Тәжірибе №1. Пиридиннің негіздік қасиетін дәлелдеу
Жұмыс барысы: Пробиркаға 1-2 тамшы пиридин және 5-6 тамшы су тамызады. Пиридиннің ерігені байқалады. Одан кейін пробиркаға қызыл лакмус қағазын жібереді, қағаз көгереді. Реакция теңдеуін жазып, қорытынды жасаңыз.
Тәжірибе №2. Пиридиннің сулы ерітіндісімен темір гидроксидін тұнбаға түсіру.
Пробиркаға 1-2 тамшы пиридин және 5-6 тамшы су тамызады. Пиридиннің ерігені байқалады. Одан кейін пробиркаға 1%-дық темір хлоридінің ерітіндісін тамызады. Темір гидроксидінің қоңыр тұнбаға түскені байқалады. Реакция теңдеуін жазып, қорытынды жасаңыз.
6. Әдебиеттер:
Негізгі
1. Биоорганическая химия:учебник. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. 2014г.
2. Елемесова, Ж. Г. Биоорганикалық химия: учебное пособие / Ж. Г. Елемесова. - ГМУ г. Семей, 2013. - 168 с. : ил.
3. Биоорганикалық химия : учебник / Ә. Қ. Патсаев , Т. С. Сейтімбетов, С. А. Шитыбаев. - Алматы : Эверо, 2012. - 449 с. : ил.
4. Биоорганикалық химия : учебник / Ә. Қ. Патсаев , Т. С. Сейтімбетов, С. А. Шитыбаев. - Алматы : Эверо, 2012. - 449 с. : ил.
5. Сейтембетов Т.С. Химия : учебник / Т. С. Сейтембетов. - Алматы : ТОО"ЭВЕРО", 2010. - 284 с
Осымша
1. Патсаев Ә.Қ.,Органикалық химия негіздері. (Теориялық негіздері және көмірсутектер) ,Шымкент, 2005.
2. Патсаев Ә.Қ. ,Органикалық химия негіздері.(Көмірсутектердің функционалдық туындылары), Шымкент, 2005.
3. Патсаев Ә.Қ. ,Органикалық химия негіздері.(Гетероциклді қосылыстар. Алкалоидтар. Биополимерлер. Липидтер), Шымкент, 2005.
4. Патсаев Ә.К., Биоорганикалық химия, Шымкент, 2005
5. Руководство к лабораторным занятиям по органической химии, учебное пособие, Дрофа, 2003.
6. Биобейорганикалық, физикалық және коллоидтық химия Алматы,1999
7. Сейтембетов Т.С. ,Химия,Алматы,1994
8. Беремжанов Б. ,Общая химия ,Алматы,1992
9. Тюкавкина Н.А.,Биоорганическая химия , Медицина,1991
7. Бақылау:
7.1. Есептер мен жаттығулар
1. Пиррол, имидазол немесе пиразол қосылыстарының ішінде қайсысы ең қышқылдық және негіздік сипатқа ие болады?
2. Никотинамидтің алыну реакция теңдеуін жазыңдар.
4. Дәрілік қосылыстар: антипирин мен амидопириннің формулаларын жазыңдар.
5. Пирролдың, тиофеннің, имидазолдың нитрлеу реакция теңдеулерін жазыңдар.
7.2. Тестілік тапсырмалар
1. Циклде көміртегі атомдарынан басқа бір немесе бірнеше басқа элементтер бар қосылыстар
1.карбоциклді
2.гетероциклді
3.конденсирленген циклді
4.полифункциональді
5.гетерофункциональді
2.Құрамында бiр гетероатом оттегi болатын маңызды бес мүшелi гетероциклдi қосылыс
1.тиофен
2.пиррол
3.фуран
4.фенол
5.пиридин
3.Құрамында бiр гетероатом күкiрт болатын маңызды бес мүшелi гетероциклдi қосылыс
1.тиофен
2.пиррол
3.фуран
4.фенол
5.пиридин
4. Құрамында бiр гетероатом азот болатын маңызды бес мүшелi гетероциклдi қосылыс
1.тиофен
2.пиррол
3.фуран
4.фенол
5.пиридин
5. Фуранның электрофильдік орын басу реакциясы қандай жағдай бойынша жүреді:
1.1
2.2, 5.
