Жер сті жне жер асты суларыны ластану кздері туралы азаша реферат

Физикалы ластану

ылыми-техниканы арыштап дамуы табиатты тиімді пайдалану ісін йымдастыруда адамзатты алдына біратар жаа міндеттер ойып, табиатты орауды кптеген мселелерін шиеленістіріп жіберді. Табиат ресурстарын пайдалану клеміні артуы, тран ортаны ндіріс жне ттыну алдытарымен ластануыны суі, адамзатты энергиямен арулануыны артуы, жаа заттар жасап ндірісті жаа салаларыны пайда болуы, ауыл шаруашылыын интенсивтендіру, халы кп ірі алаларды кбеюі негізгі шешімін тезірек табатын мселелерді атарына жатады.
ылыми-техникалы революция экологиялы ортаны ластануына арсы крес. Ластану дегеніміз ауаны, жер мен суды біз аламайтын олайсыз згерістерге шырауы, ол азір немесе болашата сімдіктерді, жануарларды, адамны міріне, нерксіп пен ауыл шаруашылыындаы ндіріс процестеріне, табиат ресурстарыны жай-кйіне олайсыз ыпалын тигізуі ммкін.

Экологияны крт нашарлап кетуі адамдарды табиата антропогендік серінен болып отыр. Атмосферадаы кмірышыл газдарды концентрациясыны артуына байланысты климат згеріп, температураны жоарлауына келіп соады. Энергия кзі ретінде кмір, мнай, табии газды пайдалану нтижесінде жне машиналарды кбейіп индустриялы революцияны ркендеуіне байланысты бл процесс тезірек жреді.

Негізгі блім
2. Атмосфераны ластануы мен ластаушы кздер.
ндiрiстi арындап дамуына жне отын трлерін ке масштабта жауа байланысты атмосферадаы бос оттекті оры азайып, ал кмірышыл газыны млшері жоарылауда. Нтижесiнде табиаттаы кмiртектi айналымы бзылды деуге болады. Адам баласы отты е алаш рет олданан кннен бастап осы кнге дейін трлі жану процестерінде 273 млрд. тонна оттегі жмсаан болса, соны 246 млрд. тоннасы, яни (90% а жуыы) соы жарты асырда ана жмсалан. Кмiртек айналымыны бзылуы мен атмосферада кмiрышыл газыны концентрациясыны жоарылауы Жердегi барлы химиялы тепе-тедiкке лкен сер етедi.

Атмосфералы ауа — трлi газдарды оспасы. Оны рамында 78,08% азот, 20,9% оттегi, 0,93% аргон, 0,03% кмiрышыл газы бар. Ал алан 0,01% баса неон, гелий, метан, радон, ксенон, т.б газдарды лесiне тиедi. Жер бетiнде оттексiз тiршiлiк жо. Ол жасыл сiмдіктердi тiршiлiк рекеттерi нтижесiнде тзiледi. сiмдiктер су мен кмiрышылынан фотосинтез процесi кезiнде оттектi бледi. Ал баса барлы тiрi организмдер оттектi тек пайдаланушылар болып есептеледi. Кмірышыл газы атмосфераа тiрi организмдерді тыныс алуы, отын трлерiнi жануы, органикалы заттарды ыдырауы мен шiруi кезiнде блiнедi. Ауаны рамындаы кмiрышыл газы млшерiнi кбеюi адам мен жануарлар организмiне зиянды сер етеді.
Атмосфера табии жне жасанды (антропогендiк) жолмен ластанады.

1.1.Табии ластану.
Атмосферада немi белгiлi млшерде ша болады. Ша табиатта жретiн табии процестер нтижесiнде тзiледi.
Шаны ш трi болады: минералды (органикалы емес), органикалы жне космосты. Тау жыныстарыны гiтiлуi мен бзылуы, вулкандар атылауы, орман, дала, торфтарды ртенуi, теiз беттерiнен суды булануы минералды шаны тзiлуiне себеп болады. Органикалы ша ауада аэропланктондар — бактериялар, саыраулатарды споралары мен сiмдiктердi тозадары, т.б. трiнде жне сiмдiктер мен жануарларды ыдырау, ашу, шiру нiмдерi трiнде болады. Космосты ша жанан метеориттердi алдытарынан тзiледi.

