігінде рік глдеп транда, солтстігінде ар жаууы да ммкін. Халыны саны 14 (2014 ж. апандаы млімет бойынша 16 млн-дай) миллиондай. азастан - кп лтты мемлекет. Онда 100-ден астам лт тату- ттті мір среді. аза жері ызы та, бай тарихымен белгілі. Оан длел болатын Отырар, Тараз, Иасы, Сауран сияты кне алалары. Елді солтстігі орманды, ал отстігі таулы болып келеді. Орталы азастанды жазы дала алып жатыр. азастанны зендері – Ертіс, Сырдария, Жайы, Іле, Есіл, Шу жне басалары. Е лкен клдері мен теіздеріне Балаш пен Зайсан клдері жне Каспий мен Арал теіздері жатады. азастан кенге бай. Сарылмас оры бар тсті металдар, темір, кмір, мыс, мнай, газ жне баса кен байлытары кездеседі. азастанны ауыл шаруашылыы, нерксібі жасы дамыан. нерксібіні негізгі салалары – металлургия, металл деу, отын-энергетика, химия жне таы баса салалар. Ауыл шаруашылыыны негізгі салалары – егіншілік пен мал шаруашылыы. Ауыр жне жеіл нерксіпті орталытары – араанды, Теміртау, Екібастз, Балаш, Жезазан, Шымкент жне таы басалары. 28 Сонымен атар азастан ылымы мен мдениеті жоары дамыан ел. азастан лтты академиясы, ылыми-зерттеу институттары, жоары оу орындары, опера жне балет театры, драма театрлары, мектептер, кинотеатрлар, кітапханалар, мдениет сарайлары сияты ылым мен мдениет ошатары бар. 1992 жылы наурыз айында азастан Республикасын бкіл дние жзі танып, Біріккен лттар йымына толы ылы мше болып абылданды. 1992 жылы 4 маусымда азастан Республиксыны мемлекеттік нышандары - мемлекетттік жалауы, елтабасы, нраны абылданды

11. ЭКСПО-2017 жаалытары 1. АСТАНА. 19 мамыр, 2014 жыл. Baq.kz - азастан 2017 жыла арай соы буынды технологиялара негізделген 5G байланыс стандарты енгізіледі. Бл туралы бгін «ASTEX-2014» крме-конференциясы аясында журналистерге Р Байланыс жне апарат агенттігі траасыны бірінші орынбасары Скен Срсенов айтты. «лемде бгінде 5G жобасы даярлануда. Оны абылдау 2017 жыла жоспарланып отыр. Мені ойымша, азастан осы кезде бл стандарттарды енгізуге дайын болады», -деді С. Срсенов. 5G жаа буынды телекоммуникациялы стандарт болып табылады. Мамандарды деректеріне араанда, 5G стандарты LTE (4G) жйесімен 30 салыстыранда мліметтерді жіберу ткізу жылдамдыын еселеп арттыратын болады. 2. Астана. 18 суір. Baq.kz – Астанада «EXPO – 2017» крмесі арсанында 73 она й салыну жоспарланып отыр, - деп хабарлайды Baq.kz тілшісі. Бл жнінде Астана аласы Туризм, дене шынытыру жне спорт басармасыны траасы Айталап орамбаев «EXPO – 2017» бкіллемдік бірегей крмесіне ызметкерлер дайындау таырыбында ткен отырыста млімдеді. Бгінгі кні Астана аласы Туризм, дене шынытыру жне спорт басармасы «EXPO – 2017» бкіллемдік бірегей крмесін йымдастыруа белсенді дайынды стінде екендігін айтан ол: - азір Астанада трлі дегейлі 178 она й кешені бар. ткен жылы статистикалы апараттар бойынша она йлер орташа 38-40 пайыза толады екен. Бл те жасы крсеткіш деп білемін. Сонымен атар, «EXPO – 2017» крмесіне дайынды аясында алада таы да 73 она й салыну жоспарланып отыр. Оны 43-і бгінгі кні жобалау стінде болса, кейбіреулері рылыстарын бастап та кеткен, - деді ол. Бсекелестік бар жерде даму бар демекші, осындай рылыстарды арасында ана она йлерді сапасы жоарылап, сапасыздары біртіндеп ыыса бастайтындыын атап ткен траа: - Бгінгі кні біз туризм, она й мен мейрамхана бизнесі жне Астанаа келген туристерді олданатын ызметтері жнінде білу шін леуметтік сауалнама мен мониторингке Мемлекеттік тапсырыс бердік, - деп, осыан байланысты Астанадаы жетекші она й-мейрамханалы кешендеріні басшыларына бизнесті осы саласын о жола ою масатында аталмыш сауалнамаа белсене атысып, ріптестік орнатуа сыныс жасады. Айта кетейік, Астанада «EXPO – 2017» крмесі аясында 38 лемдік брендтегі она й ашылады. (Айнр Ракишева, http://baq.kz/ сайтынан алынды) 3. Астана. 