3.3, 4.
4.2, 3.
5.3.
6. Пиррол, фуран және тиофеннiң ароматты жүйелерiнде электрондық тығыздық бензолға қарағанда жоғары, сондықтан оларды атайды
1.π-артық жүйелер
2.π-жетпейтін жүйелер
3.π, π-қабысқан жүйелер
4.σ-аяқталмаған жүйелер
5.рацемат
7. Гем (қан гемоглобинінің компоненті) және хлорофилл жататын бастапқы маңызды табиғи қосылыс келесі бес мүшелі гетероцикл болып табылады
1.фуран
2.тиофен
3.фурфурол
4.пиррол
5.пиримидин
8.Пирролдың, фуранның және тиофеннің ароматтық жүйелеріндегі жоғары электрондық тығыздық келесі реакцияның жүруіне мүмкіндік жасайды
1.Электрофильді орын басу
2.Электрофильді қосып алу
3.элиминирлеу
4.радикалды қосып алу
5.радикалды орын басу
9. Бесмүшелік қосылыстың атауы
1. имидазол
2. пиразол
3. тиазол
4. оксазол
5. азобензол
10. Бесмүшелік қосылыстың атауы
1.имидазол
2.пиразол
3.тиазол
4.оксазол
5.азобензол
11. Бесмүшелік қосылыстың атауы
1.пиразол
2.имидазол
3.тиазол
4.оксазол
5.азобензол
12. Бесмүшелік гетероцилкдер – азолдарға жатпайтын затты көрсет:
- пиразол
- тиазол
- оксазол
- индол
- имидазол
13. Ыстықты түсіретін және ауруды басатын антипирин, амидопирин және анальгин келесі заттың туындылары болып табылады
1.парааминофенолдың
2.салицил қышқылының
3.парааминобензой қышқылының
4.барбитур қышқылының
5.пиразолон-5
14. Пиридинді сульфурлеу, нитрлеу және галогендеу реакцияларында электрофильдік орынбасышы қандай жағдайға барады:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 6.
15. Пиридиннің ядросы келесі алкалоидтың молекуласында болады
1.кофеиннің
2. никотиннің
3.теоброминнің
4.теофиллиннің
5.морфиннің
16. Пиридиннің ядросы келесі витаминнің молекуласында болады
1.С
2.РР
3.D
4.A
5.Е
17. Гетероциклдік құрылым атауы
1.8-гидроксихинолин
2.индол
3.пурин
4.пиррол
5.пиримидин
18. РР витамині ағзадағы бірқатар маңызды процесстердің қалыпты жүруі үшін қажет және келесі аурудың дамуын ескертеді
1.цинга
2.пеллагра
3.Бери-Бери
4.рахит
5.подагра
19. Қосылыстың атауы
1. пурин
2. пиразол
3. никотин
4. никотинамид
5. никотин қышқылы
20. Пурин – бұл конденсирленген бициклдік қосылыс, қандай конденсирленген ядролардан түзілген:
1.бензол және пиррол
2.бензол және пиридин
3.пироллидин және пиперидин
4. пиримидин және имидазол
5.пиридин және пирролидин
21. Зәр қышқылының тұздарын атайды:
1.сульфаттар
2.ураттар
3.хлоридтер
4.фосфаттар
5.ацетаттар
22. Ағзадағы пурин қышқылдарының метоболизмiнiң соңғы өнiмi
1.сiрке қышқылы
2.мочевина
3.зәр қышқылы
4.аммиак және су
5.сiрке қышқылы, аммиак және су
23. Күрделі құрамды және айқын көрінетін физиологиялық және фармацевтикалық әсері бар өсімдіктен алынған гетероциклді азотты негіздердің ерекше тобының атауы:
1. нуклеин қышқылы
2.гетерополисахаридтер
3.ақуыздар
4.антибиотиктер
5. алкалоидтар
24. Пурин қатарының алкалоидтарына жататын зат
1. гистидин 2. Пиримидин 3. кофеин
4. пинен 5. пирролидин
25. Пиридин қатарының алкалоидтарына жататын зат
1. стрихнин 2. кофеин 3. кодеин
1. никотин 4. кокаин
26. Урацил, тимин және цитозин үшін тән таутомерия
1. Лактим-лактам
2. Амино-имин
3. Сақиналы-тізбекті
4. Цикло-оксо.
