ылмысты жауапкершілік негіздері

ылмысты жауаптылыты негізін дрыс анытау ы олдану органдары ызметіні задылыты ата сатауыны кепілі болып табылады.

ылмысты ы бойынша ылмысты жауаптылыты негізі болып ылмысты зада крсетілген ылмыс рамыны барлы белгілері бар іс-рекетті істеу болып табылады (3-бап). Яни, бл деген ылмысты жауапа жне жазаа тек ана ылмыс істегенде, яни ылмысты зада крсетілген оама ауіпті іс-рекеттерді асаана немесе абайсыздытан істегенге айыпты адама ана таайындалатынын крсетеді. Демек, ылмысты жауаптылы негізі іс-рекетте ылмыс рамыны болуы болып табылады. ылмысты за ылмыс рамы деген терминні мазмнын ашып крсетпейді.

Адамны (ылмыс субьектісіні) ылмысты зада крсетілген оама ауіпті іс-рекеттерді (ылмысты обьективтік жаы) кінлі трде асаана немесе абайсыздытан істеуі (ылмыс субьективті жаы) ылмыс рамыны белгілері болып табылады.

ылмысты обьектісі болып табылатын ылмысты за орайтын оамды атынастарды жиынтыы ылмысты кодексті 2-бабында крсетілген. Сонымен, ылмысты жауаптылыты негізі болып ылмыс рамы болатынын білдік. Іс-рекетінде ылмыс рамыны е кем дегенде бір белгісі жо болса ол ылмысты жауаптылыа тартылатын негіз жо[5].

2 ЫЛМЫС РАМЫНЫ ТСІНІГІ ЖНЕ МАЫЗЫ

ылмысты зада ылмысты жалпы тсінігі берілген, сонымен бірге Ерекше блімде наты ылмыстар жеке-жеке крсетілген.

ылмысты за ылмыс рамы деген тсінікті ашпайды. Бл тсінікті ылмысты ы теориясы ана береді.

ылмысты рамы деп – ылмыс за бойынша оама ауіпті іс-рекеттерді белгілі бір ылмысты атарына жатызу ммкіндік беретін ылмысты обьективтік жне субьективтік жатарынан ралан элементтерді жне оларды белгілеріні жиынтыын айтамыз.

ылмысты рамыны райсысы оны субьективтік жне обьективтік белгілерімен сипатталады. Барлы жйелер секілді ылмысты рамы да белгілі бір элементтерден трады. Осы белгілерді осымша жйелеріні е болмаанда біреуіні жо болуы жйені болмауына, яни ылмыс рамыны ттастай жо болуына кеп соады. Бл жерде ылмыс рамыны элементтері деп, ылмыс рамы жйелерін райтын бастапы компаненттерді айтамыз.

ылмыс рамы белгілеріне мынадай 4 трлі элементтер жатады: обьект, обьективтік жаы, субьект, субьективтік жаы. Мысалы, бтен млкін асаана жою немесе блдіру ылмысы (187-бап) белгілері болып біріншіден, баса біреуді млкіне ол су, екіншіден, осы млікті жою немесе блдіру, шіншіден, осы рекетті асаана істеу, тртіншіден, бл іс-рекет ауырлататын жадайда жасалса ол шін 14-ке толан адам жауапа тартылады.Осы крсетілген трт белгіні біреуі жо болса, онда бл ылмыс рамы болмайды. Егер адам бтен адамны млкін абайсызда блдірсе немесе жойса онда кінліні рекетінде баса бір ылмыс рамы болады. Себебі, бл жерде 187-бапта крсетілген ылмысты басты белгісі ылмысты асааналыпен істеу жо. рбір ылмыс рамыны белгілері Ерекше блімдегі баптарды диспозициясында ана емес, ылмысты заны кптеген белгілері аталып крсетілген. Мны зінде диспозицияларды ерекшелігін анытайтын жне оны баса ылмыстардан ажырататын соан тн белгілеріні тізбегін береді.

