Категории:

Астрономия
Биология
География
Другие языки
Интернет
Информатика
История
Культура
Литература
Логика
Математика
Медицина
Механика
Охрана труда
Педагогика
Политика
Право
Психология
Религия
Риторика
Социология
Спорт
Строительство
Технология
Транспорт
Физика
Философия
Финансы
Химия
Экология
Экономика
Электроника

олданылан дебиеттер

РЕФЕРАТ

РАДИАЦИЯ

 

 

Орындаан:A-15к

тобыны студенті

Салимов Е.М

Тексерген:Касенова М.T.

 

Петропавл

2016

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ:………………………………………………………………………..1 1.Радиaция………………………………………………………………………1

2. радиоактивті заттардан орану…………………………………………..1

3. Радиациялы ластану……………………………………………………….2

азастандаы радиациялы жадай……………………….……………….3 ОРТЫНДЫ:………………………..………………………………….………6 ОЛДАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:…………………………..…….7

 

Кіріспе Жыл ткен сайын адамдарды радиоактивті сулеленумен заымдануы кбеие тсуде. йткені жыл сайын атом электр станциялары салып, олар іске осылып жатыр. Сондай-а неше трлі тездеткіштер (ускорительдер) сыналып, атом бомбалары жарылып жатыр. Олардан аншама радиоактивті сулелер блініп шыып, адамзат баласына неше трлі зиян келтіріп, лі де келтіруде. Сондытан да адамзат баласын радиациядан орау осы кездегі кезек кттірмейтін зекті мселеге айналып отыр.ааштарды радиациядан орау шін неше трлі киімдер тігуді ажетті етеді. Оларды рамында орасын болады. Ол гамма сулесін ттып алып, адам денелеріне сулені артпайды. Космостан келетін космосты сулелерден практика жзінде адамзат баласыны орануа ешандай ммкіндігі жок. Ол 1000км атмосфералы абаттан лезде тіп кетеді де жер шарына тгелдей таралды. Космонавтарды да космос сулесін орау оай шаруа емес екендігін мірді зі крсетіп отыр. лем алымдарыны болжаулары бойынша 21 асырды алашы ширегінде планетамызда энергетикалы орды тапшылыы сезілу аупі бар, оны шикізатына деген талас кшеюде. Мндай адамзат цивилизациясына тген экологиялы ауіп-атер е жоары мемлекетаралы дегейде мойындалып отыр. Тіпті, экологиялы апатты туындауы ылыми-техникалы прогресті «даму» былысына деген кзарасты ддмалдыа келіп отыруы жер-жерде байалуда. Сйтіп адамзат ндылыыны кейбір шкалаларын айта арастыру ажеттілігі пайда болуда. Бгінгі тада иондаушы сулелерді антропогендік кздері кптеп табылуда. Олар оршаан ортаны ластаумен атар ртрлі биологиялы кері нтижелікті басты себепкері болуы бден ммкін.

1. РадиaцияАдамзат баласы жер бетінде пайда болан кезден бастап, табии радиоактивті заттардан ажетті дозасын алып отыран, сіресе, радиоактивті сулені жерден алады. алан блігі космос сулесімен келеді. Жылына адам 200 мР радиация абылдайды. Жер шарыны рбір айматарында тратын халытар р трлі млшерде радиация алады. Жылына жалпы аланда 50-ден 1000 мР радияция абылдайды. Мемлекеттерді кейбір жаттарында радияцияны наыз млшері белгіленген. Халыаралы дегей бойынша азіргі кезде адамдара радияциялы доза 0,1 бэрден аспауы керек. Профессионал мамандар дайындау оу орындарына ППД-ны (предельно допустимая доза) 5 бэрден аспауы тиіс, иондалан суле тарататын аймата да тратын адамдарды азасында радиацияны млшері 0,5 бэр болуы ммкін. 70 жыл мір срген адам радияциялы айнар кздерінен 14-15 бэр алуы ммкін. Бл крсеткіш азалара онша ауіп тдіре оймайтыны аныталан. Жер шарында тіршілік ететін рбір адам зіні мір сру кезедерінде жылына 250-400 м бэр радияция алатыны сзсіз

