азастан Республикасындаы тiл туралы 1997 ж. 11 шiлдедегі № 151-I азастан Республикасыны Заы 2008.21.11
1 тарау. Жалпы ережелер (1 - 7 баптар)
2 тарау. Тiл - мемлекеттiк жне мемлекеттiк емес йымдар (8 - 15 баптар) мен жергiлiктi зiн-зi басару органдарында
3 тарау. Тiл - бiлiм беру, ылым, мдениет жне (16 - 18 баптар) баралы апарат ралдары саласында
4 тарау. Тiл - елдi мекен атауларында, жалы сiмдерде, (19 - 22 баптар) крнекi апаратта
5 тарау. Тiлдi ыты орау (23 - 26 баптар)
6 тарау. Тiлдi шетелдермен жне халыаралы йымдармен (27 бап) атынастарда пайдалану
Осы За азастан Республикасында тiлдердi олданылуыны ыты негiздерiн, мемлекеттi оларды оып-йрену мен дамыту шiн жадай жасау жнiндегi мiндеттерiн белгiлейдi, азастан Республикасында олданылатын барлы тiлге бiрдей рметпен арауды амтамасыз етедi.
азастан Республикасыны Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда абылданан 1991 жылы желтосанны 16 да азастан з мемлекеттік туелсіздігін жариялаан, 1992 жылды соына дейін бл шешімді іске асыру кезедерін бастады. Бірттас азастан азаматтыы, туелсіз экономикалы жйе, аржы-несие, салы жне кеден мселелері, азастан Республикасыны мемлекеттік рміздері белгіленді. 1992 жылы 4 маусымда азастан елтабасы, 11 желтосанда азастан нранны жаа мтіні бекітілген. 1992 жылы азастан Б мше болып абылданды. 29 ыркйекте азатарды Дниежзілік рылтайы ашылды.
1993 ж. 28 атарда туелсіз азастанны бірінші конституциясы абылданды. Осыдан кейін азастанны сырты елдермен атынасы (республиканы 100-ден аса ел таныды) кшейді.
1995 ж. наурызынан бастап егемендікті таы бір белесі басталды. Ол республиканы Конституциялы Сотын танумен, Жоары Кеес депутаттарыны кілеттілігіне ол сылмайтындыымен, азастан халытарыны Ассамблеясы ашылуымен байланысты.
1995 жылы 30 тамызда республикада бкілхалыты референдум тті, нтижесінде азастанны жаа Конституциясы абылданды. Дауыс беру елімізді алалары мен ауылдарындаы 10253 сайлау учаскелерінде жрді. Бл Конституцияны 1993 жылы Конституциядан айырмашылыы оны мазмныны сапасында еді. Жаа Конституцияа алаш рет азаматты ыына атысты ана емес, адам дниеге келген сттен одан ажырамас ытарына да атысты нормалар енді. Ол бойынша азастан Республикасыны Президенті саяси жйені басты тласы болып табылады, билік тарматарынан жоары трады. Бл президенттік басару жйесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялы блім згерістерге шырады.
1995 ж. желтосанда екі палаталы (жоары палаталы — Сенат, тменгі палаталы —Мжіліс) Парламентке сайлау ткізілді.
IX блім, орытынды жне тпелі ережелер
90-бап
1. Республикалы референдумда абылданан азастан Республикасыны Конституциясы референдум нтижелерi ресми трде жарияланан кннен бастап кшiне енедi, сол мезгiлден бастап брыны абылданан азастан Республикасы Конституциясыны кшi жойылады.
2. Республикалы референдумда Конституция абылданан кн мемлекеттiк мереке - азастан Республикасыны Конституциясы Кнi деп жарияланады.
91-бап
1. азастан Республикасыны Конституциясына Республика Президентiнi з бастамасымен, Парламенттi немесе кiметтi сынысымен абылданан шешiмi бойынша ткiзiлетiн республикалы референдум згертулер мен толытырулар енгiзуi ммкiн. Егер Президент оны Парламенттi арауына беру ажет деп йарса, Конституцияа енгiзiлетiн згертулер мен толытырулар жобасы республикалы референдума шыарылмайды. Мндай жадайда Парламенттi шешiмi Конституцияда белгiленген тртiппен абылданады. Егер Республика Президентi Конституцияа згерiстер мен толытыруларды республикалы референдума шыару туралы Парламенттi сынысын абылдамай тастаса, онда Парламент Палаталарыны райсысыны депутаттары жалпы саныны кемiнде бестен тртiнi кпшiлiк даусымен Парламент осы згерiстер мен толытыруларды Конституцияа енгiзу туралы за абылдауа хаылы. Мндай жадайда Республика Президентi осы заа ол ояды немесе оны республикалы референдума шыарады, егер республикалы референдума атысуа ыы бар Республика азаматтарыны жартысынан астамы дауыс беруге атысса, ол ткiзiлдi деп есептеледi. Республикалы референдума шыарылан Конституцияа згерiстер мен толытырулар, егер олар шiн дауыс беруге атысан азаматтарды жартысынан астамы жатап дауыс берсе, абылданды деп есептеледi.
2. Конституцияда белгiленген мемлекеттi бiрттастыын жне ауматы ттастыын, Республиканы басару нысанын згертуге болмайды.
ЕСКЕРТУ. 91-бап згердi - азастан Республикасыны 1998.10.07. N 284 Заымен.
ЕСКЕРТУ. 91-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.12.04. N 13/2 аулысымен.
92-бап
1. Конституциялы задар Конституция кшiне енген кннен бастап бiр жыл iшiнде абылдануа тиiс. Егер Конституцияда конституциялы деп аталан задар немесе за кшi бар актiлер ол кшiне енген кезде абылданып ойан болса, онда олар Конституцияа сйкес келтiрiледi де, азастан Республикасыны конституциялы задары деп есептеледi.