Барлы ылмыстара жалпылама орта немесе наты ылмыс топтарына тн белгілер Жалпы блімні баптарында аныталады. Мысалы, бтенні млкін рлауды анытайтын ылмысты кодексті 175 - бабыны диспозициясында осы ылмысты не субьектісі, не кінні нысаны аталмаан.

Бл жалпылама белгілер ылмысты кодексті 15 жне 20-баптарында крсетілген. ылмысты кодексті 175 - бабында рлыты оан тн белгісі – баса біреуді млкін жасырын трде рлау ана крсетілген. Осы белгі арылы рлы тонаудан ерекшеленеді. рбір ылмыс істелген уаытында кптеген белгілермен сипаталады. Осы белгілерді барлыы да ылмыс рамына жатпайды. ылмыс рамында мияттылпен тадап алынан трлік белгілер ана осылады.

Трлік белгілер дегеніміз барлы ылмыстара орта, оларды оама ауіптілігін жне ыа айшылыын білдіретін жиынтыыны крінісі болады. Трлік белгіге жатпайтын тек ана жекелеген ылмыса тне белгілер ылмыс рамына осылмайды. Сондытан олар ылмыс рамынан тысары болады да, осыан байланысты оны ылмысты саралау шін мвызы болмайды. Мысалы, біреуді млкін рлаанда (аша, зат, жат т.с.с) немесе ол рлыты ашан боланы ылмысты саралауа сер етпейді.

Трлік белгі сол немесе баса ылмысты міндетті белгілері болып табылады. Осы трлік белгілерді біреуі жо болса, онда ылмыс рамы да болмайды. Мысалы, баса біреуді млкін рлауды трлік белгісі – оны жасырын рлау. Егер баса біреуді млкін алу жасырын трде емес, ашы трде жзеге асырылса, онда рлы емес, баса ылмыс рамы - тонау болады.

ылмыс рамы бір ана ылмысты ылы нормада – бір бапта крсетілуі ммкін. Мысалы, 314 - бап – ызмет жніндегі жаланды.

Баса жадайларда ылмысты кодексті бір бабында ылмыс рамыны бір немес бірнеше трі арастырылуы ммкін. Мысалы, ылмысты кодексті 308-бабында ылмысты ауіптілік дрежесіне арай билікті немесе ызметтік кілеттілікті асыра пайдалануды ш рамы крсетілген: бапты бірінші блімінде осы ылмысты жай трі, ал екінші, шінші блігінде осы ылмысты ауыр немесе те ауыр трлері крсетілген.

Ерекше блімні баптарында детте аяталан немесе орындаушыны тікелей істелген ылмыстары крсетіледі.

Алдын ала ылмысты рекеттерде немесе ылмыса атысушы адамдарды: йымдастырушы, айдап салушы, кмектесуші рекеттеріне сол немесе баса ылмысты рамыны барлы белгілері болмайды. Мысалы, йелді зорлауа оталанда онымен зорлап жынысты атынас жасау орындалмайды немесе кісі лтіруге оталанда ылмысты зардабы – адам лімі жо. Бірата осы жадайларда кінліні рекеттерінде Ерекше блімдегі аталан баптарда крсетілген ылмысты барлы белгілеріні болмауы оларды іс-рекетінде ылмыс рамы жо деуге негіз болмайды. Бл жадайда да ылмыс рамы бар, біра ол оны рамы Ерекше блімні, сол сияты Жалпы блімні тиісті баптары крсетіле отырып белгіленеді. Мысалы, йел зорлауа оталанда кінліні рекетінде ылмысты кодексті 120 жне 24-баптарында крсетілген ылмыс рамыны белгісі бар.ылмыс рамыны задылыты сатауда жне оны ныайтуда маызы зор. Задылыты ата сатау, блжытпай жзеге асыру, туелсіз мемлекетімізді ныаюыны негізгі шарты. Задылы аидасын сатау, жзеге асыру ы орау органдарыны ызметкерлеріні асиетті борышы.Бл азаматтарды конституциялы ыын, бостандытарын жзеге асыруды негізгі кепілі болып табылады. Задылы талабын дрыс жзеге асыру ылмыс істеген адама зады дрыс олданып, оны рекетіне за талабына сай баа беру болып табылады.

