Атты заттар саны (зола, көмір) көмір жаққанда шығатын
М´қатты=В·Ар·f·(1-η3), т/жыл (1.2)
Қайда В – жаққыш шығыны, т/жыл;
Ар – жаққыш қүлділігі; %: Қарағанды көмірі – 27,6;
f – жаққыш құрылымына байланысты коэффициент
(жылжитып және жылжымайтың қоршау, қалмен беру т.б.)
көмірге ұсынады f=0,0023;
η3 – аппарат тазалаған кезде табылатын коэффициент, егер аппарат жоқ болса η3=0.
Көмір жоққан кездегі бөлініп шығатын SO2 саны
М´SO2=0,02·В·Sp·(1- η´SO2)·(1- η´´SO2), т/жыл (1.3)
Қайда Sp – жаққыштағы күкірт қорытындысы %; Қарағанды көмірі – 0,8;
η´SO2 – үлес SO2 ұшқан күлге қосылды; Қарағанды көмірі – 0,1;
η´´SO2 – үлес SO2 аппарат тазалағанда табу; СО – саны
М´СО=0,001·В· 
·КСО·(1- 
), т/жыл (1.4)
Қайда - жанғыштың төменгі жылуы, МДж/кг; Қарағанды көмірі –
21,12 МДж/кг;
КСО – саны СО, жылу бірліктеріне пайда болған, жанған кезде
бөлінетін кг/кДж, от жағатын жерден тәуелді: көмір
(жылжымайтың қоршау, қалмен лақтыру) – 1,9;
q4 – жылу жоғанту, жанғыш заттың механикалық толық
еместігінен, жаққыш құрылымына тәуелді (жылжымалы
қоршау, қолмен лақтыру) - 7%;
NO2 – саны;
М´ NO2 = 0,001·В· ·КNO2 (1-β), т/жыл (1.5)
Қайда В – коэффициент, NO2 қалдығының төмендеу деңгейінің
ескерілуі, техникалық шешім кезінде 0 тең деуге болады;
КNO2 - NO2-саны, 1 гДж жылуға тең кг/гДж. Жағу орнының
мықтылығына байланысты, көмір – 0,2; күші төмен жағу
орнына қабылданады.
Орташа тәулікті ШЗК зиянды заттары мен қауіптілер класы 1.2 ережесінде көрсетілген.
1.2 ережесі.
ШЗК және қауіп класы зиянды заттар бөлінгендегі жылу беретін жердің эксплуатациясы.
| заттар | ШЗКсс, мг/м3 | Қауіптілер класы |
| Көмір | 0,15 | |
| SO2 | 0,05 | |
| СО | ||
| NO2 | 0,04 |
КҚК кәсіпорының үлкендігіне қарай 4 қауіпті категорияға бөледі. Кәсіпорын қысымы үшін шеқаралақ жағдай 1.3 ережесінде көрсетілген.
Кәсіпорындағы І категория 60-70% қалдықтар төмендеуінің қажеттілігі жалпы қала бойынша ШКЗ төмендеуінің мақсатына жету, ІІ категория - 30%-ке жалпы қала бойынша төмендеуі, І-ІІ категориялар табиғат қорғау тіршілігінің бақылауында болу керек. ІІІ категорияға қауіптіліктің 104 ÷103 кәсіпорыны жатады. Олардың сыбағасына 10÷15% жалпы қала қалдығы жатады. Бұл кәсіпорындарға ШЗК қалдығын қала бойынша жалпы төмендетуі үшін 10÷15% төмендейді.
IV – кәсіпорыны үшін фактикалық қалдықтарын ШЗК деугейінде нормативтер орнатуға болады.
1.3 ережесі.
КҚК мағынасымен кәсіпорындарды қауіпті категорияға шектеу жағдайы.
| Кәсіпорынның қауіпті категориясы | КҚК мағынасы |
| І | КҚК ≥ 106 |
| ІІ | 106 > КҚК ≥ 104 |
| ІІІ | 104 > КҚК ≥ 103 |
| IV | 103 > КҚК |
Кәсіпорынға тапсырылған көліктің экологиялық қауіптілігін анықтау үшін, барлық зиянды заттардың жылдық жинау қажеттілігі, еп-сеп кезінде алынған, мәліметтерді пайдаланып 1.4 ережесіне кіргізу керек.
