ІV.Пайдаланылан дебиеттер
Орындаан:Шатал Б..
Топ: 313ЖМ
Тексерген:Махаметова М..
Астана 2015
Жоспар
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі блім.
Фармакоэпидемиология жне фармакоэкономика туралы тсінік.
Даму кезедері жне оларды негізгі станым принциптері.
ІІІ.орытынды
ІV.Пайдаланылан дебиеттер
Фармакоэпидемиология (ФЭ) популяция дегейінде немесе лкен топтардан тратын адамдара дрілік заттарды олдануды зерттейтін ылым. Фармакоэпидемиологияны масаты – олданылатын дрілерді баасын/ыпалын тиімді кз арасапен арастыру.
Д анытамасы бойынша, "drug utilization" леуметтік, медициналы жне экономикалы салдарды кз арастарымен оамда ДЗ ндірілуін, таралуын, таайындалуын жне олданылуын зерттеу болып саналады.
ФЭ зерттеулерді, ДЗ тіркеуге аланнан кейін жне ДЗ айын клиникалы тжірибеде олдананнан кейін пайдасын/туекелін анытау ажеттілігіне байланысты жргізген дрыс. ФЭ зерттеулер РКЗ барысында алынан ДЗ туралы мліметтерді анытауа ммкіндік береді, олар ыпалдары мен ауіпсіздігі туралы жаа мліметтермен толытырылады, сонымен атар ДЗ баса да салаларда олданылуын зерттейді. ФЭ негізгі масаттарына жататындар: оамдаы олданылып жрген ДЗ "моделдерін" сипаттау; ДЗ алдын белгісіз болан, жаа ыпалдарын ашу (алаулы жне сол сияты алаусыз); бл ыпалдарды ДЗ абылдауымен байланысын анытау; туекелді баалау/популяциядаы айындалан ыпалдар дамуыны жиілігі.
ФЭ зерттеулер дизайны ртрлі болып келеді, жеке клиникалы жадайларды суреттеуден лкен топтан тратын адамдарды амтитын жне оларды за уаыт баылайтын зерттеулерге дейін. Популяциялы баыта байланысты ФЭ зерттеулерде олданылатын кптеген дістер, эпидемиологиядан алынан.
Жиі олданылатын дістерге жататындар: жадайларды суреттеу (case report); жадайлар сериясын зерттеу (case series); за уаытты рдісті зерттеу (analyses of secular trends); "жадай-баылау" зерттеулері (case-control studies); когортты зерттеулер (cohort studies).
ДЗ олдану зерттеулері. ДЗ олданудаы шолу/баалау (drug utilization review study). ДЗ шолуындаы критериелері ретінде олдану крсеткіштерін, препаратты талдау тиімділігін жне оларды олдану тртібін, дрілік терапияны клиникалы жне/немесе зертханалы мониторинг ажеттілігін, е жасы ауіпсідігі жаынан ДЗ тиімділігіні эквиваленттілігін олданылады. ДЗ олдану ауіпсіздігіні негізгі баалануын, эксперт тобы нсаулара, терапия стандартына негізденіп жргізеді.
ДЗ олдану бадарламасы (drug utilization review program). за уаытты жоба, дрілік терапияны сапасын жасартуа баытталан: ДЗ мліметтерін жинау, сараптау жне талдау; ДЗ олдану сапасын жасартуа баытталан жиынты бадарламаны деу (дрігерлерді оыту, науастара арналан жалпы білімділігін арттыру бадарламасы, административті сипат шаралары жне т.б.); ДЗ бойынша делген шараларды тиімділігін баылауды, мліметтерді айта сараптау жолымен жргізу.
ДЗ олдану сапасын жасарту бойынша бадарламаны деу, ДЗ шолу/баалау нтижелеріне негізделген. ДЗ шолу/баалау бадарламасын жргізгеннен кейін, нтижелерді баылау бадарламасы ретінде олданылады.