ылмысты зады дрыс олдануды маызды шарттарыны бірі оама ауіпті іс-рекеттерге зады дрыс олданып, оны рекет немесе рекетсіздікке ылмысты за нормасыны талабына сай баа беріп саралау болып табылады.

ылмысты саралау дегеніміз адамны оама істеген ауіпті іс-рекетін ылмысты зада крсетілген, наты ылмыс рамыны белгісі бар бапа длме-дл жатызу болып табылады.

оама ауіпті іс-рекет ылмысты зада крсетілген наты ылмыс рамымен амтылса, онда ол дрыс сараланан деп саналады. ылмысты саралауда іс-рекетті ылмыс рамыны тиісті баптары немесе оны бліктеріне, тарматарына сай келетіндігін длме-дл крсету ажет. Егер адамны іс-рекетінде бірнеше ылмысты рамы болса, онда оны іс-рекеті заны бірнеше баптары немесе баптарды бірнеше бліктері, тарматары бойынша сараланады. андай трде болса да ылмысты дрыс сараламау, ол задылыты бзуа, ылмыса арсы крес жргізетін органдарды беделіне нсан келтірумен байланысты болады. Мндай былыса жол бермеу шін ылмысты зады дрыс олданып, істі мн-жайын тере зерттей білу, істелген іс-рекетті дрыс саралау ажет, сондай-а ылмысты ылмыс еместіліктен немесе соан сас баса ылмыстардан ажырататын белгілерді анытау керек. Міне, бл жерде ылмыс рамыны, оны белгілеріні ылмысты саралаудаы, задылыты сатаудаы маыздылыы ерекше болып отыр.

Бізді ыты мемлекетімізде бірде –бір адам, егер оны істеген іс-рекетінде ылмыс рамы жо болса, ылмысты жауаптылыа тартылу немесе жазалануа тиісті емес. йткені жаа ылмысты кодексті негізгі талабы ылмысты жауапа жне жазаа тек ана ылмыс істегенге, яни ылмысты зада крсетілген, оама ауіпті іс-рекетті асаана немесе абайсыздытан істеген кінлі адамды ана тарту болып табылады[5].

2.1 ылмыс жне ылмыс рамы

ылмыс пен ылмыс рамы зара тыыз байланысты, біра бір-біріне самайтын ылмысты -ылы тсініктер. Оларды зара мазмны да, баыты да ртрлі. Жоарыда айтандай ылмыс туралы ым ылмысты кодексті 9-бабында берілген. Осы баптаы анытамадан крінгендей, ылмыс дегеніміз адамны леуметтік-ылы, оама ауіпті жне ыа айшы секілді міндетті белгілеріні жиынтыынан туатын ерекше іс-рекеті болып табылады.

ылмысты жалпы тсінігі, сол ылмысты задылы сипаттамасын беріп ана оймай, оны леуметтік-саяси мнін де ашып крсетеді. мірде ылмысты былыстар р трлі нысандарда крініс тауып немесе трлі трде болатындытан ылмысты за ылмысты жалпы тсінігімен бірге наты ылмыстарды да тсінігін арастыран.

ылмысты жалпы тсінігі – барлы ылмыстара тн, оны белгілері азастан Республикасы ылмысты кодексінде крсетілген жеке ылмыстар трінде натыланып, зіні дамуын табады.

