Саяси модернизация түсінігі және оның типтері мен критерийлері
Қазіргі саяси модернизацияның мәнін тек пәнаралық құралға арналған кірігуші зерттеу бағдарламалары негізінде ірі сараптамалық сызбалар мен жетістіктерді игеруді,тарату тұрғысында түсіндіруге болады. Модернизация мәселесінің күрделілігі мен әрқырын ескере отырып, кірігу теориясының модернизацияланған демократияға өтуін және оның консолидациясын құру қажет. Әлеуметтік саяси ғылымдарда өтпелі кезеңдегі қиындықтардың бірі, дәстүрлі қоғамнан қазіргі батыстық қоғамғаның теориясымен модернизациялау басты мәселе болып табылады. Саяси модернизация эволюциясы және мазмұны. Саяси модернизация – бұл қоғамның ауыр, ұзақ демократизация процесі, қоғам және өкімет өзара әрекетінің жаңа типінің қалыптасуы. “50-60 жж ХХ ғасырда” модернизация теориясының бірінші этапы универсализм методологиялық рұқсатына негізделеді. Модернизация теорисының дамуының екінші этапы (60-70-ші жылдары ХХ ғасыр) оған қарағанда салмақталған трактовкалардың пайда болуымен сипатталады, ол әртүрлі саяси, экономикалық және әлеуметтік даму факторларына негізделген; Үшінші этап( 80-90жж ХХ ғ) дәстүр және қазіргі заман қарсы келуінің болмайтындығы жайлы ойдың ары қарай таралуы; технологиялық прогресс, «батыс» иституттарын және нормаларын енгізу сияқты факторлар жоққа шығарылмады, осы факторлардың екіншілігі байқалады. Модернизация парадигмасы өзіне бірнеше аксиоманы жұптастырады. Біріншіден, басты қоғамның даму заңдылықтары деп күнделікте өмірде болып жатқан өзгерістер және әлеуіметтік, саяси, экономикалық қиындықтар және мәдени құрылымдар мен оның функцияларының қоғамдық рационалды сұраныстар мен пайдалы мүддеге сай функциялануындағы сәйкестігін тану. Екіншіден, өтпелі қоғам – ол мынандай жетістіктерге ұмтылатын қоғам: үшіншіден, модернизация – бұл қоғамдық өмірдегі барлық салаларындағы сәйкес өзгерістердің қажеттігін және психологиялық бағыттағы түрленудің кешенді процесі.Төртіншіден, демократиялық модернизацияның феномені – жаңару механизмінін игеру және саяси қызмет технологиясының өзгеруі. Демократиялық модернизация қазіргі қоғамның талаптары мен міндеттеріне интенсивті тұрғыда бейімделу жүйесін құрады. Саяси жүйені демократияландыру процесіне әсер ететін ішкі саяси факторларды да бөлек алып қарастырыуымызға болады. Бұл:саяси шешімдерді қабылдау процесінің мінездемесі; ілгерілеу табиғаты мен әлеуіметтік инновация деңгейі.саяси элитаның консолидация деңгейі;мемлекеттік саясаттың түр-сипаты; Қазақстандық реформалау тәжірибесі «қоғам – мемлекеттік билік» қоғам жүйесінде саяси партиялармен «бәсекелесетін» функционалды өлшемімен бұқаралық ақпарат құралдарында байланыстырушы құрал ретінде ерекше роль атқаратындығын көрсетіп отыр. Саяси модернизацияны жүзеге асыруда саяси инновация мен шешімдерді қабылдаудағы басты құрал болып табылатын жоғары саяси элита маңызды роль атқарады. Қазақстанның спецификасы деп қоғамымызда саяси элитаның өмірін әлем елдердің тәжірибесімен санаса отырып еңгізілген нормалармен заңдардың орын алуын және республикамыздың даму алғышарттарын айтамыз.
6. Саясаттанудағы саяси идеологиялардың танымал типтеріне анықтама беріңіз, ерекшеліктерін түсіндіріңіз.