Атмосфералы ша Жер бетiнде жретiн кейбiр процестер шiн белгiлi роль атарады. Ол су буларыны конденсациялануы шiн, олай болса жауын-шашынны тзiлуiне сер етедi. Бнымен атар кн радияциясын сiiрiп тiрi организмдердi кннi зиянды сулелерiнен орайды.
Жер бетiндегi заттарды биологиялы ыдырауы, оны iшiндегi топыра бактерияларыны тiршiлiгi ккiртсутек, аммиак, кмiрсутектер, азот, кмiртек оксидтерiнi орасан зор млшерiнi тзiлуiне келiп соады.
2.2. Жасанды ластану.

Атмосфераны ластаушыларды е негiзгiлерi транспорт трлерi, сiресе автомобильдердi жанармайларыны жану нiмдерi болып табылады. Есептеулер бойынша, (слайд) автомобильдерден блiнген газдарды рамында кмiрышыл газы — 9%, кмiртек оксидi -4%, кмiрсутектер — 0,5%, оттек — 4%, сутек -2%, альдегидтер — 0,004, азот оксидтерi — 0,06%, ккiрт оксидтерi — 0,006% барлыы 200 ге жаын компоненттер бар екенiн анытады. Атмосфераа транспорттардан блiнген газдарды рамында 25-27% орасын болатыны аныталан.

азiргi кезде бкiл лемде шамамен 500 млн аса автомобиль жрiп трса, лкен алалардаы атмосфералы ауаны тазалыын сатау адамзат шiн аншалыты маызды екенi тсiнiктi. Мысалы, Лос-Анджелес аласыны ауасын немi 2,5 млн автомобиль, Парижде — 900 мы, т.с.с. ластайды. Ал рбiр мы автомобильден кнiне ауаа 3000 кг кмiртек оксидтерi, т.с.с отынны толы емес жану нiмдерi блiнедi. Яни физико-химиялы оспалар тыныс алу кезiнде адам мен жануарлара аса зиянды.

Келесі ластаушыларымыз – жылу электр станциялары. уаты орташа жылу электр станциясы 1 саатта 80 т кмiр жаып, атмосфераа шамамен 5т ккiрттi ангидрид жне 16-17 т кл бледi. Атмосфералы ауаны тазалыына лкен сер ететiн жаылатын отынны сапасы, жау дiстерi, газтазартыш ондырылар мен алды блетiн трубаларды биiктiгi. ЖЭС газа кшiру зиянды алдытар млшерiн бiршама азайтады.
Зиянды газдарды авиациялы транспорт та бледi. Есептеулер бойынша, реактивтi самолеттер шу кезiнде 1 саатта 0,7 кг/м3 альдегидтер, 6,5 кг кмiртек оксидi, 1,7 кг кмiрсутектер, 4,3 кг азот оксидтерi, 6,3 кг/м3 атты блшектер бледi екен.

Атлант мхиты арылы шып тетiн бiр реактивтi самолет, 8 саат шу кезiнде осы уаытта 25000га жердi орманы блетiн оттектi жмсайды екен. Атмосфераны антропогендi ластану жолдары жылу энергетикасы, мнай, газ деу нерксiптерi, транспорт, термоядролы аруларды сынау, т.б. арылы жредi. Бларды райсысы рамы ондаан мы компоненттерден тратын трлi оспаларды атмосфераа блiп шыарады. Ауа кеiстiгiн ластайтын осылыстар кмiртек оксидтерi, ккiрт пен азот осылыстары, кмiрсутектер мен ндiрiстiк ша тоза. 1 жыл iшiнде атмосфераа 200 млн тонна кмiртек оксидi (СО), 20 млрд тонна кмiрышыл газы, 150 млн тонна ккiрт оксидi, 53 млн тонна азот оксидтерi , 50 млн тонна трлi кмiрсутектер блiнедi.

Биосфераны ауыр металдармен ластануы — ылыми техникалы прогресстi аса маызды проблемаларыны бiрi болып отыр. Кейбiр есептеулер бойынша бкiл адамзат оамы кезеiнде 20 млрд тонна темiр ндiрiлген болса, оны трлi техника, рал жабдытар, ондырылардаы млшерi 6 млрд тонна ана, олай болса 14 млрд тонна темiр оршаан ортаа таралып, ластап отыр деуге болады. Бдан баса жыл сайын ндiрiлген сынап пен орасынны 80-90% биосфераа таралан. Кмiр жанан кезде кл жне трлi газдармен бiрге оршаан ортаа таралатын кейбiр элементтердi млшерi оларды ндiрiлген млшерiнен де асып тседi.