2. Радиациялы ластану азіргі кезені зекті мселелеріні бірі – радияциялы ластану болып алып отыр. Радиактивті ластанумен кресу тек алдын алу сипатында ана болады. Себебі табии ортаны мндай ластануын нейтралдайтын биологиялы ыдырату дістері де, баса да механизмдері де жо. оректік тізбек бойынша тарала отырып (сімдіктерден жануарлара) радиоактивті заттар азы-тлік імдерімен бірге адам азасына тсіп, адам денсаулыына зиянды млшерге дейін жиналуы ммкін. Радиоактивті ластану – оршаан ортаны те ауіпті сер келетін физикалы ластануды трі. Бл ластану адам денсаулыы мен тірі организмдерге радиациялы сулелену арылы зиянды сер жасайды. азіргі уаытта дамыан елдерде ядролы энергетиканы дамуына байланысты оршаан ортаны радиациялы ластануы лкен ауіп тудыруда. Ластануды бл трі химиялы кейін екінші ортаа шыты. Радиациялы ластануды мынадай топтара бледі: 1) Радиоактивті заттарды блінуіні нтижесінде пайда болатын альфа - (гелий ядросы), бетта –(жылдам электрондар) блшектерді жне гамма – сулеленулерді серінен болатын радиациялы ластану (физикалы ластану трі); 2) оршаан ортадаы радиоактивті заттарды млшеріні кбеюіне байланысты болатын ластану (химиялы ластану трі). Ортаны радиациялы ластануына атом аруын сынау аз лесін осан жо, ол радионуклидті жауын-шашынны тсуіне келді. Радионуклидтер – бл элементтерді электрондарды атомдардан шыарып, оларды баса атомдара о жне теріс йондар жбын тзуімен осаа абілетті радиобелсенді сулелену шыаратын изотоптары. Мндай сулеленуді иондаушы деп атайды. Кейбір заттарда барлы изотоптар радиобелсенді болып табылады. Атап айтанда. Олара технеций, прометий, сондай-а Д.И.Менделеев кестесіні полоний басталып трансурандылармен бітетін барлы элементтері жатады. Гелий ядроларыны (альфа –сулелену) немесе жылдам электрондардан (бетта – сулелену) тратын блшектер аынын корпускулалы сулелену деп атайды. Электромагнитті иондаушы сулелену – бл гамма - сулелену мен оан жаын рентгендік сулелену. Альфа жне бетта-сулелену организмнен тысары трып та оан сер ете алады. Иондаушы сулелену жоары дамыан азалара, бірінші кезекте – адама аса кшті сер етеді. Оан микроазалар тзімдірек келеді. Эксперименттік зерттеулер белсенділігі 3,7-1014 Бк (10 мы Ки) гамма сулеленуді (кобальт-60, цезий-137) уатты кздеріні асында жоары топтаы бірде-бір сімдік немесе жануар тірі алмайтындыын крсеткен. Трлі радинуклидтерді организмге сері аса сан алуандыымен ерекшелінеді, йтсе де жалпы аланда, олара мутагенді жне бластомогенді эффект тн. Мысалы, 131-иодты аз млшерінде аланша безді ызметі бзылады, ал кп млшерінде – зиянды ісіктер тзіледі. Радиациялы ластануды кздері. Радиациялы ауіптерді серлері шыан тегі бойынша табии жне антропогенді болып блінеді. Табии факторлара азба рудалары, жер абаттарындаы радиоактивті элементтерді блінуі кезіндегі сулелену жне т.б. жатады. Радиациялы ндіруге жне олдануа, атом энергиясын ндіруге жне ядер аруын сынауа байланысты жмыстар жатады. Сонымен адам міріне те ауіпті радиациялы антропогендік серлер адамзатты мына іс-рекетімен тыыз байланысты: • Атом нетксібі; • Ядролы жарылыстар; • Ядролы энергетика; • Медицина мен ылым. Блар оршаан ортаны радиоактивті элементтермен жне радияциялы сулелермен ластайды. Юдан баса атом нерксібі радиоактивті алдытарды кзі болып, адамзата жаа лкен ауіп жне лі шешімін таппаан мселені – оларды кму мен жою мселелерін алып келді. Келесі бір ауіпті радинуклид – стронций-90, ол ядролы сынатарды нтижесінде тзіледі (жартылай бліну периоды 27,7 жыл). Ол азаа асазан-ішек трактісі , кпе, тері жабыны арылы тсіп, аа мен жмса лпалара жиналады. Стронций анда патологиялы былыстар тудырады, ішке анны йылуына, сйек кемігіні рлысыны бзылуына келеді. Заымданан со за мерзімнен кейін (келесі рпатарда) ісіктер, а ан ауруы болуы ммкін . азіргі гигиена ылымыны зекті мселесі адам мір сретін ортаны зиянды жне ауіпті факторларын анытау ана емес, сонымен атар оларды халы денсаулыына тигізетін ауіп-атерін баалай білу болып табылады. ауіп-атер туызатын ртрлі факторлар наты елді, айматы жадайларына да туелді екенін ескеру ажет.