Саяси идеология танымы тек посттоталитарлық елдерде ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемде ғылыми-практикалық және әлеуметтік-саяси маңызы жоғары мәселе.Саяси идеология-идеология ядросы болып табылады.”Идеология”(гректің ideа және logos идея, білім; оқу, идеялар туралы ілім) –көзқарастар мен идеялар жүйесі.”идеология”терминін қоғамдық ғылымдарға Антуан Дестют де Траси енгізді.Ол өзінің “Идеология элементтері” атты еңбегінде анықтама берген. Траси және оның замандастары П.Кабанис және К.Вильней ерекше “идеология ғылымын ” жасап шығарды,яғни идеялар туралы ілім. Траси Бэкон, Локк, Гельвеций, Кандильяктің еңбектерін алғаш рет жүйелеп,идеология туріалы алғаш рет толықтай ілім жасаған адам. Саяси идеология — бұл абстрактылы –теориялық түсініктер, идеялар, теориялар және абстрактылы –практикалық бағдарламалар, шешімдер, лозунгтер жүйесі. Ғылыми әдебиеттерде бірнеше басты философиялық-социологиялық бағыттарды бөліп қарастырады.Олар саяси идеологияның концепциясының қалыптасуына ықпал еткен басты факторлар:марксизм-ленинизм (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин), неміс”социология білімдері” (М.Шелер, К.Мангейм), әлеуметтік позитивизм (К.Коппер, Г.Альберт, Т.Гейгер, Э.Топич т.б.), Франкфурт мектебі (Т.Адорно, М.Хоркхаймер, Г.Маркузе, Ю.Хабермас т.б.), оңшыл ревизионизм (Э.Фишер, Л.Колаковский, Р.Гароди). Саяси идеологияны анықтаудағы тұжырымдардың көптігін екі сипатта бөліп қарастыруға болады:1.батыс ғалымдарының бағыты бойынша саяси идеоологияны жасанды сана ретінде қарастыру.2. ғылыми тұжырым басымдылығы,идеология прогрессивтілігі кеңес ғалымдары мен оқытушыларына тән сипат. Қазіргі қоғамда қлыптасқан әлеуметтік-саяси ағымдарды талдау негізі саяси идеологиялар туралы айтуға мүмкіндік береді.Бұл либерализм,социлизм, консерватизм. Олардың “классикалық” үлгілері XVII ғасырдан бастап қалыптаса бастады. Либерализм тұлға және индивидтің өзге де әлеуметтік және саяси құқықтарының еркіндігі мен мемлекеттік қызмет ету саласын шектеуді қолайтын ілім және қоғамдық-саяси ағым болады.Либералды дүниетанымның тамырлары Ренессанс пен Реформацияға кетеді.Оның бастауында Дж.Локк, Т.Гоббс, Шарль Луи Монтескье, И.Кант, А.Смит, В.Гумбольдт, Т.Джефферсон, т.б. Жалпы либералды дүниетаным бастан-ақ келесілерді мойындауға ұмтылды.1. Әмбебап мақсат ретіндегі индивидуалды бостандық идеалы;2. Адами индивидуалдықты бөліп көрсету;3. Жекелеген тұлғаның өз іс-әрекеті үшін өз алдындағы жауапкершілігін сезіну;4. Барлық тұлғалардың теңдігін бекіту; Либералистер ХХ ғ.80-жылдары Британия, Европа, Жапония, АҚШ-та зор табысқа ие болды. Қазіргі консерватизмнің неоконсервативтік (либерал-консервативтік) ағымы – салыстырмалы жаңа құбылыс. Оның пайда болуының объективті негізі ХХ ғ. 70-жылдары әлемдік экономиканы қамтыған құрылымдық дағдарыс болып саналады. Неоконсерватизм Германияның жетекші өкілдерінің бірі Г. Рормозердің пікірінше, қазіргі қоғамның дағдарысымен тағысын — тағы жасалып жатты. Социалистік идеялардың одан әрі құрылуында маңызды тармақ Т.Мор мен Т.Кампанелланың коммунистік утопиялары болып табылады. Бұл ойшылдардың зерттеулерінде мүліктің жалпылығы принциптерінен қоғамдық өндірістің принциптеріне және қоғамның шаруашылық өмірін біртұтас ретінде ұйымдастыру, мемлекетті қажет етпейтін жабық қауымның идеалынан қала және қалалардың федерациясы түріндегі ірі саяси құрылыс идеалына, оның шаруашылығы мен мәдениетінің жетекшілігінде саналы қоғамдық құрылыстың негізін бекітуде мемлекеттің басты рөлін мойындауға өтуі негізделді. Бұл кезеңде социалистік ізденістер бір-бірінен мәні жағынан бөлек (Бюше, Л.Блан, К.Пеккер, Леру, Прудон, Дезами, Ж-Ж.Пийо, О.Бланки) әртүрлі ағымдарға бөліне бастады, бірақта ғасырдың ортасына қарай барлық бұл ағымдар мен мектептерді К.Маркс пен Ф.Энгельстің “ғылыми социализмі” ығыстыра бастады. Постиндустриализм идеологиясын жақтаушылар бұл ойшылды бұл дәстүрдің негізін салушы деп санауы кездейсоқ емес. Саяси ғылымдағы саяси идеологияның ерекшелігі, Қазақстан Республикасында жаңа саяси идеологиялардың қалыптасу жетістііктері, басқа ТМД-ның мемлекеттерінде (оның ішінде Ресейде), жалпы қазақстандық идеологияның басымдықтары төңірегінде бүгінгі күнде болып жатқан пікір таластар қарама-қарсы көзқарастарды көрсететін пікірлердің әртүрлілігімен ерекшеленеді. Ғалымдар идеология мемлекеттілікті дамытуда маңызды белгісі болып табылатынын атап көрсетеді және әлемде ешбір мемлекет саяси идеологияны аттап өте алмайтынын және соған сәйкес идеологиялық құндылықта мемлекеттік шеңберден тыс көріне алмайтын жағдайларға сілтеме жасайды.