ылмысты зада сипатталан рбір ылмыс, яни ылмыс рамы зіні ерекше белгілерімен сипатталады. ылмысты рамы – бл ылмысты іс-рекет емес, тек соны нысанын сипаттайтын трі ана. Ол – наты ылмысты зады сипаттамасы, жеке наты ылмысты задылы тсінігі. Егер ылмысты тсінігінде барлы ылмыстара тн белгілер – оама ауіптілік, ыа айшылы, кінлік жне жазаланушылы аталан болса, ал ылмыс рамында іс-рекетті оама ауіптілігін білдіретін наты ылмыстарды міндетті белгілерді жиынтыы есепке алынады. оама ауіптілік ылмыс рамыны емес, ылмысты белгісі болып табылады. Осы екі ылмысты ылы- тсініктеріні баыты да р трлі. Наты ылмысты рамы ылмысты жауаптылыты негізі болса, ал ылмысты жалпы тсінігі наты ылмысты рамыны задылы базасын жасауды, ылмысты ыта оны ылы, леуметтік-саяси табиатын тсіндіру ажеттілігінен туындайды.

ылмысты ы теориясында, оулытарда ылмыс рамыны жалпы тсініктері кеінен олданылады. Жалпы жне наты ылмысты рамыны тсінігі жалпы ылмыс тсінігіне араанда задылы ым емес, ылыми ым болып табылады. Бл ым теорияда наты ылмыстарды тсінігінен, ылмысты наты рамыны жинаталан белгілері арылы аныталады жне з бойында жалпылама барлы ылмыс рамдарыны белгілері мен элементтерін сипаттап, крсетеді. Наты ылмысты рамы наты ылмыса тн белгілерді крсетеді деп жоарыда атап ттік. Біра рбір ылмыс рамында барлы ылмыстарды рамына тн, жиынтыында ылмыс рамыны жалпы тсінігін райтын, яни кез келген ылмыстар рамыны жалпы белгілерін белгілейтін белгілер бар.

ылмысты ы теориясы рбір ылмыста болатын трт трлі міндетті элементтерді: ылмысты обьектісін, ылмысты обьективтік жне субьективтік жатарын, жне субьективтік жатарын, жне субьектінісін атап крсетеді. Осы белгілерге орай кез келген ылмысты рамы осындай трт трлі элементтерге блінеді. рбір ылмыс рамында оны обьектісін, обьективтік жне субьективтік жатарын, жне субьектіні бейнелейтін белгілері міндетті трде болады. Осы элементтерді райсысы ылмысты рамдас блігі болып табылады, сондытан да осы элементтерді біреуіні жо болуы ылмыс рамыны млде жне ылмысты жауаптылыа негізді де жо екендігін крсетеді[5].

ылмысты рамыны жалпы тсінігі барлы ылмыс рамына тн осы трт трлі элементтермен сипатталады. ылмысты осы немесе баса элементтерін сипаттау тиісінше ылмыс рамыны элементтерін сипаттау деп аталады. Мысалы, ылмысты субьективтік жаыны белгілерін сипаттау ылмыс рамыны субьективтік жаы деп аталады.

ылмысты обьектісі деп, сол ылмысты иянатты неге баытталанын, оны андай зиян келтіргенін немесе келтіруге нысана аланын айтамыз.

ылмысты обьектісі за орайтын оамды атынастар болып табылады. ылмысты ыта олар шартты трде жалпы, топты жне тікелей обьект болып блінеді. ылмысты обьектісін оны сипаттайтын ылмыс рамыны белгілерін дрыс анытауды оама зиянды іс-рекетті сипаты мен дрежесін белгілеу шін жне оны саралау шін маызы ерекше.

ылмысты сырты пішінін, крінісін сипаттайтын белгілерді жиынтыы ылмысты обьективтік жаын райды.

Обьективтік жаыны белгісіне е алдымен оама ауіпті мінез-лы актісіні сырты крінісі – адамны рекеті немесе рекетсіздікті нысандары мен трлері ылмысты за тжырамдарында р трлі жне жан-жаты (млікті жою немесе блдіру, мірді жою, ауіпті жадайда алтыру, т.б.). Біршама ылмыс рамыны обьективтік жаы рекет немесе рекетсіздіктен баса ылмысты зардабы жне іс-рекетті зардап пен себепті байланысын крсетеді. Крсетілген белгілерден баса зада кейбір атынастарды обьективтік жаын сипаттауда оны міндетті белгілеріне уаыт, орын, жадай, ылмысты жасалу тсілдері де жатады.