Ауаны ластануы адамны денсаулыына, экожйелердi алыпты жмыс iстеуiне, т.с.с. кптеген организмдерге зиянды серiн тигiзедi. Кмiрышыл газы инфраызыл суленi — жылу сулесiн сiiредi, оны млшерi белгiлi бiр концентрацияа жеткенде оршаан ортадаы жалпы температураны жоарылауына келiп соуы ммкiн. Атмосферадаы озонны млшерi (клем бойынша) 20%, бiра ол Жер бетiн кн радиациясынан орап трады жне бактерицидтiк асиетi бар.

Атмосфераны ккiрттi осылыстармен ластануы азiргi тадаы аса маызды проблемаларды бiрi болып отыр. ышыл жабырлар ааштар мен ауыл шаруашылы даылдарыны суiн тежейдi. Атмосфераа блiнген ауыр металдар заттарды табии айналымына осылып, су мен топырата кп млшерде жинаталып тiршiлiкке лкен зиян келтiредi. Мышьяк пен хром рак ауруларыны тууына себеп болады. Ал селенмен уланан организм лiмге шырайды.

2.3. Атмосфераны радиоактивтi заттармен ластануы
Атмосфераны радиоактивтi ластануы нтижесiнде радиациялы сер ету байалатын боландытан те ауiптi болып саналады. Радиациялы сер — радиоактивтi ыдырау кезінде блiнетiн радиоактивтi сулелердi серi. Бл сулелер кейбiр химиялы элементтердi атом ядроларыны ыдырауы кезiнде сырты ортаа блiнедi. Блiнген радиоактивтi сулелер адам организмiнi тiрi тканьдерi арылы тiп, биологиялы процесстердi бзып, организмде трлiше физикалы, химиялы жне физиологиялы, е соында патологиялы згерiстер туызады.
Радиациялы серлердi шыу кздерi баршаа млiм, арапайым космосты сулелерден бастап, экологиялы катастрофалар болып табылатын ядролы аруларды сынау, атом ядролы станциялардаы авариялар, т.с.с. Радиоактивтi элементтердi ндiру мен атом ондырыларын, двигательдерiн iске осу жмыстары кезiнде атмосфераа те ауiптi радиоактивтi заттар блiнуi ммкiн. Радиоактивтi заттар атмосферада тоза, не аэрозоль трiнде болады, оларды азантай дозасыны зi адамны нерв системасы, жыныс бездерi, асорыту, тыныс алу органдары, аланша без бен гипофиз ызметiне зиянды сер етедi.

Атмосфера радиоактивтi заттармен сiресе, атом жне сутектi бомбаларды жарылуы кезiнде ластанады.
Радиоактивтi изотоптар сiмдiктердi алдытары, жануарларды алды нiмдерi арылы да таралады. Судаы изотоптар сiмдiктерге сiiрiлiп, олармен балытар оректенiп, балытарды жыртыш балытар не стар орекке пайдаланады, т.с.с.
1945 жылы августа Жапонияны Хиросима мен Нагосаки алаларында жарылан атом бомбаларыны зардаптары лi кнге дейiн саталуда. 1949жылы Семей жеріндегі ядролы сынаты зардаптары да лі сезілуде. 1963 жылы Москва аласында бейбiтшiлiк сйгiш мемлекеттердi бiразы бiрiгiп, ядролы аруды атмосферада, космос кеiстiгiнде жне су астында сынауа тыйым салу туралы келiсiмге (менорандум) ол ойды. азірде азастан ядролы арудан бас тартан алаш ел ретінде танылып отыр.