ДЗ олдануына шолулар (surveys of drug use). ДЗ ртрлі дегейде санды олдануы туралы мліметтер береді (ЕПМ, область, мемлекет). Концепция DDD (Defined daily dose) ДЗ олданылуын лшейтін стандартизацияланан бірлік болып келеді жне ДЗ олдануа салыстырмалы зерттеулер жргізу кезінде кеінен олданылады. Д анытамасы бойынша, DDD ересектерге ДЗ негізгі крсеткіштер бойынша олдананда, оны орта стап трушы млшерін крсетеді. DDD – бл ртрлі медициналы кздерді сараптау жолымен алынан есептеу клемі, ол айын олданылатын млшерді негізгі апараттарымен аныталынады. Бл "техникалы" лшем бірлігі, ол белгілі топта немесе популяцияда олданылан ДЗ «арындылыын» жобалап баалауа ммкіндік береді.
Кбінесе ДЗ олданылуы туралы мліметтерді DDD/1000 трындарды/кн саны немесе DDD/трындарды/жыл саны (ыса курспен олданылатын ДЗ шін), ал стационарлар шін - DDD/100 тсек орын-кн саны. DDD дістемесіні олданылуы ДЗ емдеу мекемелерінде, аймата, уаыт туіне арай елде олданылуыны рдісін баалауа, сонымен атар бір терапиялы топты ішінде, емдеу мекемелеріні арасында, айматарда, елдерде ДЗ олданылуына салыстырма жргізуге ммкіндік береді.
Ем ыпалыны маызды апаратты крсеткішіне ^ Емделу ажетті науастар санын (ЕНС) - number needed to treat (NNT) анытау дісі жатады: орытынды туекел стандартизациясы бойынша. Бл бір жадайда белгілі жаымды нтижелерге ол жеткізу шін, ажетті белгілі діспен (немесе препаратпен), белгілі уаыт мерзімінде емдеуді ажет ететін немесе бір алаусыз жадайларды шеттету болып табылады. Мліметтер крсеткішін рандомизирленген клиникалы зерттеулер нтижелерін жаындастыран кезде олдану ммкін. Есептеу шін баылау тобындаы жаымды немесе жаымсыз (АТК) нтижелерінен абсолюттік туекел (АТ) клемін олданады, емделу тобында (АТЕ). Оларды арасындаы айырмашылы абсолюттік туекелді тмендеу (АТТ) крсеткішіне жатады. Сонымен атар салыстырмалы туекелді тмендеуі (СТТ) анытайды: СТТ = (АТБ-АТЕ)/АТБ. ЕНС СТТ айтымды клемінен трады: ЕНС= 1/АТБ-АТЕ. СТТ мен АТБ клемдерін есептемей-а ЕНС анытайтын номограмма бар. СТТ клемдеріні мліметтерін клиникалы рандомизирленген зерттеулер барысында алады.
Фармакоэкономика – клиникалы фармакология, фармация жне денсаулы сатау экономикасыны илысуында пайда болан, салыстырмалы жаа ылыми-тжірибелік баыт. Фармакоэкономикалы дісті сараптамалары ртрлі бадарламалармен емдегендегі оларды ыпалдары мен ны атынасына баалаулар жргізуге ммкіндік береді.
азіргі кнде тжірибеде 4 негізгі клинико-экономикалы сараптама дісі олданылады:
·
"шыынны минимизациясы";
·
"шыын-ыпалдылы";
·
"шыын-пайдалы",
·
"шыын-пайда".
р крсетілген дістер ртрлі баалау критерияларына негізделген жне нтижелерді лшем бірліктері ртрлі. Сараптама "шыын-ыпалдылы" тікелей есем клиникалы крсеткіштер трінде лшенуі ммкін (А, гемоглобинні дегейі), сонымен атар «саталан мір» крсеткіші тріндегі клиникалы ыпал бірлігіне келетін шыын есебі.
Осы сараптама трін жргізу кезінде р бара-бар емдеу кестесіне шыын-ыпалдылы атынасын формула бойынша есептейді:
CEA = DC + IC / Ef
Бнда:
·
CEA – шыын-ыпалдылы атынасы (ыпалдылы бірлігіне келетін шыын крсеткіші);
·
DC – тікелей шыын;
·
IC – тікелей емес шыын;
·
Ef – емні ыпалдылыы (алынан бірліктегі).
Экономикалы кз арас бойынша, ыпалдылы бірлігіне аз шыын кету кестесі ыайлы.
"Шыынны минимизациясы" сараптамасы «шыын-ыпалдылыты» тр асты болып келеді, бл кезде шыын сйкес ыпалдылыпен длелденген бара-бар араласулармен салыстырылады. Айын тжірибеде бндай араласулар бірдей абсолюттік бааланылатын ыпалдылы кз арастан, сонымен атар ауіпсіздік жаынан те сирек кездеседі.