ылмыстарды ажыратып жіктеуде, оны оама ауіптілігіні дрежесін белгілеуде, ылмысты саралауда обьективтік жаты осы белгілеріні маызы зор.

ылмысты субьективтік жаыны белгілеріне ылмысты ішкі жаын райтын белгілері, яни адам істеген оама ауіпті іс-рекет не психикалы атынас сипатталады.

Субьективтік жаты белгілеріне кін, ниет жне масат жатады. Кін екі трлі нысанда: асааналы жне абайсызды трінде (20,21-баптар) крініс табады.

Субьективтік жаынан бір ылмыстар асаналыпен (рлы), екінші біреулер абайсыздыпен (абайсызда кісі лтіру), шіншіден асаналыпен де, абайсыздыпен де жасалуы ммкін.

Кінні нысаныны кпшілігі ылмысты заны зінде тікелей ашып крсетіледі. Ал крсетілмеген жадайда олар ылмысты рамыны белгілеріне талдау жасау арылы аныталады. Кейбір ылмыс рамыны субьективтік жаыны белгілерін ылмысты ниеті мен масаты да жатады. Мысалы, пайдаорлы ниетпен кісі лтіру, баса ылмысты ізін жасыру масатымен кісі лтіру.

ылмыс рамыны субьективтік жаыны белгілерін анытау, ылмысты саралауда ылмысты жне ылмыскерді ауіптілік дрежесін анытау шін жне жаза млшерін белгілеу шін аса маызды болып табылады.

ылмысты за бойынша ылмысты субьектісі болып, ылмысты жауаптылыа тартылуда кез келген адам жатады.

ылмысты жауаптылыа есі дрыс, ылмыс жасаан уаытта 16-а, кейбір ылмыстар шін 14,18-ге толпн (14,15-бап) жеке адамдар жатады.

Сонымен кез келген ылмыс рамыны субьектісіні жалпы белгілері болып: жеке адам, есі дрыс адам, белгілі жаса толандар саналады.айсыбір ылмыс рамдары шін жауаптылыа осы жалпы белгілерден бтен осымша белгілер боланда ан жол берілуі ммкін. детте, мндай осымша белгілер осы ылмыс шін жауап беруі ммкін адамдарды шеберін шектейді. Мысалы, пара алуды субьектісі болып тек ана мемлекеттік органдарды адамдары ана, ал скери ылмыстарды субьектісі болып скери ызметшілерді болуы ылмысты субьектісін белгілейтін белгілерді ылмысты саралау шін, ылмысты жауаптылы мселелерін шешуде жне жаза млшерін белгілеуде маызы зор.

Осы трыдан аланда ылмысты ы теориясында ылмысты рамыны жалпы тсінігі, ылмыс рамыны ажетті, міндетті белгілері жне факультативті белгілері болып згешеленеді. Мндай згешелену ылмыс рамыны мазмнын ашуа, ылмысты іс-рекетті дрыс саралауа кмектеседі.

ылмысты рамыны факультативті нышандары дегеніміз бл за шыарушыны кейбір ылмыс рамдарын сипаттау шін олданатын белгілері болып табылады.

Факультативтік белгілерге жататындар: уаыт, ылмыс істеу тсілі, ылмысты ниет, масат, ылмысты заты, ылмысты арнаулы субьектісі, ылмысты зардабы, себепті байланыс.

Егер факультативті белгі сол немесе баса бір рамда атап крсетілсе, онда ол зіні мні жаынан осы рамны ажетті, негізгі белгісіне айналып кетеді. Мысалы, баса біреуді млкін тонауды алса, мнда тонауды тсілі – млікті ашытан-ашы алу, осы ылмысты белгісі. Егер факультативті белгісі ылмыс рамына енгізілмесе, онда ол ылмысты саралауа сер етпейді. Тек ана ылмысты-ылы жаза белгілегенде есепке алынады. Мысалы, ызметшіні, жаттары олдан жасау ылмысын саралауда оны андай тсілмен, андай ралмен істелгені есепке алынбайды (314-бап). Біра олданылан тсіл, масат, жаза таайындаланда сз жо ескеріледі. ылмыс рамыны жалпы тсінігіні ол туралы іліміні задылыты сатауда жне оны ныайтудаы маызы орасан зор.