2.4. Атмосфераны физикалы серлермен ластануы
1.4.1. Дiрiлдеу жне шу.
ылым мен техниканы арынды дамуы кезеiнде атмосфераны шумен ластануы да бiратар зардаптарын тигiзуде.
Айнымалы физикалы рiстi сері болатын серпiмдi денелерде пайда болатын аз механикалы тербелiстер дiрiлдеу деп аталады.
Дiрiлдеулерге, е алдымен, дыбысты жатызуа болады.
Серпiмдi орталарды естiлмейтiн тербелiстерi де, естiлетiндері де акустикалы тербелiстердi амтиды. Дыбыс тербелiстерi - бл 16Гц – пен 20кГц аралыындаы тербелiстер. 16Гц-тен тмен жиiлiктегі тербелістер – инфра дыбыс, 20кГц-тен жоары тербелістер – ультрадыбыс деп аталады.
Шу – р трлi арын жне жиiлiктегі периодты емес дыбыстарды жиынтыымен аныталады. Адамдарды оршаан шулар ртрлi арында болатындыын білеміз, мысалы: сйлеу тiлi – (децибел) 50-60Дб; серена – 100Дб; жеiл автомобильдi озаушысыны шуы – 80Дб; атты музыка – 70Дб; кдiмгi птердегi шу – 30-40Дб.

Шу адамны организміне, оны физиологиялы белсендiлiгiне сер етедi жне белгілі млшердегі серлерді жина кші адам организмінде трлі ауытушылытарды шаыра алады, алдымен адамны дыбысты абылдау абілетіні тмендетуiне, кередiкке алып келуі ммкін.
Дегейi шамамен 90-120 децибел болатын шулар адамны жйке жйесiне сер етiп, есту органдарыны ызметiн нашарлатып, тiптi кейбiр жадайларда жйке — психикалы ауруларды пайда болуына себеп болады. Бнымен атар гипертония, асазанны жарасы, организмнi эндокриндiк системасыны бзылуы сияты ауруларды пайда болуына, нерв клеткаларыны дегенерациялануына кеп соады. здiксiз атты шу серiнен перифериялы ан тамырлары тарылып, блшы еттер мен миа анны келiп жетуi иындайды. Дегейi 130 децибелден асатын шу акустикалы травмалар туызады.
Батысты бiратар елдерiнде скери аэродромдар маындаы елдi мекендер трындарыны немi шып тратын реактивтi самолеттердi шуынан жректi миокардi инфаркт, жыныс органдары ызметiнi лсiреуi сияты аурулар жиiлеген. Ал кенеттен болан атты шу серiнен жректi тотап алуы да байалады. Жануарларда да, сiресе й старында жмырталар салу, сиырларды ст беру абiлетi тмендейтiнi байалан.
1.4.2. Электромагниттi рiстер

азірде электромагниттi рiстердегі ионданбайтын суле шыарулар адамзатты оршаан экологиясында те ккейкестi сратарды біріне айналды, сіресе бл жерде азiргi трмысты техника, ялы телефондар, плеер, компьютер сияты ралдарды лсiз жне аса лсiз электромагниттік рістерді шыаратындыын ескеру ажет.
азіргі олданыста жрген трмысты техниканы шыаратын лсіз ЭМ тербелістеріні оршаан ортаа, сау адама, оны организміне за серiн анытауды сенiмдi ралдары жоа тн.
1.4.3. Фонды электромагниттік рістер. Электромагниттi рiс деп за уаыт бойы тірі жне тiрi емес объектілерге сер ететiн жасанды жне табии сипаттаы ионданбайтын суле шыаруды айтады.

Табиатта табии сипаттаы электромагниттік рiстер бар. Табиаттаы тмен жиiлiктi (жздеген килоГцке дейінгі) ЭМ толындара мыналар жатады: атмосфералы электр, табии тау жыныстарыны табии магнетизмi; теiз суыны айтуы жне тасуы былыстары; жердегi магнитосфераа кн желінi серi; атмосфералы электрдi жылжымалы зарядтарымен рекеттесетiн арышты блшектердi р трлi аындары; полярлы жарыраулар.
Аталан электромагниттік толындар кздерiні арасында, атмосфералы электр эрісінi кздерiн 0,003-30 МГц жиiлiктерi аралытарында санау керек.
1.4.4. Радиоэлектронды ралдарды ЭМ рiстерi. Жасанды сипаттаы электромагниттік толындара радиоэлектронды ралдарды шыаратын толындарын жатызамыз

