Парламентті крылымы. VI.Парламентті жне оны палаталарыны ішкі рылымы

VI.Парламентті жне оны палаталарыны ішкі рылымы

4.1Парламентті ішкі органдары

4.2Парламент жанындаы органдар

4.3Парламент апараты

4.4Парламенттерді жанындаы лоббисттер

V.Парламентті кілеттіктері

5.1Парламеттерді оларды кілеттіктері трысынан жіктеу

5.2Парламентті за шыарушылы жне згеде кілеттіктері

 

ОРЫТЫНДЫ...............................................................................................

ПАЙДАЛАНЫЛАН ДЕБИЕТ ..............................................................

 

Кіріспе

За шыару билігі - задарды, зады кші бойынша тек конституциядан ана тмен болатын міндетті ыты актілерді кабылдау ыы, ммкіндігі жне тсілдері. детте задарды парламенттер абылдайды (сонымен атар парламенттен жоары жне парламенттен тмен органдар жне баса да органдар задарды абылдайды). Финляндияны 1999 жылы Конституциясында, зге де кейбір негізгі задарда за шыару билігі парламентке, сонымен атар вето ыын иеленіп, задара ол оятын мемлекет басшысына тиесілі деп бекітілген. Соан оса за референдум жолымен де абылдануы ммкін, мндай жагдайларда за шыару билігі тікелей халыа тиесілі болады. Зады тек баса замен жойып, згертуге болады немесе конституциялык баылау органы оны кші жо деп тани алады.За шыару билігі органдары тек за шыгарып коймайды,соан оса кіметті ызметіне баылау жасайды, озге де функцияларды аткарады.

 

 

I. Парламснттін тсінігі жэне онын курылымы

Парламенттін тусінігі.

«Парламент» термині французды «parler — сйлеу» деген сзінен пайда болан. Парламенттарихи трыда з бастамасын Ежелгі Грекияны жне ЕжелгіРимні кілдік органдарынан, континенталды Еуропадаы Ортаасырларды басындаы сословиелік-кілдік мекемелеріненаланымен, азіргі заманы парламентті пайда болуынАнглиядаы XIII-XIV . оиалармен байланыстырады.Бл кезде корольді билігін ірі феодалдарды,жоары дінбасыларыны, алалар мен селолык жерлерді (кауымдарды)кілдеріні жиналысы шектеп отыран.азіргі замангы парламент - халыты егеменді еркінбілдіретін, е алдымен за кабылдау аркылы аса маныздыоамды катынастарды реттеуге арналан, мемлекеттісаясатыны негізгі баыттарын аныктайтын (анытауаатысатын), мемлекетті кейбір жоары органдарын кратынжне аткарушы билік органдарыны жне жоары лауазымдытлаларды ызметін баылауды жзеге асыратын халытыкілдікті жоары органы. Парламент тменде арастырыланзге де кптеген кілеттіктерді иеленеді.Конституциялык ыты марксистік-лениндіктжырымдамасы детте парламентті мні тмендетеді жнемемлекетті баскару жйесі ретіндеті парламентаризмді жоашыарады, оны орнына кеестер жйесін сынады. Парламенттікп жадайда баса себептер бойынша да сынга алып жатады.Расында да азіргі заманы апаратты оамдаы мірдікрделенуіне, басару процестеріне атысты талаптардыартуына байланысты, басару процестері шін техникалы уралдарды, есептерді, есептегіш машиналарды тартудынтижесінде парламентті коамды баскарудаы рлі тмендеуіммкін. Аыр соында парламентті зіні де кейбір кездеріхалыты трлі абаттарыны шынайы кілі ретіндегі рлінжоалтуы байалады.Бір атар жадайларда парламенттік ызметте сак мдделер,жеке масаттар, танысты катынастар басым болуы ммкін.Соан арамастан парламентті біржакты баалау дрысемес. Парламентті мні біресе азаяды, біресе седі. Белгілібір кезедерде парламентті рлі суі ммкін жне олаткарушы билікке шешуші сер етеді (мысалы, АШ-та 1974жылы президент Р. Никсонны ызметтен кетуіне немесе 1999жылы АШ президенті У. Клинтона катысты импичментпроцедурасына байланысты). Парламентті шешіміменкіметті тарату немесе премьер-министрді ызметінен босату,парламенттегі дауыс беруді нтижесінде президенттерділауазымынан босату (импичмент) жніндегі кптеген фактілербелгілі (Боливия,Бразилия, Индонезия, Перу жэне т.б.).Парламентті рлі тмендегенімен, аса маызды мселелерді,соны ішінде адам ытарына атысты мселелерді шешуде олелеулі рл аткарады.

Соан оса парламентті мнін халифат идеясынанегізделетін фундаменталистік мсылманды тжырымдамаларда жоа шыарады, бл кезде парламентті орнына мемлекетбасшысыны жанынан кеесу органы (аш-Шура) крылады.Алайда мсылман елдеріні басым блігінде парламентсайланады, біра оны рлі кеес берушілік кілеттіктерменшектеледі.Парламент азіргі заманы коамда аса маызды рлге ие.Ол тек за шыарушы емес, соан оса трлі саяси кштердімдделерін білдіруші, келісімге келу аренасы болып табылады.Дегенмен, кейбір кездері парламентті крамы, оныкызметі халыкты наразылыын туызады. Оппозиция басаранадамдар тобы Грузияда, ыргызстанда, Молдовада жне баса даелдерде парламентті басып алан.