ылмысты дрыс саралау шін, наты ылмыс рамдарыны белгілерін тиісінше дрыс тсіну ажет. Осындай діс ылмыс рамыны жалпы белгілерінбілуге жрдемдеседі. Ал ылмыс рамыны жалпы тсінігі наты ылмыс рамын атесіз табуды аса ажетті сатысы болып табылады[5].

2.2 ылмыс рамыны трлері

Жекелеген ылмыс рамыны мазмнын тере ашу, оларды белгілерін анытауды жеілдету жне наты істелген іс-рекетті дрыс саралау масатымен ылмыс рамыны трлері наты белгілер бойынша зара блінуі ммкін.

ылмысты ы ылымында мндай блінуді негізі (критериясы) болып: біріншіден, іс-рекетті оама ауіптілігіні дрежесі, екіншіден, ылмыс рамыны рылысы есепке алынады.

Іс-рекетті оама ауіптілігіні дрежесі мен мніне арай рамдар негізгі, жауаптылыты ауырлататын ылмыс рамдары жне жауаптылыты жеілдететін ылмыс рамдары болып блінеді.

Негізгі ылмыс рамы деп іс-рекетті белгілі трі бойынша онда негізгі, траты белгілерді болуын айтамыз.

Негізгі ылмыс рамында ылмысты ауырлататын жне жеілдететін жадайлар крсетілмейді. Мысалы, ылмысты кодексті 96-бабыны 1-блігіндегі рам негізгі рама жатады. Онда кісі лтіруді жай трі ана крсетілген, ауыр немесе жеіл трлері айтылмаан.

Егер ылмыс рамында осы іс-рекетті негізгі белгілерінен баса жауаптылыты жеілдететін жадайлар крсетілсе, онда ондай ылмыс рамын жауаптылыты жеілдететін ылмыс рамы деп атаймыз.

Мндай ылмыс рамына ылмысты кодексті 98- бабында крсетілген ылмыс рамы жатады (жан кйзелісі жадайында болан кісі лтіру). Негізгі белгілермен бірге жауаптылыты ауырлататын жадайлар крсетілген ылмыс рамы, сараланан ылмыс рамы (яни, жауаптылыты ауырлататын рам) деп аталады. Сондай-а рам атарына 129-бапты III-блігінде крсетілген адамды ауыр ылмыс істеді деп айыптап жала жабу жатады. Немесе 175-бапты 1-блігіндегі рлыты ауырлататын жадайлар: адамдар тобыны алдын-ала сз байласуы бойынша, бірнеше рет т.б. жадайлар жатады.

ылмыс рамыны сипатталу тсіліне арай рам жай ылмыс рамы, крделі ылмыс рамы жне балама ылмыс рамы деп блінеді.

Жай рам дегеніміз ылмыс рамыны белгілеріні біркелкі болуы, яни оны бір ана обьектісі, бір ана обьективтік жаы ана болуы. Бан мысалы, 125- бапты 1- блігінде крсетілген адамды рлау жатады. Крделі ылмыс рамы деп ылмыс рамы элементтеріні біріні крделенуін айтамыз (обьект,обьективтік жаы, субьект, субьективтік жаы). Мысалы, екі обьектіге бірдей ол суын (179-бап – арашылы). Кінні екі трлі нысаны болатын ылмыстар (103-бап,2-блігі жне т.б.).

Балама рам деп ылмысты кодексті бабындаы диспозициясында крсетілген рекеттерді біреуін істегендікті айтамыз. Мысалы, 259-бап есірткі заттарды немесе жйкеге сер ететін заттарды засыз дайындау, сатып алу, тасымалдау, жнелту немесе сату.