3.Радиоактивті заттардан орану. Радиоактивті заттардан орауды бірнеше жолдары бар. Олар: физикалы, химиялы жне биологиялы тсілдері. Физикалы тсіл. Бл тсілді йаруы бойынша, дер кезінде ол-аяты денені жылы су мен жуып отыру керек. ола арнаулы трде дайындалан перчаткаларды кию керек. атты радиоактивті элементтерді блшектеріні кішкентай тйіршіктері ішкі органдара тіп кетпеуін адаалап отыруы керек. Екер кішкентай блшектер ішкі органдара тсе, олар тез арада азадан шыа оймайды. сіресе радий, уран, плутоний, стронций, иттрий жне цирконий блшектері азалара тсе ауіпті ісіктер туызуы ммкін. Олар радиоактивті сулелер таратады. Цезий тез еритін тздарды тзеді. Сйтіп адам азаларыны жмса тканьдерінде жиналады да немі иондалан сулеленуді таратады. Радиоактивті стронцийді блшектерін адам азаларынан шыару оай емес. Стронцийді кальциймен ыыстырып шыаруа болады. Тез ериті цезий – 137 блшектерін азалардан ыыстырып шыару шін кп млшерде су ішу керек. Радиоактивті элементтерді азалардан шыару шін ымызды сірке ышылы мен лимон ышылынкп млшерде пайдалану керек. С,Д витамині ішу те пайдалы (сбіз, редис). Ара-шарап ішуге болмайды. Олар радияцияны рекетін кшейтіп жіберуі ммкін. Біра кейбір адамдар Уран ндіретін шахталарда істеп жріп кніне азды- кпті ара ішіп жрген. Ол адам кні бгінге тірі. Ал ара ішпеген оны ріптестері жары дниемен баяыда оштасаны ол жіпке тізгендей айтып беріп отырады. Біздіше, азды-кпті ара-шарап ішіп отыран жн боланы. Радияциядан орануды химиялы жне биологиялы жолдары. Радияцияа арсы олданатын препараттарды радиопротекторлар деп аталады. Олар радиоактивті элементтерді блшектері азалардан шыару шін неше трлі химиялы препараттарды пайдаланады. Олар азаларды радияциядан сатап алады. Иондалан сулеленуді ем-дом ретінде пайдалануа болады. Дерттерге диагностика ою шін де табаланан атомды пайдаланады. Суле тератиясы мен ан, ауруларын емдеуге болады. ауіпті ісіктерді де емдеу шін бета-сулесін пайдаланады. Адамдарды Радияциядан орау азастан Республикасыны алдында тран аса крделі мселе. азастан Республикасында адамдарды денсаулыына те лкен кіл юлінеді. сіресе экологиялы аппата шыраан айматарда да тратын халытарды денсаулыы ата баылауа алынан. Осы айтыландарды орыта келе, радияция (суле) дертіне шалдыпау шін халыа, сіресе, жеткіншіктерге радиоэкологиядан жан-жаты білім жне трбие беру екенін естен шыармауымыз керек. Адамзат баласы осы кезде брын – сонды болып крмеген орасан кп ылыми табыстара жетіп, техника мен технологияны дамыта тсуде. Оларды ттенше трде дамуы биология ылымдарына тікелей байланысты. Ол жаратылыстану ылымдарыны крнекті салаларыны бірі. Оны басты міндеттері жер бетіндегі тіршілікті пайда болуын, оны эволюциялы жолмен дамуын зерттеу. Биология жерді тіршілік иелері адамдар мен жануарлар сімдіктер мен неше трлі кзге крінбетін микроорганизмдер лемін зерттейді. Алынан мліменттерді негізінде сигнал хабарды дл тіркейтін сезімтал машиналар мен механизмдер шыару жмыстарын жргізеді. Кейінгі кезде биологиялы ылымдар орасан зор ілгерлеп, ала басты. Осы уаытты ішінде тіршілік дниесі адамдар, жан-жануарлар, сімдіктер лемі туралы кптеген тсінігіміз бар. Тірі организмдерді пайда болу жолдарын, биохимиялы процестерін білеміз. Біра кптеген биологиялы кріністерді пия сырлары лі кнге дейін з шешімін тапан жо .