Парламентті крылымы.

рылымына арай парламент ретінде детте бір палаталы кілдік мекеме немесе екі палаталы парламентті тменгі палатасы тсіндіріледі, дегенмен за саласы трысынан бл тсінік лдеайда крделі болып табылады. Аылшын-саксон ыында парламент – мемлекет басшысынан (лыбританияда монарх, ндістанда президент), жоары жне тменгі палатадан тратын ш жаты мекеме. Осы ш крамдас бліктерді келісімі болан жадайда ана за кабылданады. Аылшын-саксон ыыны сері басымдылыа ие,мемлекет басшысы болып президент табылатын жне бір палаталы парламенттері бар мемлекеттерде (мысалы, 1977 жылы Конституцияа сйкес Танзанияда) парламент мемлекет басшысынан жне Халыкты жиналыстан тратын екі жаты мекеме ретінде арастырылады. Континенталды ыта (Германия,Франция) парламент ретінде оны екі палатасы тсіндіріледі, мемлекет басшысы парламентті крамдас блігі болып табылмайды. Ал кейбір кездері тек бір палаталы за шыару органы ана парламент ретінде саналады (Украина). азіргі кезде лемде бір палаталы парламенттер жиі кездеседі (Дания, Грекия, Египет, ытай, Португалия, Танзания, Финляндия, Швеция жэне т.б.), шамамен аланда елдерді те жартысында екі палаталы парламенттер рекет етеді, ал 1980 жылдарды соы - 1990 жылдарды басында Отстік Африка Республикасындаы Парламент ш палатадан трды (1994 жылгы Уакытша конституцияны кабылдаана дейін), дегенмен а нсілді халыты палатасы мемлекеттік билікті іс жзіндегі органы болды. Югославиянь парламентінде 1970-жылдары алты палата болды. Африка мен Океанияны кейбір елдерінде парламентті бір немесе екі палатасымен катар ксемдерді ерекше палаталары рекет етеді, олар тек белгілі бір мселелер (салт-дстр, мдениет жне т.б.) бойынша кеес берушілік кілеттіктерді иеленеді. Норвегияда Парламент екі палатадан емес, екі бліктен трады деп саналады. Парламентті палаталары трлі атаулара ие (біратар жадайларда - депутаттар палатасы жне сенат), кп жадайда оларды тменгі жне жоары палата деп атау колданыса ие. Соы екі атау тарихы сипата ие: казіргі кезде кптеген елдерде жоары палата, тменгі палатаа арагандааз кілеттіктерді иеленеді. Жоары палата зады турыдан не лсіз, не кшті болады. Тменгі палатаны шешімін кейінге калдыруа ылы боланымен, оган карсы тра алмайтын жоары палата лсіз деп саналады, себебі бл кезде тменгі палата вето ыын пайдалану аркылы оан ттеп бере алады (лыбритания, Польша жэне т.б.). Ал жоары палатаны келісімінсіз зады абылдау ммкін болмаса, ол кшті деп саналады (Италия, АШ, 1999 жылы Конституциясына сйкес Швейцария жне т.б). Мндай жадайларда палаталар за абылдау кезінде те ылы болады. Сонымен атар біратар елдерде (Италия) кіметке сенімсіздік вотумын тменгі палата да, жоара палата да білдіре алады. Парламентті палаталары з мшелеріні саны бойынша бірдей болмайды. Конституция (за) палаталар мшелеріні накты санын белгілеуі ммкін (Польшаныц томенгі палатасында 460 депутат, Италияда - 630, Жапонияда - 500 жэне т.б.), мндай санны шегін белгілеуі ммкін (мысалы, Египетте кемінде 350 сайланбалы депутат болады, ытайды бір палаталы парламент мшелерініц саны 3 мынан аспауы тиіс) немесе бір депутатты трындарды не сайлаушыларды андай санынан сайланатынын крсете отырып, згермелі санды белгілеуі ммкін. Халык саныны згеруіне арай депутаттарды саны да згереді. детте тменгі палата мшелеріні саны жоары палатаа арагандаекі есе (Италия), торт есе (Канада), алты есе (Польша) арты болады. Тек лыбританияда ана 1999 жыла дейін згеше араатынас болан: жоары палатада (Лордтар палатасында) 1200 астам прлер жне Кауымдар палатасында - 659 мше (азіргі кезде жоары палата мшелеріні саны тменгі палатага араандабіршама аз). Соы о жылдытарда орын алан рдіс - палаталар мшелерініц санын накты белгілеу. Соы жылдары жоары палаталарды рлдері артуда, оларды кілеттіктері кееюде, себебі кейбір елдерде олар тменгі палатамен бірге бірлескен отырыстарда кптеген маызды мселелерді (мысалы, президентті ветосын жену, премьер-министрді таайындауа келісім беру, кіметке сенімсіздік вотумын білдіру) шешеді. Сонымен атар кп жагдайда жоары палата мейлінше ірі ауматы жымдарды кілдік органы ретінде, ал кейбір кездері халыкты трлі ксіби топтарыны коперативтік кілдік органы (Ирландия, Словения) ретінде карастырылады.