Ереже 1.1 және 1.2 санын санап 
1.3 ережесінен шығып шектелген жағдайларды қорытындылау.
1.4 ережесі
| заттар | М´і, т/жыл | ШЗКссі, мг/м3 | Қауіп класы | αі |
|
| Көмір күлі | |||||
| SO2 | |||||
| СО | |||||
| NO2 | |||||
| КҚК |
ШЗК анықтау үшін шыққан мәліметтер 1.5 ережесіне қабылдау.
Ереже 1.5
Шығыс мәліметтер.
| № | Құбыр биіктігі Н,м | Температура, ºС | Қалдық көзінің шығатын диаметрі D,м | Жылу беретін жердің жұмыс істейтін уақыты t, сағ/жыл | V1 м3/с ГВС қалдық көлемі | Көмір шығыны Вт/тонн | |
| газ, Тг | ауа, та | ||||||
| 0,4 | 4,24 | ||||||
| 0,35 | 4,17 | ||||||
| 0,45 | 4,01 | ||||||
| 0,32 | 4,63 | ||||||
| 0,41 | 4,75 | ||||||
| 0,39 | 4,63 | ||||||
| 0,37 | 4,24 | ||||||
| 0,35 | 4,97 | ||||||
| 0,33 | 4,73 | ||||||
| 0,36 | 4,97 | ||||||
| 0,25 | 4,11 | ||||||
| 0,26 | 4,76 | ||||||
| 0,27 | 4,17 | ||||||
| 0,28 | 4,96 | ||||||
| 0,29 | 4,73 | ||||||
| 0,30 | 4,78 | ||||||
| 0,31 | 4,44 | ||||||
| 0,32 | 4,34 | ||||||
| 0,33 | 4,24 | ||||||
| 0,34 | 4,14 | ||||||
| 0,35 | 4,96 | ||||||
| 0,36 | 4,1 | ||||||
| 0,37 | 4,12 | ||||||
| 0,38 | 4,17 | ||||||
| 0,39 | 4,28 |
№2 практикалық жұмыс
АУАҒА ШЫҒАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ШЕКТЕУЛІ РҰҚСАТ ЕСЕБІ. ШРШ.
Ғылымы-техникалық норматив болып табылады, атмосфера ластануының әр қайсысының нақты көзін орнатуында, ЗЗ қалдығынан және қала жиынтығы немесе т.б. тұрғыны бар жерлер перспективалар есебімен кәсіпорын мен ЗЗ атмосфераға шашылуы (1,5-2,5 биіктікте жер бетіне) жергілікті концентрацияы әкелмейді, тұрғын ШРК көтеріндісі, жануарлар әлеміне, яғни жағдай орындалу керек.
См+Сф< ШРКмбж
Қайда: Сф – ЗЗ ауадағы фонды концентрация, ластанудың көздерімен
қалдықтар жағдайы;
См – ЗЗ ауадағы максималды концентрация.
2.1. суретте. Зиянды заттар концентрациясы ауа қабатында, қалдық көзінің ара қашықтығынан тәуелді екендігі көрестілген.
---
2.1 сур. Жер бетіндегі ауа қабатындағы ЗЗ концентрациясын болу.
См – желдің қауіпті жылдамдығындағы зиянды заттардың максималды жергілікті концентрация; Хм – См жататын ара қашықтық.
Желдің қауіпті жылдамдығындағы зиянды заттардың максималды жергілікті концентрация, яғни шашылудың нашар жағдайы ыстық көздерді анықтау формуласы
См= 
, мг/м3 (2.1)
Қайда: А – коэффициенті стратификация температура (атмосфера
қабаттануы) зиянды заттардың, тік және көлденең
шашылуын анықтау, климаттың зонаға тәуелді. Қазақстан
үшін А=200.