4. азастандаы радиациялы жадай азастан территориясында уатты ядролы сынатарды е кп млшері жасалды. Семей полигонында 1949 жылдан 1989 жыла дейін 470 ядролы жарылыс, оны 90-ы ауада, 354-і жер астында жне 26-ы жер бетінде жргізілген. Олар азастан территориясыны біраз блігіні радиациялы ластануына келді. Шыыс азастан трындары Хиросима-Нагасаки мен Чернобыльдан кейінгі е лкен йондаушы сулелену дозасын алан. Радияциялы серге байланысты туан аурулар туралы мліметтер 1989 жыла дейін пия саталып келді. Ресми емес кздерді мліметтеріне сйенсек лейкемиядан айтыс боландар саны ондаан мы адамды райды. азастан территориясында радияциялы ластану себептеріне мыналар жатады: -Семей ядролы полигонында жасалан жарылыстарды салдары

-Радиоактивті материалдарды пайдаланылатын атомды нерксіп орындары

-аламды жауындар

-Халы шаруашылы мселелерін шешу масатында жасалан жер асты ядролы жарылыстар

-Табии радиоактивтілік

-Радиоактивті алдытар.

Семей ядролы полигоны. 1995 жылы Шыыс азастан облысыны Орталы блігіндегі жргізілген аэрограмма, спектрографиялы суреттер жер бетіндегі цезий – 137 активтілігі 65 – 100 мкр/са. боланы крсетті. Кейбір жерлерде 120-500 мкр/са. байалан. Зайсан кліні Отстік Батыс жаалауында цезий 137 радиациялы фоны 120-150 макр/са. раан. Брын жргізілген ядролы жарылыстар табии суларды, тек ядролы полигон зонасында ана емес, оан жаын жатан территорияда да алыптасуынан теріс сер етеді. Стронций-90 е кп млшері Сарызек жыласы мен Мржы тауыны етегінде «Мржы» жне «Дегеле» аймаында байалан. жне белсенділікті жоары дегейі Семей облысыны айнар селосында, Абыралы колхозындаы барлы дерлік ды суларында аныталан. Сонымен атар, Семей аласынан отстікке арай, Тарбаатай маында су алмасу белсенді жретін аймата - жне белсенділік салыстырмалы трде тмен болан. Халы шаруашылы мселелерін шешу масатындаы жер асты ядролы жарылыстар. 1995 жыла дейін азастан территориясында скери полигондардан тыс 32 жер асты ядролы жарылыстары жасалан. Олар р трлі халы шаруашылы шешу шін, соны ішінде жер ыртысын сейсмикалы зерттеулер, Каспий маы ойпатында тзды мнараларда жер асты кеістіктерін жасау шін жргізілген. азіргі уаыта дейін бл территориядаы жер асты суларыны ластану дрежесі жне мониторингі бойынша ешандай жмыстар жргізілмеген. Радиоактивті материалдарды пайдаланылатын атомды ксіпорындар. азастан территориясыны техногенді ызмет серінен радиоактивті ластануы уран ндіру кен орындарымен, ядролы зерттеу жне энергетикалы