1.4.5. ТД жне радиохабар. Радиотолындар баса электромагниттік ріс толындарымен салыстыранда аса жоары уатты, за уаыт бойы здiксiз аымда жмыс iстеу шiн арналан. Радио жне телестанцияны негiзгi міндеті оршаан кеiстiкке ЭМ ріс толындарын тиiмдi шыару болып табылады, сондытан да оны оршаан ортаа жне адамдара олайсыз сер етуші бастапы фактор ретінде арау керек. Мндай ЭМ ріс шыаран толындар адамдарды басым кпшілігіне сер етеді.
Санитарлы талаптара сай, адамдар тратын имараттарда, емдiк, мдени, бала оытатын мектептер жне орта білім беру оу орындарында ЭМ ріс серін за уаыт пайдалануа рсат етiлмейдi.
1.4.6. ялы байланыс. ялы байланыс ралдарыны азiргi адамдарды кнделiктi мiрiне жаппай енгiзілуі оны зиянды серін ескеру ажеттілігінен туындаан басты мселе болып тр.

Негізінен ялы телефондарды шыаратын лсіз ЭМ рістеріні адам организміне зияны бар екендігі кеінен талылануда.
1.4.7. Энергетика жне электрлік клiк. Электрлік клiк бгiнде мiрдi ажырамас блiгіне айналды, дегенмен оны адам денсаулыына серіне басты назар аударылмайды. Кп жадайларда, жолаушылар электрлік клiктi электромагниттiк ауiпсiздiгiнi дрежесi жайлы ойланбайды.
Зерттеулері нтижесінде электрлік клiктi сері оны пайдалану жадайында ммкіндігінше згеретіндігі аныталан. Яни клікті жылдамды алуы мен тотауыны 0,01 – 50Гц аралытарында озалыс кезіндегі магниттiк индукциясыны мні тмендегідей згереді: троллейбустарды жргiзушiлерiнi кабиналарында – 49 – 325 мкТл, трамвайларды жргiзушiлерiнi кабиналарындаы – 160 – 220 мкТл, жолаушылар салондарда - 265 мкТл-а дейiн, аладан тыс электрлік кліктерде – 75 – 85 мкТл-а дейін.

1.4.8. Компьютер жне кесе техникасы. Адам азасына зиянды сері жаынан дербес компьютерлер ялы байланысты сенiмдi баталастары болып табылады. Зерттеулер, ДК-мен жмысты 45 минутынан кейiн олданушылар организмінде маызды шамадан тыс жктеулер айындалатындыын крсетедi.
азiргi заманда кесе шiн маызды техникалы ралдар компьютер, телефон, ксерокс – адам азасына те ауіпті. Компьютерді жйелік блогы мен мониторынан шыарылатын электромагниттi сулеленулер компьютерді айналасына толы таратылады, ауіпті электромагниттік ріс аймаы 2,5 м-ге дейін жетуі ммкін.

1.4.9. Трмысты техника. азiргi трмысты техника бгінгі кнде адам шін электромагниттік суле шыару кзі болып алуда. Электр тогымен коректенетін барлы трмысты техника электромагниттік ріс кздері болып табылады. Е уаттысы – ультратолынды пештер, аэрогриль, электрлік плиткалар. Ультратолынды пештерден (УТП) баса барлы трмысты техника жиілігі 50Гц электромагниттік толындарды пайдаланады. УТП-терде жмысшы жиілігі 24ГГЦ-тi райтын рiстiк арнайы ультратолынды ріс генераторлары олданылады.
1.5. Атмосфералы ауаны ластануыны зардаптары

Атмосфераны ластануы адам, жануарлар мен сiмдiктер шiн рашан зиян. Ттiннi рамындаы газдар олайсыз метеорологиялы жадайларда алы улы тмандарды тзiлуiне кеп соады. Тiптi кейбiр жадайларда улы заттарды жинаталуы нтижесiнде адамдарды аса ауiптi аурулары мен лiмiне себеп болады. Бiратар елдерде зиянды улы заттарды жоары концентрациясыны атмосферада жинаталуы нтижесiнде смог деп аталатын алы тмандар байалды. ндiрiс орындарынан шыан алдытар рамында 140-а жуы зиянды заттар болады. Оларды кпшiлiгi тссiз, иiссiз болып, организмге бiрден сер ете оймайды. Ауаны ластануы адамны жалпы жадайын нашарлатып, жмыс абiлетiн тмендетiп, жтел, бас айналу, дыбыс жолдарыны спазмалары, кпенi трлi аурулары, организмнi жалпы улануын туызып, трлi аурулара арсы тра алу абiлетiн тмендетедi.
ндiрiс орындарынан шыан алдытар, транспорт трлерiнен шыан газдар, ттiн, iрi алаларды стiнде пайда болатын трлi шадар Кн сулесiнi Жердi бетiне тгел тсуiне кедергi келтiредi. Ультраклгiн сулелерiнi жетiспеушiлiгi балаларда авитаминоз жне рахит ауруларын туызады.
Атмосфераны рамындаы зиянды заттардан жануарлар мен жабайы адар да уланады. ндiрiс орындарынан шыан алдытар рамындаы фторлы жне мышьякты осылыстардан бал аралары уланып, оларды бал жинау абiлетi тмендейдi. Бiратар мемлекеттерде жабайы адарды (бы, оян мен ырауыл, т.б.) атмосфераны рамындаы ккiрттi газ, мышьяк, сурьманы серiнен улану оиалары кп кездеседi.