5. Кето-еноль.
27. Бiр азот атомы бар алты мүшелi гетероциклдердi атайды
1. Фуран 2. Пиримидин 3. Пиррол
4.Тиофен 5. Пиридин
1.Тақырып№16: Конденсирленген гетероциклдер. Нуклеотидтер. Нуклеин қышқылдары.
2.Мақсаты: Гетероциклдердің, нуклеотидтердің құрылысын және нуклеин қышқылдарының құрылысын оқып білу. ДНҚ-ның бірінші және екінші реттік құрылымдары туралы білімді толықтыру. РНҚ және ДНҚ-ның биологиялық ролін толық сипаттау.
3. Оқытудың міндеттері:РНҚ және ДНҚ-ның құрамына кіретін барлық компоненттердің, нуклеотидтердің құрылымдық формулаларын жазып үйрену. Нуклеин қышқылдарының мономерлері- нуклеотидтер туралы білім әрі қарай нуклеин қышқылдарының құрылысын толық білуге негіз болады.
4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Пурин, пуриндік негіз.(аденин, гуанин )
2. Нуклеотидтік негіздер (урацил, тимин, цитозин, гуанин, аденин)
Нуклеин қышқылдарының лактим-лактамдық таутометриясы
Нуклеин қышқылдарының көміртекті қосылыстары (рибоза, дезоксирибоза)
Нуклеотидтер. Нуклеотидтер гидролизі
Мононуклеотидтер және полифосфаттар. Нуклеозидциклофосфаттар Нуклеозидциклофосфаттар.Никотинамиднуклеоттердің коферменттері.
Рибонуклеин және дезоксирибонуклеи қышқылдары. Нуклотидтік құрылым РНК және ДНК.
5. Сабақ беру және оқыту әдістері Сабақтың тақырыбы бойынша талдау жасау (шағын топтар, жағдайлық есептер, жұптасып жұмыс істеу, тестпен жұмыс және т.б.).
6. Әдебиеттер:
Негізгі
1. Биоорганическая химия:учебник. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. 2014г.
2. Елемесова, Ж. Г. Биоорганикалық химия: учебное пособие / Ж. Г. Елемесова. - ГМУ г. Семей, 2013. - 168 с. : ил.
3. Биоорганикалық химия : учебник / Ә. Қ. Патсаев , Т. С. Сейтімбетов, С. А. Шитыбаев. - Алматы : Эверо, 2012. - 449 с. : ил.
4. Биоорганикалық химия : учебник / Ә. Қ. Патсаев , Т. С. Сейтімбетов, С. А. Шитыбаев. - Алматы : Эверо, 2012. - 449 с. : ил.
5. Сейтембетов Т.С. Химия : учебник / Т. С. Сейтембетов. - Алматы : ТОО"ЭВЕРО", 2010. - 284 с
Осымша
1. Патсаев Ә.Қ.,Органикалық химия негіздері. (Теориялық негіздері және көмірсутектер) ,Шымкент, 2005.
2. Патсаев Ә.Қ. ,Органикалық химия негіздері.(Көмірсутектердің функционалдық туындылары), Шымкент, 2005.
3. Патсаев Ә.Қ. ,Органикалық химия негіздері.(Гетероциклді қосылыстар. Алкалоидтар. Биополимерлер. Липидтер), Шымкент, 2005.
4. Патсаев Ә.К., Биоорганикалық химия, Шымкент, 2005
5. Руководство к лабораторным занятиям по органической химии, учебное пособие, Дрофа, 2003.