рылылар, полиметалды, мнай жне газ кен орындарындаы ндіру жне ндеу жмыстарымен байланысты. Бл жмыстар уран-радий жне торий атарыны элементтеріні серінен радиоактивтілікті жоары болуымен сипатталады. Республикамызда 80000-нан астам ксіпрындар жмыс істейді. Оларды жалпы белсенділігі 250 мы кюриден астам. Аталан йондаушы сулелер кздеріні жалпы санынан, шамамен 20000 (80 мы кюри) ндірістен шыарылып, кмілуі ажет. Зерттеулер нтижесінде Шыыс азастан облысында 1995 жылы біратар аномалиялар аныталан. «лбі» комбинатыны нерксіптік территориясында 15 радиоактивті ластану учакелері табылып, оны 13-і жойылды. Маыстау облысында Ирана жнелтілетін метелл алдытарыны радиоактивті ластануы аныталды. Жамбыл облысында «Нодорос» А-да 1995 жылы ылал лшегішті нейтронды сулелену кзі жоалан. Ксіпорындарда коммисия рылып, бл жадайды себептерін анытау масатында тергеу жмыстары жргізілуде. Солтстік азастан облысыны территориясында Смирнов поселкесіні элеваторынан уатты 200-3000 мкр/са. йондаушы сулелер шыаратын ралдар табылан. Павлодар облысыны рлыс ксіпорындарында кейбір рлыс материалдарды трлеріні радиациялы сапа сертификаты жо. араанды облысында ксіпорындар йондаушы сулелерді кздерінде кезінде жоюа арналан приборлары мен аппаратураларымен амтамассыз етілмеген. Семей облысында кедендік баылау жйесімен бірлесе отырып жргізілген тексеру нтижесінде азастан территориясынан сырты радиоактивті ластанан сым кабельдеріні шыарылуыны 3 факторы тіркелген. аламды жауындар. 1995 жыл бойында цезий – 137 концентрациясы 0-0,42 Бк/кв м шамасында ауытиды. Ал жалпы – белсенділік айына 0,4-0,9 Бк/кв м згереді. Бл республика халына ауіп туызбайды. Ауадаы радиоактивті аэрозольдерді млшері рсат етілетін млшерден арты емес. Радиоактивті алдытар. азастан территориясыны табии радиоактивтілігі оны райтын метерологиялы ртектілікті тзілуімен генетикалы байланысты, сонымен атар уран, радий мен торий атарыны элементтерімен жне космосты сулеленумен байланыты. Табии радиоактивтік фон р трлі болуы ммкін: ірі су оймаларыны акваторияларында (Каспий, Арал теіздері, Балаш клі) 6-8 мкр/са болса, граниттік массадан тратын территорияда 50-60 мкр/ са райды. Магмалы жыныстар жер бетіне шыып жататын табии радиоактивті фон 18-22 мкр/са, ал кшті азіргі тбалы тзілістерді табии радиациялы фоны 10-18 мкр/са райды. Космосты сулелерді жалпы табии радиациялы фондаы лесі 3-8 мкр/са. 1995 жылы зерттеулер нтижесінде Ккшетау облысыны Арыбалы жне Сарытбек мекен-жайларындаы барлы