ылмыс рамыны рылысына арай рамды трге блуді де практикалы маызы ерекше. Осы белгісі бойынша ылмыс рамы материалды, формальды жне келте ылмыс рамы деп блінеді.

Іс-рекетті нтижесінен болатын зардап ылмыс рамында крсетілсе ондай ылмысты материалды ылмыс рамы деп атайды. Мндай ылмыс рамы рекет немесе рекетсіздік жасалан уаыттан бастап ана емес, зада крсетілген ылмысты зардабы болан уаыттан бастап аяталан деп саналады. Мысалы, ызмет кілеттігін теріс пайдаланып иянат жасауды келтіруге болады (307-бап).

Формальды ылмыс рамы деп зардабы болмайтын ылмысты айтамыз. Формальды ылмыса жататындар: пара беру (312-бап), ызмет жніндегі жаланды (314-бап). Пара беру, параны кез келген нысанда берген уаыттан бастап, белгілі бір зардапты болуына арамастан аяталан ылмыс дер саналады. Кейде за шыарушы ылмысты аяталан уаытын алдын-ала ылмысты рекет сатысына кшіреді. Мндай ралымда ылмыс рамын келте рам деп айтамыз.

Келте ылмыс рамына адамны иммун тапшылыы вирусын жтыру аупінде алтыру (116-бап,1- блігі) жатады. Бл рам бойынша за шыарушы аятау уаытыны зияндылыына байланысты оталу сатысына кшірген. Яни, бл ылмыс деп аталан адамдарды жбірленушіге осы ауруды жтыран уаытынан емес, олара осы ауруды жтыру аупін туызан уаыттан бастап аяталан деп танылады.

Келте ылмыс рамына бандитизм де (237-бап) жатады. Бл ылмыс рамы йымдастырылан уаыттан бастап-а біткен ылмыс деп есептелінеді[7].

3 ОРЫТЫНДЫ

ылмысты жауапкершілікті тсінігіне келсек, сонымен, ылмысты жауапкершілік деп ылмыс заы бойынша ылмыс деп белгіленген наты іс-рекетті істеген адамды мемлекет атынан оны тиісті органдары арылы айыптаушылыын айтамыз.

ылмысты жауапкершілік зіні сипатына арай жаза таайындалатын жне жаза таайындалмайтын болып екіге блінеді. Жаза таайындалмайтын ылмысты жауапкершілік айыптаушылы фактісімен аяталады. Ал жаза таайындалатын ылмысты жауапкершілікте айыптаушылыпен бірге жазалау фактісі де бар. Осыан байланысты ылмысты жауапкершілік бл жазаа араанда жеке, ауымы ке, ылмысты ылы тсінік екендігін оны жазасыз а олдананылатындыын жне орындалатынын креміз. ылмысты жауапкершіліксіз жаза таайындау ммкін емес. Сонымен, ылмысты жауапкершілік жне жаза зара бір-біріне сас емес ымдар екендігін аарамыз. Негізгі блімде ылмыс рамыны тсінігі мен элементтерін арастырдым.

Жалпы орытынды жасайтын болса, ылмысты жауапкершілік жне оны негіздеріні институттары бірін-бірі толытырып отыратын, ттастай бір бтінді райтын бізді оамымыздаы ділеттілікті орнатуа кмектесуші ралдарды бірі, ыты мемлекетімізді алауа септігін тигізерлік бір тетігі деп есептеймін.

ПАЙДАЛАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР

1 http://kitaphana.kz;

2 ы негіздері: оу ралы / .И.Оспанов. Алматы. Жеті жары,2006;

3 ы негіздері: оу ралы / Б..Алтынбасов. Астана: «Мастер По»ЖШС,2014;

4 азастан энциклопедиясы;

5 ылмысты ы. Жалпы блім: оулы / А.Н. Аыбаев. Алматы: Жеті Жары, 2001;

6 азастан Республикасыны Конституциясы, 1995ж. 30 тамыз;

7 азастан Республикасыны ылмысты Кодексі, 1997ж. 16 шілде.