Жастар жаман деттен аула болсын

Кіріспе

Бірде аылы жрттан асан Платон кшеде жріп бзаылы жасап тран бір баланы стап алып рсыпты. «Мені болар-болмас нрсе шін сонша жазыраныыз алай?» – деп томсырайан баланы иыына олын ойып трып данышпан: «Жаман дадыа ешашан елеусіз арауа болмайды», – деп ескерткен екен.Жай уаытта кпшілік аса мн бере бермейтін дадыны адам мірінде алар орны ерекше. «Сынытан басаны брі жады» демекші, адам – з ортасына тез бейімделгіш, крген жаымды-жаымсыз асиеттерді бойына тез жтырып алатын болмыс. Осы орайда сіресе жаымсыз детті адама кері сері мен одан алай арылуды жолдарын сз ету гіме етуге трарлы мселе.

 

Жаман дет деген не?

Жаман дет дегеніміз – сырт кзге намсыз, моральды этика нормаларына сай келмейтін, адамны жеке басына (денсаулыына, беделіне т.б.) кері серін тигізетін, жиі айталанатын, соы кп жадайда зор кінішке ласатын аса жаымсыз ылытар. Айталы, темекі, ара, есірткіге мартушылы, тірік айту, жамандау, з ісіні емес, згелерді ателігін азбалау, ауызды балаат сзге йрету, екі кісіні шаыстыру, ызаныш, олын санатытан тыймау, сраншаты, е аяы ткіре беру т.б.

 

«Жаман дет – жпалы»

Нашар дет айдан жады? Нашар дет кнделікті араласан адамдардан, дос-жарандардан, оршаан ортадан, крген бейдеп бейнефильмдерден т.б. жады. «р сби мірге кндан таза болмыспен келеді» деп хадисте айтыландай, адамны сби шатаы пк болмысы есейе бастаан шаында жасы-жаман орталара тап болуына байланысты згереді. сіресе жасспірімдік рі жасты шата еліктеушілік асиеті басым трады. Бл уаытта «Бір рет сынап кргенде тран не бар?», «Мен одан алаан уаытымда бас тарта алам» деген жесік ой кп адамны алдануына келіп соады. Шын мнінде «Бір еткеніді екі етерсі. Екі еткеніді ш етерсі. ш еткеніді дет етпей не етерсі?!» демекші, екі-ш рет айталанан істі детке айналанын адам сезбей алады. Бастапыда ескермегендіктен, одан тылу баран сайын иындай тседі.

 

Статистика не дейді?

Дниежзілік денсаулы сатау йымыны йарымы бойынша жылына сегiз литр алкоголь пайдаланан жан дені сау адам деп есептелмейді. 2005 жылы лем бойынша здіксіз есірткі пайдаланатын 52 миллион адам тіркелген. Бл аламшар трындарыны бір пайызын райды. Ал 2008 жылы мліметке сйенсек, оларды саны жз миллиона жетіп лгеріпті. алымдар л балаларды 55 пайызыны, ыздарды 82 пайызыны азасы героинды алаш олдананнан кейін-а оан туелді болып алатынын айтуда.

Дниежзілік денсаулы сатау йымыны сараптамасы бойынша жол апаты жадайларыны басым блігі ішімдікті кесірінен крінеді. Орысты йгілі физиологы И.П.Павлов 20-30 г. ара немесе бір саптыая сыра 10-40 минут ішінде адамны ойлау абілетін 17 пайыза тмендетінін длелдеген. Маскнемдікке шалдыандарды 60-70 пайызыны балалары да алкогольге бейім келетін болса, маскнем аналардан туан нрестелерді 12 пайызыны миы дамымай, жарымес болып алады.

Бгінде жер шарында 1,2 млрд. адам темекі шегетін крінеді. Дниежзілік денсаулы сатау йымыны (ДДС) дерегі бойынша, 1997 жылы темекіден 3 млн. адам айтыс болан болса, бл крсеткіш жыл сайын 33 пайыза сіп отыран. алымдарды айтуынша, кпе рагы ауруларыны 90 пайызы шылым шегетіндерді лесінде.

 

Жастар жаман деттен аула болсын

26 маусым – Дниежзілік нашаорлыа жне есірткіні засыз айналымына арсы крес кні. Елімізде нашаорлар саны жылсайын 55 мыа артып отыранын ескерсек, онымен кресуді ажеттілігі аншалыты керек екені айтпай-а, белгілі.Облысымыздаы наркологиялы диспансерді нарколог-дрігері Меруерт Мырзахметованы атйынша, былтырыа араанда уыт марлар саны едеуір азайан крінеді. Облысты наркологиялы диспансерде 1632 йел тіркеуде трады екен. Оларды 1296-сын ішімдік мазаласа, 254-і нашаорлар санатында. Аруларды осындай ауыр да, ауыр жолды тадауы- болашаымыза балта шапанмен те. ш мыа жуы нашаор бар ресми тіркелген. Оны бесеуі жасспірім. Бірі ызыып бастаса, енді бірі иындыты ктере алмай осы дертке шалдыан. Біз толыанда емдеп береміз дей алмаймыз. Біз тек алдын-аламыз. Тсіндірме жмыстарын жргіземіз. Сондытан болар, биылы жылы уыт марларды саны азайып отыр.

Нашаорды мірі-лім

Есірткіге еліктейтіндер негізінен жасспірімдер мен жастар. Олар лімні не екенін тере ынбайтын жаста есірткіге рынады. лімнен лкендер оруы ммкін, жастар орпайды нашаор шін лім- жалан дниемен бірдей.

Жастар психологиясына жргізілген зертеулер, оларды – орта іздейтіндігі, ортасы жо жасспірім жапанда жалыз аландай сезінетіндігі длелденген. Ал ортада ай бала жан-жаты пысы, соынан згелерді ерте алатындай аблеті болса, соан саысы келіп мтылады. Ол жасы бала ма, жаман бала ма есеп беріп жатпайды, йтеуір айналасындаыларды трткісін оятады, ол трткі немен аяталады, ол баланы табиатына байланысты болады.

Жастар жаман деттен аула болай

Бгінгі кні баланы ызытыратын орта аз, ала баласы тнгі клуб, би аладарын айландырса, ауыл баласы кше тоздырып, ара-шарап ішуге уес. Нашаорлар неге кбейіп кетті дейсіз? Оны себебі бала трбиесіне кп кіл блінбеуінде. Жасыратыны жо, кптеген ата-ана баласымен тек ана материалды трыда ана гімелесумен шектеледі, арны то па, кйлегі кк пе дегендей. Баламен гімелесуге, оны не толандырып жргенін, оны ортасы андай, достары кім екенін білуге, жас спірімні бос уаытын айда, алай, кіммен ткізетіндігін білуге, сырласуа уаыт таппаймыз. Кбнесе ауатты отбасыны балалары арны тотытан, істейтін іс жо боландытан нашаорлыа, есірткі сатушылара осыланын байамайды да.