имараттарда радиоактивті газ радонны жоары концентрациясы аныталан. Мысалы, Арыбалы селосында екі балалар башасы жабылан (радонны концентрациясы 4000 Бк/куб м-ге жеткен, алыпты млшерде 200 Бк/куб м. Елімізде кіметтік емес экологиялы йымдарды ызметін саяси, ыты негізде дамытуа да олайлы жадайлар жасалуда. «оршаан ортаны орау туралы», «Экологиялы сараптау туралы»задарда жртшылыты атысу ережесі, апарат туралы негіздер аланан. Республикамызда 200-ден аса кіметтік емес йымдар оршаан ортаны орау, экологиялы білім беру, радияциялы ауіпсіздік, экологиялы аарту сияты баыттарда жмыс істеді. аладаы ауаны ластануы, жерді тозуы мен шлейттенуі, ндірістік жне трмысты алдытарды кбеюі, жер асты жне сті су кздеріні ластануы, Ертіс, Жайы, Талас, Сырдария, Іле, Шу зендеріні ластанан сулары негізгі экологиялы мселелер болып отыр. Ауаны ластануы 15 алада нормадан асып кеткен, скемен, Ленинагор, Алматы, Атбе, Атырау, Атау, Теміртау, Шымкент, Тараз, Петропавл, араанды т.б. брыныа араанда азіргі лкен дегейде болып отыр. Арал ніріні 59,6 млн.-а жері азан. Сонымен атар ктерілген тзды шаны аындары 300 шаырыма, ара ашытыы 500 шаырыма дейін таралып жатыр. Республикамызда 20 млрд. тоннадан астам ндіріс жне трмыс алдытары жиналып алан. Жыл сайын 14 млн. Куб м трмысты жне 700 млн. тонна нерксіптік алдытар, оларды ішінде 84 млн. Тонна уландырыш т.б. жиналады. Сонымен атар зауыт, фабрикалар ндеген рудаларын ндіріс алдытарыны 1-18 йіндісі жалпы клемі 56 млн. текше метр алып жатыр, радиоактивті фоны 35 мкр/сааттан 3000 мкр/саата жетіп, халы денсаулыын бзуда. азастанда АЭС рлысын салу туралы гімен, сонау Кеес Одаы тсында жиі озалатын. 1995 жылы бл мселе кімет басармасында айта аралып, Отстік азастан облысында Шардара АЭС-ін салу кзделген-ді. алым-мамандарды айтуынша, туелсіз, егеменді ел ретінде, лемдік ркениетті бір блігі салынатын азастанда атом электр станциясыны болуы ажет. Тіпті, Балаш кліні жаасында «лкен» атты елді мекенде салынады деген гімені шы шыып жатыр. Біра, арнайы жмыс жоспары жасалып, мамандар ірітелмеген. АЭС-ті оршаан ортаны ластайтыны, зен, клдерді жаасында салуа болмайтыны таыда длелденіп отыр. Шетелдерде, мселен, Францияда электр энергиясыны 90 пайызын АЭС ндіргенімен, есесіне адам міріне ауіпсіздігі жан-жаты аралан. Демек,, АЭС рлысын салмай-а, электр энергиясын ндіруді басаша кдерін арастыру ажет. Бан осымша бас осуа атысушылар жалыз тйін – азастан азіргі АЭС салуа дайын емес деген ортынды жасады.