2. Конституцияда аталан зге задар Парламент белгiлейтiн тртiп пен мерзiмде, бiра Конституция кшiне енген кннен бастап екi жылдан кешiктiрiлмей абылдануа тиiс.
3. Республика Президентiнi зiне берiлген осымша кiлеттiктi жзеге асыру мерзiмi iшiнде "азастан Республикасыны Президентi мен жергiлiктi кімдерге уаытша осымша кiлеттiк беру туралы" 1993 жылы 10 желтосандаы азастан Республикасыны Заына сйкес шыан жне за кшi бар Жарлытары Республика задарын згерту, толытыру немесе кшiн жою шiн кзделген тртiппен ана згертiлуi, толытырылуы немесе кшiн жоюы ммкiн. 1993 жылы 28 атарда абылданан азастан Республикасы Конституциясыны 64-бабыны 12-15, 18 жне 20 тарматарымен кзделген мселелер бойынша зiне берiлген осымша кiлеттiктi жзеге асыру мерзiмi iшiнде шыан Республика Президентiнi Жарлытары Республика Парламентiнi бекiтуiне жатпайды.
4. Конституция кшiне енген кезде олданылып жрген азастан Республикасыны задары оан айшы келмейтiн блiгiнде олданылады жне Конституция абылданан кннен бастап екi жыл iшiнде оан сйкес келтiрiлуге тиiс.
ЕСКЕРТУ. 92-бапты 4-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.06.15. N 8/2 аулысымен.
93-бап
Конституцияны 7-бабын жзеге асыру масатында кiмет, жергiлiктi кiлдi жне атарушы органдар арнаулы заа сйкес азастан Республикасыны барлы азаматтары мемлекеттiк тiлдi еркiн рі тегiн мегеруi шiн ажеттi йымдастырушылы, материалды жне техникалы жадайды брін жасауа мiндеттi.
94-бап
1. Конституция кшiне енген кезде олданылып жрген азастан Республикасыны задарына сйкес сайланан азастан Республикасыны Президентi Конституция белгiлеген азастан Республикасы Президентiнi кiлеттiктерiне ие болады жне оларды 1995 жылы 29 суiрде республикалы референдумда абылданан шешiм бойынша белгiленген мерзiм iшiнде жзеге асырады. азастан Республикасы Президентiнi келiсiмiмен Республика Президентi кiлеттiгiнi азiргi мерзiмi Республика Парламентi Палаталарыны бiрлескен отырысында Палаталарды райсысыны депутаттары жалпы саныны кпшiлiк даусымен абылданан Республика Парламентiнi аулысымен ысартылуы ммкiн. Мндай жадайда Парламент Мжiлiсi бiр ай iшiнде азастан Республикасы Президентiнi сайлауын таайындайды. Осы сайлауды орытындылары бойынша сайланан Республика Президентi сайлау орытындылары жарияланан кннен бастап бiр ай iшiнде ант бередi жне жетi жылдан кейiн желтосанны бiрiншi жексенбiсiнде ткiзiлуге тиiс кезектi Президент сайлауында сайланан Республика Президентi ызметiне кiрiскенге дейiн з кiлеттiгiн жзеге асырады.
2. Конституция кшiне енген кезде олданылып жрген азастан Республикасыны задарына сйкес сайланан азастан Республикасыны Вице-Президентi зi сайланан мерзiм аяталана дейiн кiлеттiгiн сатайды.
ЕСКЕРТУ. 94-бап згердi - азастан Республикасыны 1998.10.07. N 284 Заымен.
95-бап
1. Бiрiншi сайланан Сенат депутаттарыны жартысы трт жыл мерзiмге, депутаттарды екiншi жартысы екi жыл мерзiмге конституциялы замен белгiленген тртiппен сайланады.
2. азастан Республикасы Конституциясыны Парламент Мжiлiсi депутаттарын партиялы тiзiмдер негiзiнде сайлау туралы ережелерi екiншi шаырылатын Парламент Мжiлiсi депутаттарын сайлаудан бастап олданылады.
ЕСКЕРТУ. 95-бап згердi - азастан Республикасыны 1998.10.07. N 284 Заымен.
ЕСКЕРТУ. 95-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.11.29. N 24/2 аулысымен.
96-бап
Конституция кшiне енген кннен бастап азастан Республикасыны Министрлер Кабинетi онда белгiленген азастан Республикасы кiметiнi ытарына, мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне ие болады.
97-бап
азастан Республикасыны Конституциялы Кеесiнi бiрiншi рамы былайша рылады: Республика Президентi, Парламент Сенатыны Траасы мен Парламент Мжiлiсiнi Траасы Конституциялы Кеестi мшелерiнен бiр бiрден ш жыл мерзiмге, ал Конституциялы Кеестi мшелерiнен бiр бiрден алты жыл мерзiмге таайындайды, Конституциялы Кеестi Траасын Республика Президентi алты жыл мерзiмге таайындайды.
98-бап
1. Конституцияда кзделген сот Трелiгi мен тергеу органдары тиiстi задарда кзделген тртiп пен мерзiмде рылады. Олар рылана дейiн жмыс iстеп тран сот трелiгi мен тергеу органдары з кiлеттiктерiн сатайды.
2. азастан Республикасыны Жоары Сотыны жне Жоары Трелiк Сотыны, жергiлiктi соттарды судьялары Конституцияда кзделген соттар рылана дейiн з кiлеттiктерiн сатайды. Судьяларды бос орындары Конституцияда белгiленген тртiппен толытырылады.