сiмдiктер шiн сiресе улы болып саналатыны ккiрттi, фтор, хлорды осылыстары мен кмiрсутектер. Олар ауылшаруашылы даылдарына, орман мен батар, парктерге лкен зиян келтiредi.
1.6. Атмосфералы ауаны ластанудан сатау жне орау жолдары
Атмосфералы ауаны ластануымен кресу мселесi крделi, жан-жаты жне лкен материалды шыындар мен кштi ажет етедi. Дегенмен ылыми-техникалы прогресстi азiргi заманы даму дегейi адам организмi мен оршаан ортаа зиянды сер ететiн заттарды тзiлуiн жне блiнуiн азайтып, ластануды алдын-алуды iс-шараларын жасауа ммкiндік бередi.

Атмосфералы ауаны ластануыны алдын алатын жне зиянды алдытарды млшерiн азайтуа ммкiндiк беретiн iс-шараларды тмендегiдей 3 топа блуге болады:
1. Зиянды осылыстар тзiлетiн технологиялы процестердi жасарту жне ммкiндiгiнше зиянды заттар аз блiнетiн жаа технологияларды ндiрiске енгiзу.
2. Отынны рамын, аппараттар мен карбюрацияны жасарту жне ауа тазартыш ондырылар арылы ауаа зиянды заттарды тсуiн азайту немесе млде болдырмау.
3. Зиянды осылыстарды блетiн объектiлердi тиiмдi орналастыру жне жасыл сiмдiктердi кптеп отырызу, егу.