F – зиянды заттардың тұну коэффициенті, заттың агрегаты
жағдайына тәуелді, ал қатты заттарға – олардың бытырауы:
F=1 газға ұқсас заттар үшін;
қатты үшін: тазалау сатысы 90% жоғары F=2;
тазалау сатысы 75%-тен 90%-ке дейін F=2,5;
тазалау сатысы 75%-тен төмен F=3.
M – қалдық массасы, яғни зиянды зат саны, г/сек уақыт
бірлігіне құбырдан шығуы.
Максималды-секунды қалдықтар, жылдың қалдықтар арқылы анықталады. №1 практикалық жұмыста алынған М´
М= 
, г/с (2.2)
t-жылу беретін жердің жұмыс уақыты сағ/жыл (1.5 ережесі);
V1 – газды-ауалы қоспа көлемі уақыт бірлігіне шығатын көзі болып табылады м3/с (1.5 ережесі);
n – жергілікті рельеф коэффициенті, 1 шақырымға егер биікті құлауы 50м кенм болмаса, онда n 1-ге тең;
H – құбыр биіктігі, м (1.5 ережесі);
D – құбыр аузының диаметрі, м (1.5 ережесі);
ΔT- сыртқы ауа мен газх температуроасының түрлігілі;
ΔT=ТГ –Та ºС (2.3)
ТГ жәгне Та - сыртқы ауа мен ºС газ қалдывқтарының температурасына сәйкес (1.5 ережесі);
m, n – мөлшерленбеген коэффициенттер, көзден газ-ауа қоспасының шығу жағдайын ескеру.
m= 
, (2.4)
f–қалдық параметр, f= 
, (2.5)
D – ГВС қалдық көзінің аузының диаметрі, м (1.5 ереже)
- көзден шығатын газ-ауа қоспасының жылдамдығы;
= 
V , м/с (2.6)
Vm қалдық параметрімен анықталатын n коэффициент мағынасы ыстық қалдықтар үшін
Vm= 0,65 
, (2.7)
n =3 егер Vm ≤ 0,3
n = 3- 
егер 0,3< Vm ≤2 (2.8)
n = 1 егер Vm >27
Зиянды заттардан максималды концентрация алу мағынасы, 2.1 формуласымен табылған ШРК-ның максималды түрлілігімен салыстыру кезек, жылу жағдайына тапсырылған параметрлер См+Сф<ШРК сәйкестігіне қорытынды жасау.
2.1 ережесінде максималды түрлі және фонды ШРК көрсетілген.
2.1 ережесі.
Максималды түрлі және фонды ШРК.
| заттар | Қатты зат (күл, көмір) | СО | SO2 | NOx |
| ШРК, мг/м3 | 0,5 | 3,0 | 0,5 | 0,085 |
| Сф, мг/м3 | 0,2 | 1,5 | 0,1 | 0,03 |
См+Сф< ШРКмр жағдайында орындалмайды, ШРШ-ны санау кажет, ШРШ берген жағдайдың тәртібімен, қалдық мықтылығына теңеседі.
ШРШ = 
, г/с (2.9)
ШРШ т/жыл мағынасын ауыстыру үшін мынаны қолдану керек.
ШРШ=0,036tШРШ (2.10)
Мәліметтер есебі 2.2 ережесінде көрсетілген.
2.2 ережесі.
ШРШ нормативі.
| Көз | заттар | Пайда болған жағдайлар | ШРШ | ||
| М´, т/жыл | М, г/с | Т/жыл | Г/с | ||
| Жылу беретін жер | Көмір күлі | ||||
| SO2 | |||||
| СО | |||||
| NO2 |
3.1 сур. S1 коэффициенттін анықтаулы графигі.
Атмосферадағы зиянда заттардың шашылу есебі.
| См, мг/м3 | Хм, м | Х, м | Х/Хм | S1 | Сх, мг/м3 | Сф, мг/м3 | Сх+Сф, мг/м3 |
№4 практикалық жұмыс.