Жыныс жасушаларыны морфофункциональды сипаттамасы

Адам эмбриогенезіні ерекшеліктері

Сторектілер мен адамны эмбриональды дамуында басадай омырталыларды дамуына тн кптеген орта сипат бар, біра оларды дамуыны тек сторектілер мен адама ана тн ерекшеліктері болады. Адам эмбриогенезіні ерекшеліктеріне кіл аударайы.

1. Адамны дамуыны басты ерекшелігі ол рса ішінде жне ана мен бала арасында тыыз байланыс жадайында туі.

2. Эмбрионалды кезені затыы. Адамда ол 280 кнге (9 ай, 10 акушерлік ай, немесе 40 апта) созылады.

3. йел организімінде жыныс жасушаларыны дамуы эмбрионалды кезеде басталып, туаннан кейін жаласады. Адамны жмырта жасушасы рыты рса ішінде дамуына байланысты оректік заттары аз болып, екінші реттік олигоизолецитальды болады, оны рамындаы аздаан сарыуыз бкіл цитоплазмаа біркелкі жайылан. Толы пісіп жетілген аналы жыныс жасушасы аналы жыныс безінен менструальды циклді ортасында айына бір рет блініп шыады. Аталы жыныс жасушалары аталы жыныс безінде зіліссіз тзеледі.

4. рытандыру организмні ішінде полиспермді жолмен теді. рытану моноспермді: жмыртажасушаа зіні геномын тек 1 ана сперматозоид жеткізеді. рытану жатыр ттікшесінде тіп бірнеше саата созылады.

5. Зиготаны блшектенуі толы, біркелкі емес, асинхронды.

6. Эмбриогенезді ерте сатысынан бастап-а ры пен ана арасында те тыыз байланыс пайда болады. Байланысты алыптасуы имплантация (рыты жатырды шырышты абышасына енуі) жне плацентация (ана мен баланы байланыстыратын мше ретінде плацентаны тзелуі) кезінде жреді. Адамда тетін имплантация баса сторектілерден айырмашылыы тере жріп интерстициалды болып табылады (ры эндометрийге тередей кіріп ан тамырларын бзады). Осыны нтижесінде рыты ерте даму сатыларында оректену дісі екі рет згеріске шырайды: басында ол аутотрофты болып зиготаны зіні оректік заттарыны есебінен жрсе, кешірек ол гистотрофты жол арылы (жатыр ттікшесіні, жатыр бездеріні жне бзылан тіндерді німдерін олдану) гематотрофты діске (тікелей ан арылы) кшеді.

7. Гаструляция деламинация, иммиграция жне жасушаларды жартылай инвагинациясы дістерімен екі саты трінде теді.

8. Гистогенез и органогенез 17—20-шы туліктерде жріп, пресомиттік, сомиттік жне дефинитивті гистоорганогенез сатыларынан трады.

9. Сторектілерді эмбриогенезі баса омырталылара тн ры абышаларыны дамуыны ерте жруімен жне жаа провизорлы мшелерді (хорион, плацента, кіндік бау) ралуымен сипатталады. Адам плацентасы дискоидальды гемохориальды болады.

10. Адамны бкіл эмбриогенезін зіндік ерекшеліктерімен сипатталатын бастапы, рыты жне нрестелік кезедерге бледі.

11. Адамны дамуында гистогенез жне органогенез кезедері за жріп эмбриогенезді кп мерзімін алады, біра нрестені тууымен толы аяталмайды. Осыан байланысты жаа туан бала баса сторектілерді тлімен салыстыранда дамуы кешеуілдеген, дрменсіздеу болады.

12. Адамны эмбриогенезіне бас миыны арынды дамуы тн, бл цефализацияны индексіні (бас миыны салмаы мен бала денесіні салмаыны араатынасы).

Жыныс жасушаларыны морфофункциональды сипаттамасы

Жыныс жасушаларына аталы жыныс жасушасы сперматозоид жне аналы жыныс жасушасы – жмыртажасуша (овоцит) жатады. Жыныс жасушалары гаплоидты болып келеді.

Сперматозоид.

Оны басы, йрыы бар, зындыы 60-70 мкм болады. Каудальды блігі з кезегінде байланыстырушы, аралы, басты жне дистальды болып блінеді.

Сперматозоидты ядросыны алдыы блігінде, цитолемманы астында Гольджи кешеніні туындысы жне лизосомаа сас акросома орналасады. Оны мембранасы алдынан цитолеммаа, ал артынан ядроа тйісе орналасан. Акросоманы рамында овоцитті млдір абышасыны рамына кіретін заттарды ыдыратын белсенді заттар (гиалуронидаза, протеазы, гликозидаза, липаза, нейраминидаза, фосфатазалар т.б. 10-12 ртрлі ферменттер) болады.

Аналы жыныс жасушасы

Адамны жмыртажасушасы дгелек пішінді. Оны диаметрі шамамен 130 мкм. рамында 23 хромосома бар, оны бірі жынысты Х- хромосома. Электронды микроскопиялы зерттеулерде овоцитті цитоплазмасында митохондриялар, Гольджи кешені, жасы дамыан гранулярлы жне агранулярлы эндоплазмалы торлар, сондай-а трофикалы (вителлин, липид тйіршіктері) жне пигменттік осындылар аныталады. Жмыртажасушаны сыртынан плазмалы мембрана аптап трады. Оны астында алыдыы 2- 3 мкм болатын цитоплазма абаты орналасады. Цитолеммамен осып оны кортикальды абат деп атайды. Кортикальды абатта рамында ртрлі ферменттері (овопероксидаза, мысалы, рытанудан кейін жарырауы абышаны асиетін згертеді) бар кортикальды тйіршіктер аныталады. Кортикальды абат жасушаны ралуында жне рытануында маызды ызмет атарады.