Минимизация шыынын есептеу келесі формуламен жасалады:
CMA = (DC1 + DC1) - (DC2 + IC2),
бнда
·
CMA – шыын айырмашылы крсеткіші;
·
DC1 жне IC1 – 1-ші дісті олданандаы тікелей жне тікелей емес шыындар
·
DC2 жне IC2 - 2-ші дісті олданандаы тікелей жне тікелей емес шыындар. "Шыын-пайдалы (пайдакнем)" сараптамасы «пайдалыты» анытауа негізделген, жиі олданылатын критериялара сапала мірді саталан жылдары жатады (QALY). Бл кп дрежеде науасты «кз арасын» крсетеді, ол шін медициналы араласуларды пайдасы.
Шыын-пайдалы есептелуі келесі формуламен шыарылады:
CUA = [(DC1+IC1) - (DC2+IC2)]/Ut1 - Ut2,
бнда
·
CUA – шыын-пайдалы атынасы (яни, пайдалы бірлігіні ны, мысалы, сапалы мірді бір жылы)
·
DC1 жне IC1 – 1-ші емдеу дісіндегі тікелей жне тікелей емес шыындар
·
DC2 жне IC2 - 2-ші емдеу дісіндегі тікелей жне тікелей емес шыындар
·
Ut1 жне Ut2 – 1-ші жне 2-ші емдеу дістеріндегі пайдакнемдік.
«Шыын-пайда» сараптамасы денсаулы шін ыпалдылы бірлігі пайдасыны атынас баасы ашалай шыынына ралады (мысалы, мір сапасы).
Емдеу-алдын алу шаралар мекемелері жадайында (ЕААШМ) АВС/VEN сараптамасы жатады. АВС/VEN діс сараптамасы кездесетін ДЗ таралуы оларды маыздылы (маызды) дрежелігі бойынша, ДЗ таралуымен абстракты науас (VEN- сараптама) шін, аржы заттарын (АВС- сараптама) сатып алу рылысыны шыынына негізделген. VEN- сараптама барысында сарапталынатын ДЗ маыздылы дрежесі бойынша мірге-маызды (Vital - мірге ауіпті клиникалы жадайларда олданылатын, мір шін ауіпті алып тастау синдромы бар, немі абылдауды ажет ететін препараттар (мысалы, инсулин) ажетті (Essential – ауыр ауруларды емдеу кезінде олданылатын), екінші орындаы (Non-essential – жеіл вариантты ауруларды емдеуге олданылатын, ыпалы кмн келтіретін, симптоматикалы ем шін ажетті препараттар) болып блінеді. АВС – сараптамасы – ш класс бойынша сйкес белгілі ткен уаыт кезеінде оларды олданылуын келесі критериялардан шыу арасында ашалай аржыны тиімді олдануды баалау дістемесі. Класс А – ДЗ, аржы клеміні 80% дейін жмсалуы, класс В – ДЗ, аржыны 15% клемі жмсалан, класс С - ДЗ, аржыны 5% клемі жмсалан. АВС/VEN сараптамасы ДЗ сатып алу рылысында мірге ажетті ДЗ сатып алу жаын жоарлатуды арастыруа ммкіндік береді.
орытынды
орыта айтанда,фармакоэпидемиологияны масаты – олданылатын дрілерді баасын/ыпалын тиімді кз арасапен арастыру. Популяциялы баыта байланысты ФЭ зерттеулерде олданылатын кптеген дістер, эпидемиологиядан алынан. Фармакоэкономикалы дісті сараптамалары ртрлі бадарламалармен емдегендегі оларды ыпалдары мен ны атынасына баалаулар жргізуге ммкіндік береді
Пайдаланылан дебиеттер:
1. Т.Гринхальх «Основы доказательной медицины», М., 2008.
2. Т.Гринхальх «Основы доказательной медицины», М., 2006
осымша:
· Принципы клинической практики, основанной на доказанном. Рабочая группа по доказательной медицине под ред. Гордона Гайятта, Драммонда Ренни., М., 2003.
· В. Петров, С.Недогода «Медицина, основанная на доказательствах», М., 2009
Основы доказательной медицины. И.Р.Кулмагамбетов, Т.М.Мажитов, А.Н.Ихамбаева