Биологиялы ластану

Табии ортада химиялы жне радиациялы ластанудан баса р трлі ауру туызатын ластануды биологиялы трі кездеседі. Биологиялы ластануа: ауру туызатын микроорганизмдер, вирустар, рттар, т.б. жатады. Олар ауада, суда, топырата, жануарлар мен адамны организмінде кездеседі.
Жер бетіндегі шамамен 1 500 000 жануарды 50 000-а жуыы паразиттік тіршілік етеді, соны ішінде 500-дей трі адам организміні паразиттері болып саналады. Адам паразиттеріні кбісі – ауру оздыратын жндіктер. Тіршілік етуіне арай паразиттер – уаытша жне траты болып блінеді. Уаытша паразиттер организм денесінде орек керек боланда ана пайда болады. Олара: сліктер, кенелер, масалар, бргелер жатады. Ал траты паразиттер шін организмдер оректену объектісі ана емес, оларды сіп-кбейетін траты ортасы болып саналады. Олара: безгек плазмодиі, аскаридалар, ышыма оздырыштары жатады.
Микробтарды ауру оздыруына ажетті бірден-бір шарт - адам организміні лсіреуі, оны оан арсы тратын ауарыны болмауы. Организмге тскен микробтар сіп-ну шін айрыша жадай керек. Эволюциялы згерістер арасында микробтар адам организмінде де белгілі бір жерде сіп-нуге бейімделеді. Мысалы, безгек оздырышы тек анны эритроцитінде се алады.
Тіршілік етуге бейімделген микроорганизмдерді жетілуіне арай жпалы ауруларды таралу жолдары да р трлі болады. I-ден, сырат адам ткіргенде, жтелгенде, сйлегенде ауру оздырыш микробтар шашырап ауамен бірге зі бейімделген тыныс жолдарыны сілемейлі абыына таралады. Мндай жолмен тарайтын ауруларды ауа арылы таралатындар деп атайды. Олара: тмау, ызылша,шешек т.б.
II-ден, микробтарды ауыз арылы таралып, ішек арын жолдарына тсуі . оздырыш микробтар оршаан ортаа лкен жне кіші дрет арылы шыады. Бл жолмен ішек-арын жпалы аурулары тарайды. Олара тырыса, іш ту, полиомиелит, т.б. Негізінен, жпалы аурулар адамдарды гигиенаны, тазалыты сатамауынан, олды сабындап жумай, жуылмаан жеміс-жидектерді жеуден болады. сіресе жаз айларында шыбын-шіркейлер, р-трлі жндіктер ауру микробын таратады. Олардан сатануды жолы - тазалы.
III-ден, ан арылы таралу, яни микробтарды маса, брге, кандала, бит сияты паразиттер арылы ана тсуі. Бл аурулар тобына: безгек, бртпе, сзек т.б.
IV-ден, жпалы аурулар жыныс жолдары арылы да таралады. Бан жынысты жолмен жатын мерез, соз, СПИД аурулары жатады.
Биологиялы ластауыштарды жтыруды негізгі кзі топыра болып саналады. Сіреспе, ботулизм жне баса да кейбір жпалы ауруларды оздырыштары немі топырата тіршілік етеді. Мысалы, жауын рттары, балдырлар, бактериялар, саыраулатар, арапайымдылар, т.б.
Кптеген ауру таратыш микробтар жер асты суларына тіп, жпалы ауруларды таралуына себепші болады. Сондытан ды пен бла суларын пайдаланар алдында айнату керек. зен, кл, тоан сулары кбінесе осы микроорганизмдермен ластанады. Су кздері тырыса секілді ауруларды таралуына себепші болады.
СПИД вирусы тек адам организімінде ана ауру тудырады. Жануарларды организмінде тіршілік ете алмайды. СПИД ауруын тек ана адам ана тарататын боландытан, бірнеше рет пайдаланылан шприц инесі арылы ан йанда немесе нашаорларды бір инені бірнешеуі пайдалануынан да жуы ммкін.
Жпалы аурулар таралан аймата болан кезде адамдар трлі саты шараларын жасауы керек . Жас нресте туа салып оан дифтерияа, туберкулез ауруларына арсы егу жмыстары жргізіледі. Оба, безгек аурулары шыан айматарда карантин жарияланып, ауруды алдын алу жмыстары йымдастырылады.

Жер сті жне жер асты суларыны ластану кздері туралы азаша реферат

Суларды ластануы деп оан ауіпті заттарды тсу нтижесінде оны биосфералы ызметіні жне экологиялы маызыны тмендеуі деп тсінеді.

Суды 400-дей трлі зат ластауы ммкін.

Егер судаы санитарлы-токсикологиялы (суды млдірлігі, тсі, иісі, дмі) крсеткіштері, сульфат, хлорид, нитрат, уытты ауыр металдар млшері шектеулі межеден артып кетсе, су ластанан болып есептеледі. Таы суда араласан оттегі млшеріні азаюы, радиоактивті элементтерді, ауруа шырататын бактерияларды пайда болуы да оны ластананын крсетеді.

ндірістік ластануды кздері мыналар:

электроэнергетика;

химиялы жне мнай-химиялы нерксіп;

ааш деу жне целлюлозалы аазды нерксіп;

ара металлургия;

тсті металлургия;

машина жасау ндірісі;

кмір нерксібі;

мнай деуші нерксібі;

жеіл нерксіп;

рылыс материалдары нерксібі;

тама нерксібі;

трмысты жиынды сулары;

зен жне теіз кемелеріні жиынды сулары;

ыста алаларды кір арларыны суа тасталуы.

Бактериологиялы ластану суда патогендік бактерияларды, вирустарды (700-ге тарта трі болады екен), арапайым саыраулатарды пайда болуымен себептеледі. Мндай ластануды сипаты уаытша болып келеді.

Радиоактивтік ластануза тіршілік ете алатын радиоактивтік элементтерді (Sr-90, уран, радий-226, цезий жне т.б.) суа тіп кетуімен байланысты. Бл элементтерді тіпті аз концентрациясыны зі те ауіпті.

Механикалы ластану суа ртрлі механикалы оспаларды (м, шлак, балшы, т.б.), сондай-а атты алдытарды, сумен ааш тасымалданандаы алдытары тсуімен сипатталады.