6. Биобейорганикалық, физикалық және коллоидтық химия Алматы,1999
7. Сейтембетов Т.С. ,Химия,Алматы,1994
8. Беремжанов Б. ,Общая химия ,Алматы,1992
9. Тюкавкина Н.А.,Биоорганическая химия , Медицина,1991
7. Бақылау:
7.1. Есептер мен жаттығулар
1. Нуклеозидциклофосфаттың формуласына мысал келтіріңіз.
2. Нуклеозид-дифосфаттың формуласын жазыңыз. Қосылыстағы байланыс түрлерін көрсетіңіз және гидролизге әсері.
3. Нуклеозид-трифосфаттың - кофермент АТФ формуласын жазыңыз. Қосылыстағы байланыс түрлерін көрсетіңіз және гидролизге әсері.
4. Коферменттер НАД+, НАДФ+. Олардың биологиялық ролін түсіндіріңіз.
5. Нуклеин қышқылдарының біріншілік құрылымы нені түсіндіреді. Нуклеотидтік буындар өз араларында қалай қосылады?
7.2. Тестілік тапсырмалар
1. Нуклеин қышқылдарының нуклеотидті құрамы – бұл
1. нуклеинді негіздердің жиыны
2. фосфор қышқылының молекулалар саны
3. N-гликозидті байланыстардың саны
4. нуклеотидті компоненттердің жиыны мен қатынасы
5. моносахаридтер молекулаларының қалдықтар саны
2. ДНК-ның бір тізбегі пуринді негіз және келесі тізбектің пиримидинді негізі арасындағы байланыс
1. күрделі-эфирлі байланыс
2. сутектік байланыс
3. N-гликозидті байланыс
4. гидрофобты байланыс
5. дисульфидті байланыс
3. АТФ – тың маңызды биологиялық ролі (аденозинтрифосфат) – ол :
1. ақуыз синтезіне қатысады
2. ақуыз синтезінің орнына аминоқышқылды тасымалдау
3. тұқым қуалау ақпаратты сақтауға қатысады
4. тірі ағзаның барлық жасушаларын энергиямен қамту
5. ақуыз синтезінің орнына ақпараттық РНК тасымалдау
4. РНК-ның негізгі ролі:
1. ақуыз биосинтезінде тікелей қатысуы
2. ағзаның қорғаныш қызметі
3. жүйке импульстарын беруде
4. көмірсулар синтезіне қатысуы
5. майлар синтезіне қатысуы
5. Тасымалдау РНК қатысады:
1. көмірсутекті алмасуға
2. май алмасуда
3. жасушадағы ақуыздың синтезі орнына аминоқышқылдарды ауыстыруға
4. ақуыз синтезінің орнына ДНК молекуласыны ауыстыруға
5. ақуыз синтезінің орнына ақпараттық РНК ауыстыруға
6. Нуклеинді негіз аденин ДНК-ның екі спиральында келесі екінші тізбектің негізімен комплементарлы жұп түзеді
1. Үш сутекті байланыстарды түзу есебінен гуанин
2. Екі сутекті байланыстарды түзу есебінен гуанин
3. Екі сутекті байланыстарды түзу есебінен цитозин
4. Үш сутекті байланыстарды түзу есебінен тимин
5. Екі сутекті байланыстарды түзу есебінен тимин
7. Тотыққан формада НАД+ (НАДФ+) никотинамидті қалдық келесі орында болады
1. 1,4-дигидропиридинді орын басқан
2. пиридинді катионның
3. никотинді қышқылдың
4. диазоқосылыстың
5. пиридинді анионның
8. Рибонуклеин қышқылының (РНК) негізгі ролі
1. ақуыз биосинтезіне тікелей қатысуы
2. тұқым қуалау ақпаратын беру
3. қышқылдық орта тудыру
4. Шиффтің негізін түзуі
5. Тетрапиррольді қосылыс – порфиндер түзуі
9. НАД фосфатын НАДФ немесе NADР деп белгілейді, оның молекуласында фосфор қышқылы көмірсулы компоненттегі аденозинді келесі орынға этерифицирлейді
1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5.