31 наурыз. Baq.kz – «EXPO -2017» алашыыны салынуы жаын кндері басталады. Бл жайында бгін ОК-ні кезекті брифингі барысында «Астана ЭКСПО-2017 » А Басармасыны траасы Талат Ермегияев ОК брифингінде млімдеді. «EXPO -2017» крмесіні негізінде салыналы жатан «EXPO» алашыыны аумаы Астананы жаа технологияларды амтыан бірегей блшегі болма. «EXPO-city лемдегі электр энергиясымен тек дстрлі уат кздеріні ана емес, жаартылатын энергия кздері есебінен де амтамасыз етілетін алашы нысандарды бірі болуы тиіс. EXPO крмесі тетін алашыты аумаында «Smart Grid» жйесі олданыса енгізілетін болады. «Smart Grid» дегеніміз - алашы учаскесіндегі сумен жабдытау жне электр уатымен амтамасыз ету желілерін мониторингілей алатын «аылды жйе». Бл жйе 31 EXPO аумаында орналасатын инфрарылымды, оны ішінде ауіпсіздік желісін де толы баылайды», - деді басарма траасы. Сондай-а, ол осы алашыта крме ткеннен кейін трып, ызмет ететін адамдар шін барлы жадайды да ойластырылып жатандыын айтты. Жаа технологияларды арасында кн, су, жел арылы пайда болан энергияны арнайы батареяларда сатап, аылды желілер арылы олдану кзделіп отыр. Сонымен атар, рылыс материалдарында энергияны немдейтін жабдытар пайдаланылады. Ол бізді бгінгі пайдаланып жрген энергиядан 50 пайыз арзан болма. «Елбасы Жолдауында жне «азастан 2050» Стратегиясында крсетілген индустриялды инновациялы дамуды, леуметті амтамасыздандыруды, трын йлерді модернизациялау, денсаулы сатау, білім жйесін амтитын «ЭКСПО» алашыы лемні зге алаларына лгі болады», - деді Т.Ермегияев. 4. АСТАНА. 24 мамыр. 2014 жыл. BAQ.KZ – Дниежзілік туристік йымны бас хатшысы Талеб Рифай Астанада ЭКСПО-2017 ткізу азастанда туризмні мытап дамуына ыпал етеді деп санайды. зіні VII Астана экономикалы форумына бейнежолдауында «азастанда ежелгі алалар, мдени мра бар... Туризм леуметтік- экономикалы л-ауат шін саясатты басты басымдыы болуы тиіс. ЭКСПО-2017 азастанды лемдік туристік картаны бел ортасына ояды», - деді Талеб Рифай. Оны айтуынша, туризм - серпінді дамып отыран сала. Егер 1950 жылы лемде 22 миллион турист саяхаттаан болса, ал 2013 жылы бл крсеткіш 1 миллиард адама жеткен. Оны стіне 5,5 миллиард адам з елдеріні ішінде саяхаттайды. Оны айтуынша, бл сектор сімін жаластыра тседі. «Біз 2030 жыла арай халыаралы туристер саны 1,8 миллиард адама дейін жететінін болжамдап отырмыз. Олар триллион доллардан астам аржыны экспорта шыарады жне бл лемдік ІЖ-ні 9 пайызын райды. 11 адамны біреуі туризм саласында жмыс жасайтын болады», - деп атап крсетті ол. 5. Астана. 