Жылулы ластануатабии суларды жылыан жерсті жне технологиялы суларымен араласып кетуімен байланысты. Мндай ластану суды газды жне химиялы рамыны згеруіне, улы газдарды (ккіртсутегіні, метанны) блінуіне келіп соады.

Жер сті немесе жер асты суларына химиялы заттарды, микроорганизмдерді немесе деттегіден жоары температурадаы суларды, не баса заттарды тсуі суды ластану кзі деп аталады.

Шайынды сулар – адамны трмысты не ндірістік ызметінде олданыланнан кейін шыарылатын сулар жне елді мекендер территорияларынан, нерксіптік объетілерден жне ауылшаруашылы рістерден атмосфералы жауын-шашынны нтижесінде аылатын сулар.

ндірістік шайынды сулар технологиялы рдістерде суды олдананнан кейін ртрлі нерксіптік объектілерден тседі. Ластаушы заттара ышылдар, сілтілер, ртрлі металдар тздары, ккірттік осылыстар кіреді. Оны ішінде улылары, мнай деуші жне мнайхимиялы зауыттарды органикалы синтез, синтетикалы каучук жне пластмасса ндіріс орындарыны, коксхимиялы зауыттарды, тама жне жеіл нерксіп ндіріс орындарыны жуынды суларында болады.

Целлюлоза-ааз нерксібі. Су оймалары шін целлюлоза-ааз нерксібіні жуынды сулары те ауіпті. Осы мекемелерді жуындыларында ааш гіндісі, ааш талшытары, шайыр болады.

Жылу энергетикасы. ЖЭО жуынды сулары су оймалары суларынан 8-10 С жоары жылыан болады. Су оймалары суыны температурасы ктерілгенде оларда микро жне макро планктон, суды «глденуі» дамуы кшейеді, тсі мен иісі згереді. ГРЭС жабдытарын жуан сулар ккірт ышылымен, темірмен, никельмен, ванадиймен, мыспен ластанады.

ара металлургия. ара металлургияны жуынды сулары металды майсыздандырудан жне ышылмен деуден кейін, жуудан кейін пайда болады. Домендік жне болат балыту ндірісінде, ыстытай темір созу ндірісінде жуынды аындылар механикалы оспалармен жне тздармен ластанан. Металдарды ртрлі ышылдармен дегенде ерітінділер жне жуынды сулар пайда болады.

Тсті металлургия. Тсті металлургия ндірістеріні жуынды сулары атты минерал заттар оспаларымен ластанан. Оларды кпшілігі улы (ккіртті натрий, цианидтер, мнай німдері). Ауыр металлдар иондарымен (мыс, орасын, мырыш, никель, молибден, вольфрам, сынап, кадмий) жне мышьякпен, фтормен, сурьмамен, сульфаттармен, хлоридтермен де ластанан.

Машина жасау. Осындай ндірістерді жуынды суларында ауыр металлдар тздары болуымен сипатталады.

Кмір нерксібі. Карьерлік суларда кзгі кезеде сульфаттарды, кальцийді, магнийді, натрийді жне калийді кбеюімен байланысты.

Суды радиоактивті ластануы. Су оймалары мен адамдар денсаулыына е лкен ауіп тудыратындар – радиоактивтік ластанулар. Радиоактивтік ластану кздеріне ядролы жарылыстар, атом реакторларыны жарылысы, радиоактивтік изотоптарды нерксіпте жне зерттеу мекемелерінде олдану, радиоактивтік алдытарды кму уран кенін тазалау бойынша жне реакторларды ядролы отынын деу бойынша зауыттар, атомды электростанциялар жатады.

Трмысты жуынды сулар. Трмысты жуынды суларда азот, фосфор, кадмий, жуушы заттар болады. Трмысты жуынды сулар трын йлерден жне оамды имараттардан да нерксіп ндірістеріні трмысты блмелерінен де тседі.

Ауылшаруашылы жуынды сулар. Минералды тыайтыштарды олдану клеміні, сімдіктерді зиянкестерден жне арамшптен орау ралдары тез суіне, химиялы заттарды жабыр суымен жуылып су оймаларына жне жер асты суларына тсуіне келеді.

Жабырлы жне нсерлік аынды сулар. Жабырлы (нсерлік) сулар атмосфералы жауын-шашын тсуіні нтижесінде пайда болады.