ортынды: Табии ортаны ластаушы заттар р трлі болып келеді. Ол заттар зіні табиатына, шоырлануына жне адам организміне сер ету уаытына арай р трлі жаымсыз нтижелер туызады. азіргі кезде ауаны ластайтын заттарды 150-ден астамы белгілі. Бл заттар ауада кн сулесіні серімен бір-бірімен реакцияа тсіп, жаа осындылар тзеді. Радиациялы ластануды баска ластанудан кп айырмашылыы бар. ыса толынды электрмагниттік суле шыару мен зарядталан блшектерді бліп шыаратын трасыз химиялы элементтерді ядросы - радиактивті нуклидтер. Міне, осы блшектер мен шыарылан сулелер адамны организміне тскенде жасушаларды (клеткаларды) бзады, соны нтижесінде трлі аурулар пайда болады. Радиациялык ластануды негізгі кздері - альфа, гамма жне бэта, сиякты радиоактивті сулелер. Ионданан сулелер адам, жануар организмдерінде ауыз, фермеш жоне баса да заттарды згеруіне, яни суле ауруыны дамуына келіп соады. Суле ауруы зінен алынан сулені млшерше арай ауыр жне созылмалы болып блінеді. Адамдар екі-ш рет суле аланда ауыр суле ауруына шырайды, ал аз млшерде адам зак уакыт суле ауруына шалдыады. абылданан млшеріне карай суле ауруы трт трлі дрежеде болады: 1-дрежесі жеіл трі - 100-200 рентген млшерінде; 2-ші дрежесі орташа - 200-300 рентген; 3-ші дрежесі ауыр - 300-500 рентген млшерінде: 4-ші дрежесі те ауыр - 500 рентгеннен астам млшерде суле алан кезде болады. Суле ауруы трт кезенде жреді: бірінші кезе- сулені организмге сері оны млшеріне карай болады. Оны е алашкы белгілері: лсіздік, бас айналу, бас ауру, жрек айну, су, іш ту, теріні бозаруы, ан ысымыны секірмелі болуы, естен тануы. Екінші кезе - бірінші кезеннен кейін уакытша ауруды жадайы жасарады. Бл кезеді латентті кезен, яни, жадайдын жасы болып кріну кезеі деп атайды. Алан радиация млшері кп болса, бл кезе ыса болады да екі кннен ш жетіге дейін созылады. лсіздік, терлегіштік, тбетіні тмендеуі, йысынын бзылуы байкалады жнс анда згеріс болады. шінші кезе - те жоары млшерде суле аланда суле ауруыны асыну кезеі басталады. Ауруды температурасы ктеріліп, ішіне ан йылады, жаралар пайда болады, бадамша безі асынып, баспа ауруы пайда болады. ш-трт жетіден кейін шаштары тседі, ан юы бзылады да жпалы аурулар дами бастайды (кпені кабынуы, дизентерия, іш ту, каннын бзылуы, т.б.). Тртінші кезен - суле ауруыньщ жеіл трі, бл осы кезеде ауру жазыла бастайды. Ауыр трі болса, онда адам бірінші кезеде ліп кетеді. Орташа жне ауырлау трінде адамны жазылуы бірнеше айа созылып ан азаяды, ан кысымы ктеріледі жне организмні лсіздігі байкалады. Радиактивтік ластану ткен асырды 40-шы жылдары уранны ыдырау реакциясы ашыланнан бастап пайда болан. Атом энергиясын американдытар соыс максатында, ал 1945 жылдан брын Кеес дуірінде оны бейбіт максатка пайдалана бастады. Атом энергиясын пайдалану кезінде сактандыру шаралары коса жргізіледі. йткені, атом ондырылары жмыс істеу кезінде, адам міріне ауіпті радиактивті шлак тзіледі. Ал оны залалсыздандыру оай шаруа емес. Радиактивті калдытарды теізге, мхита, зенге тастауа рксат етілмейді. рине, бл жадай кейбір капиталистік елдерде саталмайды. Мселен, Ирландия жаалауы азір ядролы йіндіге айналан. Жыл сайын мхит тбіне радиактивтік алдытар тасталып жатыр. Кптеген дамыан елдерде атом нерксібі ксіпорындарында белгіленген санитарлык нормаа дейін радиактивті заттардь концентрациясын азайтатын тазарту ондырыларын салынан. алдытар баллондарга салынып цементтеледі де, арнаулы жерлерге тасталады. Чернобыль апаты айналадаы орта мен халыты денсаулыына атты сер еткен, атом энергиясындаы ешуакытта болмаан апат. Чернобыль апаты кезінде атмосфераа 50 МК радиактивті заттар шыарылан жне ауданы 3000 км болатын жерге таралан.

олданылан дебиеттер

1. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология «Алматы» 2009

2. Тлеубаев Б.. Радиациялы экология жайлы ысаша таным «Павлодар 2008»

3. Ж.Ж.Жатанбаев Экология негіздері «Алматы» 2003

4. Яндекс

5. Молахметов З.М. , азалиев А.М., Фазылов С.Д., Экология негіздері «араанды» 2002