Ажырасаннан кейін йел мен баланы амтамасыз ету туралы
Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаты атымен
лемдерді Раббысы – Аллаа матау-мадатар, Пайамбарымыз Мухаммада, оны отбасы мшелеріне жне барлы сахабаларына Аллаты игілігі мен слемі болсын!
Содан кейін:
1 –айтару аысымен, яни аыры (шінші) талапен емес, тала берілген йелге нпаа (асырап-бау) рі баспана тиесілі болады, рі ажырасу шін бекітілген мерзім (`идда) бітпейінше бл оны кйеуіні міндетіне кіреді. Бан Алла Тааланы мына сздері негіз болады:
«й, Пайамбар! ашан йелдеріді тала ылсадар, сонда оларды белгілі мерзімінде ажыратыдар жне ол мерзімді есептедер. Раббылары - Аллатан орыдар. Оларды йлерінен уып шыармадар, рі олар да одан шыпасын»(«т-Тал» сресі, 1-аят).
Сондай-а (мына сздері де):
«Оларды л-ауаттары жеткенше здері тратын жерге трызыдар. Олара ысу шін, зиян (жбір) тигізбедер» («т-Тал» сресі, 1-аят).
2 –Аыры (яни шінші) талапен ажырасан йелге нпаа да, баспана да тиесілі емес. Бан Фатима бинт айс (Алла оан разы болсын) кйеуі онымен соы (яни шінші) талапен ажырасан кезде, зіне кйеуіні асырауы тиесілі ме деген срапен Алла Елшісіні (оан Аллаты игілігі мен слемі болсын) алдына келгендегі оны шыаран шешімі длел болып табылады. Пайамбар (оан Аллаты игілігі мен слемі болсын): «Саан нпаа да, баспана да тиесілі емес» (Муслим 1480), - деген. Абу Дауд жеткізген риуаятта былай делінген: «Тек егер жкті болмаса, саан нпаа тиесілі емес». Абу Дауд «Сахих» 2/433.
3 – Жкті болан кйінде тала берілген йелге, алымдарды бірауызды пікірі бойынша, тіпті ол соы (яни шінші) талапен ажырасан болса да, босанана дейін нпаа (асырап-бау) мен баспана тиесілі болады. Оан длел Алла Тааланы мына сздері:
«Оларды л-ауаттары жеткенше здері тратын жерге трызыдар. Олара ысу шін, зиян (жбір) тигізбедер» Егер олар жкті болса, онда олара босанана дейін нпаа берідер» («т-Тал» сресі, 1-аят).
4 – Балаларды шыынын ктеру оларды кесіні мойнында болады. рі балаларды ке-шешесі некеде трып жатыр ма, лде ажырасып кеткен бе, йелі бай-уатты ма, лде жадайы нашар ма – бл бан байланысты емес. йел оларды шыынын кзі тірі кесі транда ктеруге міндетті емес. рі бл мселеде алымдарды пікірі бір жерде штасады.
Имам Ибн удама (Алла оны рахым етсін) «л-Муниде» Ибн Мунзирді (Алла оны рахым етсін) былай деп айтан сздерін жеткізеді: «Біз білім алан барлы білім иелері «Еркек адам з дние-млкіне ие болмаан балаларын амтамасыз етуге міндетті» деген пікірге бір ауызды келіскен».
5 – Егер ажырасудан кейін балалар анасыны аморлыы мен трбиесінде жрген болса, ол (йел) балаларына крсетіп отыран аморлыы мен трбиесі шін брыны кйеуінен аы талап ете алады. з.: «Маусу’а л-фикия» 17/311, сондай-а «Шарх Мунтаха л-Ирадат» 3/249.
6 – Егер йел нрестені емізіп жрген болса, онда Алла Тааланы:
«Егер олар сендер шін бала емізсе, сонда оларды жалаыларын берідер. зара дрыстыпен аылдасыдар»(«т-Тал» сресі, 6-аят), - деген сздеріне сйкес, ол брыны кйеуінен осы шін аы талап ете алады:.
Бл аятта ажырасан йелдер айтылып тр.
Бл пікірде Абу Ханифа (Алла оны рахым етсін) болан, рі бл имам Ахмадты (Алла оны рахым етсін) мазхабындаы е ке таралан пікір. Бл пікірге шейхул-Ислам ибн Таймия (Алла оны рахым етсін) басымдылы берген, з.: «л-Ихтиярат» 412-413, ал азіргі заман алымдарыны арасында бл пікірді шейх Ибн ‘Усаймин (Алла оны рахым етсін) станан, з.: «ш-Шарх л-Мумти’» 13/515-516. Сондай-а з.: «л-Муни» 11/431 жне «л-Фтауа л-Кубра» 3/347.
7 – Материалды амтамасыз етуге: баспана, жеп-ішу, киім, оыту, рі балалар мтаж болатын баса да т.с.с. нрселер кіреді.
8 – Материалды амтамасыз етуді млшері, сондай-а емшек стімен емізуді, жне балаларды трбиесі мен олара арап отыруды аысы оларды трып жатан жері мен заманны дет-рыптарына сай аныталады. Бл жерде Алла Тааланы:
«л-ауатты бай кісі зіне Аллаты бергені бойынша нпаа берсін. Алла біреуге оан бергенінен арты жктемейді. Алла ауыршылытан кейін жеілдік жасайды»(«т-Тал» сресі, 7-аят), - деген сздеріне арай, брыны кйеуді л-ауаты мен жадайы ескеріледі.
Бай кісі материалды шыындарды зіні жадайы мен л-ауатына сай ктеруі тиіс. Ал орташа жадайы бар адам да - зіні жадайына сйкес, сондай-а кедей де – зіні жадайына сйкес материалды шыындарды ктеруге міндетті. Немесе ата-аналарды здері белгілі бір тлемаыа: азына немесе кбіне – келісулеріне болады. Егер ата-аналар млшеріне атысты бір тотама келе алмаса, онда баланы материалды шыындарыны млшерін шариат азысы таайындауа тиіс.
Біра сонда да оларды здері орта келісімге келіп, бала мен асырап отыран анасы мтажсыз мір срулеріне жететіндей белгілі бір соманы белгілегендері дрыс.
Дереккздер: №1 №2 №3
рі соында, лемдерді Раббысы – Аллаа матау-мадатар болсын!
«Слф – Форум»
аза тіліне аударан «Абу Ханифа мирасы» сайтыны редакциясы