2 суір, 2014 жыл Baq.kz - Астана – студенттер кп шоырланан жалынды жастар аласы. Сондытан да белсенді жастар ана емес, арапайым студенттер де «Экспо-2017» крмесін ткізуге барынша атсалысуы керек деп хабарлайды 24 kz. Бл – бгінгі еріктілерді раны. Кллі лем кз тіккен айтулы шараа оамды бірлестіктер дайындыты азірден бастап, еріктілер озалысы жніндегі басарманы олдауымен «Команда-2017» жымыны тсауы кесілді. Тараптар алда атарылар шараларды пысытап, міндеттерін айындады. Бл жыма рбір азамат осыла алады. Жастар комитеті негізінен шет тілдерін жетік мегерген студенттерге басымды бермек. Сйкесінше трлі тренигтер мен семинарлар ткізіліп, білікті де білімді еріктілер дайындау жолында ыруар шаруа атарылма. Бастаманы басты масаты – азаматты кзарасты білдіре отырып, оама зіндік лес осу. 32 Олар зірге флэшмобтар мен трлі спортты сайыстарда шеберлігін шыдайтын болады. Жаып Асланбек, «Ел анаты» президенті: - Бізді еріктілер азірден саадай сай. Кздерінде оты бар. Алдаы келе жатан мемлекеттік маызы зор шаралара з штарлыын крсетіп жатыр. Осы жастар – бізді матанышымыз

12. аза тілі – мемлекеттік тіл аза тілі – аза халыны ана тілі. Ол тркі тілдеріні тобынан шыан. аза тілі сияты тркі тілдеріні тобынан тараан азіргі ноай, татар, башрт, ырыз, збек, араалпа, трікмен, зірбайжан, йыр, шуваш, тува, саха (якут) т.б. тілдерде сйлейтін халытар бір-бірімен еркін тсінісе алады. Сол себепті бл тілдер зара туыстас тілдер болып саналады. Ал аза, араалпа, ноай, татар, башрт, арашай-балар, мы, арайым тілдері бір-біріне те жаын. йткені блар тркі тілдеріні бір тармаы ыпша тобына жатады. аза тілі зіні кп асырлы дамуы барысында рулы тіл дуірін де, тайпалы тіл дуірін де, халыты тіл дуірін де басынан кешірді. аза тілі за замандар бойы аза халыны арым- атынас тілі болумен атар, оны рухани байлыы – ауыз дебиетін атадан балаа мра етіп ауызша жеткізді. 33 аза тілі – аза халыны лтты тілі. аза тілі - азастан Республикасыны мемлекеттік тілі. аза тілі – азастан Республикасынан тыс елдерде трып жатан азатарды да тілі. Олар Ресейде, ытайда, Монолияда, збекстанда, ырызстанда, Трікменстанда, Тркияда, Алманияда т.б. елдерде шоырланан. азіргі тада жер бетінде 12 миллиона жуы аза мір среді. Оны 8 миллионнан астамы азастанда, ал аландары шет елдерде трып жатыр. (Ш.К.Бектуров., А.Ш.Бектурова)

13. Тркістан азастан - кне мдениет лкесі. Ерте замандардан-а оны мекен етушілер мал баып, егін салумен шылдана жріп, зіндік рнегі мол нерін, мдениетін алыптастырды. Бізді заманымыза дейінгі саталан обалар мен ала орындары, оранысты бекіністер, мавзолейлер мен ттас кенттер кеінен дамыан кне мдениетті тамаша ескерткіштері болып табылады. Бларды арасында орта асырлы сулет неріні тедесі жо туындысы - ожа Ахмет Яссауи мавзолейі айрыша кзге тседі. Ол 14 асырды аяында азіргі Тркістан аласында салынан. Тркістан кп асырлар бойы тркі халытары оныстанан азіргі Орта Азия мен азастан территориясыны блігін, сондай-а Орталы Азияны біратар аудандарын амтыан тарихи-географиялы айма. Тркістанда орналасан ожа Ахмет Яссауи мешіт-мавзолейі - кне архитектуралы ескерткіш. 1389-99 жж. мір Темірді бйрыымен Ахмет Яссауи абіріні басына трызылан. Мавзолей кмбезді мемориалды рылыс лгісінде салынан. Оны негізіне жергілікті архитектуралы дстрді жете мегерген иранды шеберлерді жобасы алынан. Мавзолей отстік-шыыстан солтстік батыса арай созылып жатыр, зындыы 65 м, ені 46,5 м. Кешенні кіндік ортасы азанды болып саналады. азанды аталатын себебі ортасында Тебриздік шебер Абдулзіз 7 металл орытпасынан йан, 60 шелек су сыятын, диаметрі 2,4 м, салмаы 2 тонна лкен азан орнатылан. азанды блме мінжат етушілерді жиналатын орны. Мавзолейде барлыы 30-дан астам блме бар. Тркістан аласы 16-19 асырлар аралыында аза хандарыны орда тіккен мекені.

