Адамны кемелдену жолдары

«тты білік» кітабы аыл, сиет, дидактикалы сарында жазылан. Аынны ктерген мселесі кемел мемлекетті жасау, адамны кемелдену жолдары.

1.Баласанны ойынша адам баласыны адір асиеті-білім мен аылда.Бл адамны жетіліп, кемелденуіні алашы жолы.ылым іздеу мсылманны бір парызы.

1.Аыл айда болса,лылы болады

Білім кімде сол білікті болады

2.Тілді пайдасы мен зияны бірдей

Кп сйлеме, азайт берер тйірін

Бір сзбен тй тмен сзді тйінін.

3.Ізгілік-адамзат шін е ажетті асиеті

Елді басшысы ізгі болса,халы да ізгі болады.

Ізгілік-о,ессіздік -сол, жзі -ар, оы -жма, солы-тоза, біліп ал.

4.Да пен дулетке шаттанба,ол бір орында трмайды.

Бір орында су, сз, дулет трмайды,

Жиангерлер жре бермей тынбайды

5.ділетті жолын у, шыншыл бол.

діл болса араа –а, аа жа.

рпатары жасы атыды сатама.

6.Сарады пен ашкздіктен аула бол.

иды терген салып оыз сияты,

Сарадытан асан не бар ятты.

7.Иттерді басшысы арыстан болса, иттер де арыстандай кркірер, ал арыстандарды басшысы ит болса, итті тіршілігін ылар.

8.Тексіз кісі узір бола алмайды.

Бет андай болса, узір де сондай.

Жаман-жасы табыспайды ешашан,

Тзу-исы абыспайды ешашан.

9.Намысшыл ер бол

Намысшыл ер жауды исін басады,

Намыссыз ер жер бауырлап ашады.

10.з пайданан грі,ел пайдасын ойла. айырымды бол!

Адам ба адам з пайдасын кйттеген

Адам наыз ел пайдасын діттеген.

Ж.Баласан кітабы: «тты білікті» кейіпкерлері: ділет, Баыт, Аыл, анаат. Осы тртеуі –кемелденуді кепілі. Кітап осы трт кейіпкерлерді сра-жауабына рылады

 

 

Жсіп Баласанны «тты білігі» филология ылымдарыны докторы, профессор Алма ыраубайызыны «Ежелгі дебиетінде» сз болады. Алма ыраубайызы «тты білік» дастанын: «Адам. Оны кемелдену жолдары. «Кемел мемлекет» арманы» деп арастырады.

Жсіп Баласанны ойынша, адам баласыны адір-асиеті білімі мен аылында. Бл - адамны жетіліп, кемелденуіні алашы жолы. ылым іздеу - мсылманны бір парызы.

 

Аыл айда болса, лылы толады,

Білім кімде болса, сол білікті болады.

 

Тілді пайдасы мен зияны бірдей екенін білу:

 

Кп сйлеме, аз айт бірер тйірін,

Бірер сзбен шеш тмен сзді тйірін.

 

Ізгілік ет, ділетті жолын у, шыншыл бол: діл болса араа - а, аа - жа, рпатары жасы атыды сатама. Нпсіді тый, сабырлы бол, шарап ішпе: Ішімдікпен мал-дулеті шашылар, зинаорды ар-яты ашылар. Сарады пен ашкздіктен аула бол: иды терген сасы оыз сияты, Сарадытан асан не бар ятты. «тты білікті» е негізгі ктерген мселесі - адамгершілік. Адамгершілікті сан саласы бар. Оны бірі - тілді тыйып стап, орынды жмсай білу. Тіл екі жзді анжар секілді.

 

Тілден ба онады, тілден бас кетеді.

Тіл арыстан есік баан ашулы,

Са болмаса жтар, ерім, басыды! –

 

Адамгершілікті таы бір крінісі - білімде. йткені білімді адам - аылды адам. Аыл тнектегі шаммен те. Туындыгер сонымен бірге адамгершілікке арама-арсы ылытардан сатандырады. Олар: жалан сз, екі сйлеу, шарапмарлы, жгенсіздік, зымиянды, сарады, ащы тіл. Міне, блар - кісіге т келмейтін е нашар ылытар.

Жсіп Баласан от басы, бала трбиесіне кп кіл бліп, оны ішінде ыз баланы сырт кзден таса ктімін адай айтан. Бл дстрлі азаи тбиеде: «ыз бала зіне-зі кідей кызануы керек. кі тскен тгін де ызанып кміп тастайды», - деген ым-тсінікпен ндеседі.

Жсіп Баласан йел баласын трт трге бледі. Олар: слу йел, ататы йел, бай йел, адал жар. Слуды алан ер-кйеу емес, кзетшіге айналма - «Слу алан жолдасынан айрылады» деген маалмен сйкес келеді. Ататы йелді алан атаына телінеді. Бай йел кйеуін де меншігім деп арайды. Ал, адал, аылды жарды алан ер олына байлыты да, баытты да ондырады.

Тілді траты тырын таныта алан тркі тілдес халытар дебиетінде дидактикалы сарында жазылан кркем сздерді ажайып лгісі Жсіп Баласанны «тты білік» ебегінде тіл шеберлігі мен сзді тере маынасы кеінен танылан. Жсіп Баласан поэзиясындаы есім сздерді маыналы ерекшелігі, аын мір срген кезедегі тркі тектес халыты мір-тіршілігінде олданыста болан сздерді, бгінгі ылымдаы сздермен синонимдік атар райтын жне лексикалы тіркестерді олданылу ерекшеліктерімен аса бааланатын ебек екенін ескеруіміз ажет.

 

Жалпы аын адамны кемелдену жолдарын айындайды. Оны барлы кріністері ле жолдарында айтылады жне оны сапалы белгілері мынада деп ойлаймыз: 1. Адам баласыны адір-асиеті – білім мен аылда. Ол адам кемелденуіні алашы жолы. ылым іздеу – мсылманны бір парызы; 2. Тілді пайдасы мен зияны бірдей; 3. Ізгілік – адамзат шін е ажетті асиет; 4. Да пен дулетке мастанба, ол бір орнында трмайды; 5. ділетті жолын у, шыншыл бол; 6. Сарады пен ашкздіктен аула бол; 7. Иттерді басшысы арыстан болса, иттер де арыстандай кркірер, ал арыстандарды басшысы ит болса, итті тірлігін ылар; 8. Тексіз кісі узір бола алмайды. Бек андай болса, узірі де сондай; 9. Намысшыл ер бол; 10. з пайданан грі ел пайдасын ойла. айырымды бол