10. Схемада көрсетілген құрылым
сәйке келетін қосылысты атайды
1. аденозинтрифосфор қышқылы (АТФ)
2. гуанозинтрифосфор қышқылы (ГТФ)
3. аденил қышқылы
4. гуанил қышқылы
5. аденозинциклофосфат
11. Биохимиялық және химиялық әдебиеттерде НАД немесе NAD белгісімен никотинамидадениндинуклетидті белгілейді, көптеген дегидрогеназ ферменттерінің құрамында коферменттің ролін атқарады, яғни келесі реакцияға қатысады
1. нейтрализация
2. тотығу-тотықсыздану
3. алкилирлеу
4. ацилирлеу
5. декарбоксилирлеу
12. Схемада стрелкалар көрсететін байланыстарды
атайды
1. күрделі-эфирлі
2. N-гликозидті
3. О-гликозидті
4. ангидридті немесе макроэргиялық
5. сутектік
13. ДНК-ның бір спиралының ГТ фрагменті , басқа спиралдың келесі фрагментіне сәйкес келеді
1. ГА. 2. ЦА. 3. УГ. 4. АТ. 5. ЦГ.
14. Схемада стрелкалар көрсететін байланысты
атайды
1. күрделі-эфирлі 2. N-гликозидті 3. О-гликозидті
4. ангидридті 5. макроэргиялық
15. Формуласы,
нуклеозидті атайды
1. аденозин-3’,5’-циклофосфат
2. гуанозин-3’,5’-циклофосфат
3. дезоксиаденозин-3’,5’-циклофосфат
4. аденозин-5’-фосфат
5’-аденил қышқылы
16. АТФ (аденозинтрифосфат) адам ағзасында келесі функцияны орындайды
1. витаминнің 2. гормонның 3. коферменттің (ферменттің құрам бөлігін)
4. макроэрга (энергетикалық зат) 5. ингибитордың.
17. Динуклеотид НАД кофермент болып табылады және маңызды биологиялық функцияны атқарады:
1. қорғаныш функциясын
1. тотығу-тотықсыздану реакциясына қатысады
3. биохимиялық реакциялар үшін энергия көзі болып табылады
4. нуклеинді қышқылдар үшін компонент болып табылады
5. ақуыздың синтезіне қатысады
18. ДНК –ның екіншілік құрылымы:
1. полинуклеотидті тізбектің кеңістіктік құрылысы
2. нуклеотидті тізбектердің реттілігі
3. полинуклеотидті тізбектің пентозды қалдықтары
4. нуклеотидті компоненттердің қатынасы
5. нуклеотидті құрамы.
19 ДНК құрамына кірмейтін нуклеотид:
1. уридин-5-фосфат. 2. тимидин-5-фосфат. 3. д.цитидин-5-фосфат. 4. д.аденозин-5-фосфат. 5. д.гуанозин-5-фосфат.
20. ДНК-да комплементарлы болып табылатын негіз
1. тимин – цитозин. 2. тимин – урацил. 3. тимин – аденин.
4. гуанин – аденин. 5. цитозин – цитозин.
1. Тақырып №17:Липидтер. Сабындалатын липидтер. Аралық бақылау №2.
2. Мақсаты: Сабынданатын липидтердің, изопреноидтардың құрылысы және химиялық қасиеттері туралы, олардың құрылымдық компоненттері биологиялық мембраналардың және липидті алмасу процессінің құрылымының химиялық негізін, бірқатар дәрілік заттардың негізін құрайтын туралы студенттердің білімі мен дағдысын бекіту.
3. Оқытудың міндеттері: Липидтер гидролизі және олардың құрылымы. Бұл тақырыпты толық игеру көмектеседі: 1) Липидтердің толық құрылысы және құрамы туралы студент білімін толықтыруға; 2) Липидтердің айналым процесін түсінуге.