14. Тайазан туралы Уикипедиядан млімет: Тайазан — Тркістандаы асиетті азан. Оны арна аласында 1399 ж. Тебриздік шебер Абд ул-зиз ибн Шараф д-Дин 7 металл оспасынан йып жасаан. Оан алпыс шелек су сыяды, салмаы 2 т. азан суы асиетті су деп танылан. азанны бйіріне сімдік кейпіндегі рнектер салынып, араб ріптерімен оюлап йылан жазулары бар. Тркістан тайазаны 1935 ж. Санкт-Петербургтегі Эрмитаж басшыларыны тініші бойынша 3- халыаралы конгреске крсету шін кетілген еді. Эрмитажды тменгі абатында 48-залда 54 жыл трып, азастан кіметіні талап етуі бойынша 1989 жылды 18 ыркйегінде асиетті Т. ожа Ахмет Яссауи кесенесіндегі з орнына ойылды. Оны айтарылуына .Жнібеков кп ебек сіірді.[1][2] Тайазанны ішіне 3000 литр су сыяды. Ол арна аласынан ткен. Шебер оны кптеген асыл металдарды оспасынан зірлеген.

15. лыбек Обсерваториясы лыбек Обсерваториясы, лыбек рсітханасы, 15 асырды 30- жылдары Самарандта лыбек салдыран. лыбек обсерваториясы зіне дейінгі Батыс жне Шыыс елдері обсерваторияларыны дстрлері негізінде салынан. Оны биіктігі тбесіне дейін есептегенде 30-35 м, диам. 46 м-ден асатын, дгелек пішінді ш абат й боландыы археологтарды зерттеулер нтижесінде аныталан. Мнда телескоп ойлап табылана дейінгі негізгі аспап-ралдар – радиусы 40,2 м мрмрдан жасалан секстант, Кн жне астрон сааттар, ртрлі брыш лшегіш длдігі жоары ралдар болан. Аспапты градустара блінген тменгі блігі ана саталан. Аспап ені 2 м, тередетілген 11 м шамасындаы ора орнатылып, негізгі блігі жер бетіне шыып тран. Бларды кмегімен брын ммкін болмаан кптеген астрономиялы баылаулар (экваторды эклиптикаа клбеулігіні, прецессияны, жыл затыыны дл мндерін табу, т.б.) жргізілген. Обсерваторияны лыбек аза боланнан кейін мсылман діншілдері иратып тастаан (1449). Алайда лыбек Обсерваториясы кейіннен шыыс елдерінде салынан кптеген обсерваториялара лгі болды. (мысалы: 18 асырда ндістанда салынан Савой-Джай Синг обсерваториясы). (азастан энциклопедиясы, 9 том, 52 б.)

16. Хиггс Бозоны Еуропа ядролы зерттеу йымыны ылыми орталыында (CERN) Хиггс бозонын (ядроны блшегі) зерттеумен айналысатын Джо Инкандела шілде айында орталы мамандарыны "аламды материал" тапанын айтан. «Бл те сирек кездесетін блшектерді іздестіруге арналан сына болды. олымызда зірге, сынаты алдын ала нтижесі ана. Біра ол те кшті болады деп ойлаймыз» - деген Инкандела. дебиеттерде «дайды блшегі» деп кекесінмен аталан Хиггс бозоны - аламдаы дене атаулыа салма беріп тран кш. Оны кейбір алымдар «аламны кірпішіне» теейді. Оны табылуы физика тарихындаы е айтулы оиаларды бірі болды. Бл жаалы «Бізді алам алай пайда болан?» деген е крделі сраа жауап табуа жрдемдесуі ммкін. лем алымдары 45 жылдан бері оны бар екенін длелдеуге тырысып келеді. Оны анытауа арналан е ірі сына алаы - коллайдер-туннель Швейцарияда орналасан. 10 миллиард доллара салынан сына алаында мамандар протондар шоырын жары жылдамдыымен таратып, бір-бірімен соыстыру сияты тжірибелер жасап крді. Хиггс бозоны "кгірт материяны" болмысын тсіндіруге кмектесетін блшек болмай шыса да, бл жаалыты ткен асырдаы физиканы лы жетістіктеріні біріне осуа болады. (http://www.azattyq.org/ сайтынан алынды)