Мына тапсырмалар жарамсыз .... 1. Оытушыны тегі, аты-жні, ылыми дрежесі мен ылыми атаы; лауазымды ызметі; байланыс

Силлабус

1. Оытушыны тегі, аты-жні, ылыми дрежесі мен ылыми атаы; лауазымды ызметі; байланыс апараты; оытушыны ылыми мектебі мен ылыми ызыушылыы. Практикалы аза тілі кафедра доценті, ф..д. А.О.Тымболова, доценттер, ф..к. А.А.Мсабекова, .Е.Тілешова, аа оытушы ..Мазмбекова.

Байланыс телефоны: 32-233

2. Пнні коды, атауы жне кредит саны. Пнні атауы: аза тілі.Курсты коды: K (R) Ya 1105. Кредит саны – 6.

3. Оу пнін ткізу уаыты мен орны: І-ІІ жартыжылды, кесте бойынша.

4. Оу пніні пререквизиттері мен постреквизиттері:

Бакалавр мамандытарыны студенттеріне мемлекеттік тілді халыаралы стандарта негізделген 6 дегейлі оыту жйесін басшылыа ала отырып, В2 – негізгі стандартты дегей бойынша оыту кзделді. Студенттерді аза тілінен орта мектеп дегейінде лексикалы минимум мен грамматикалы рылым бойынша алан білім негіздері практикалы трде жетілдіріледі.

Постреквизиттері:бакалавр мамандытарында оитын студенттерге мемлекеттік тілді оыту барысында оларды зара еркін сйлесіп, ішкі ойын бір-біріне аза тілінде еркін жеткізуіне, оыан мтінні мазмнын дл, аны жеткізе алуына жадай жасау, аза еліні трмысы мен салт-дстрін, мдени-рухани жетістіктерін насихаттаужне оларды бойында отансйгіштік сезімін ныайту.

5. Оу пніні сипаттамасы.

5.1.Оу пніні аты:аза тілі пні жоары оу орнында оитын студенттерді мемлекеттік тілді жетік мегеруіне толы жадай жасау шін, оларды грамматикалы жне лексикалы трыда толы сауаттандыру шін жргізіледі.

5.2. Оу пнін оыту масаты: Жоары оу орнындаы бакалавр мамандытарында оып жрген студенттерге аза тіліні тілдік жйесі мен оны амалдарын мдени-танымды атысымды рекеттер арылы мегерту.

5.3. Пнді оыту міндеттері

Осы масат негізінде тмендегі міндеттер жзеге асуа тиіс, олар: таырыптарды баяндау, алан мліметтерге з кзарастарын білдіру, длелдеу; сйлеу жадаяттарында гімені олдау, мліметтерге ызыушылы таныту, белгілі бір таырып бойынша ыса, аса иын емес эссе жазу; тыдалым дадыларын тсіну; электронды жне ааз тріндегі мтіндерді арап, ажетті мліметтерді ала білу; техникалы ережелерді, буклет, каталог, ас м,0, 00 зіріндегі ажетті мліметтерді ои жне оны олдана алу.

5.4. Оу пніні мазмны:

- студенттерді сздік орларын молайту;

- аза тілінде сйлеу дадыларын, жазу сауаттылыын арттыру;

- з ойларын еркін жеткізе білуге дадыландыру.

5.5 Оу пнін оыту жоспары

І семестр

Апта	Таырып аты	Саат саны	БЖ тапсырмалары
	Отан отбасынан басталады. Фонетика. Орфография. Екпін. ндестік заы.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Отан, ел туралы маал-мтелдер. «Слемі тзу болсын» деген таырыпта эссе жазу.
	Жас отбасы жне дстр. Ілік септік. Крделі сздер.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.).	«Жаа дстр, жаа салт» деген таырыпта эссе жазу.
	азіргі трын й. Сілтеу есімдіктері, оларды трленуі.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	лтты киіз й жабдытары. «йі барды кйі бар» деген таырыпта эссе жазу.
	Мінез жне келбет. Етістікті шатары.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6са.)	«Жаным – арымны садаасы» деген маалды алай тсінемін?» деген таырыпта эссе жазу.
	Уаыт жне адам. Есептік сан есім.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Уаыт алтыннан ымбат. Эссе.
	Бос уаыт жне ызыушылы. Реттік сан есім.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	лыларды хоббиі. (гіме). «Біз уаытты адірлейміз бе?» деген таырыпта эссе жазу.
	Денсаулы – зор байлы Есімшені ткен шаы.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Дені сауды – жаны сау» деген таырыпа эссе жазу.
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары
	Мені Отаным азастан. Жалпы жне жалы есімдер.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Мені туан алам. Эссе. нранды жата білесіз бе?
	Туелсіздік тыры. Шылау, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Туелсіздік тыры
	Халыаралы атынастар. Сын есім, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	.Тоаевты “азастан Республикасыны дипломатиясы” деген кітабын пайдалана отырып, “азастан жне Еуропа елдері” деген таырыпта ауызша апарат дайындау.
	Мен елімні патриотымын. Есімдік, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Отаншылды – лы асиет
	Елордасы Астана. Етіс, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Сабаты пысытау сратарымен жмыс
	Мемлекеттік тіл. Жалаулытар.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6са.)	«азастанны болашаы – аза тілінде» деген таырыпта шаын шыарма жазу.
	лтты дстр. Зат есім тудырушы жрнатар.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	«лтты дстр» таырыбында эссе жазыыз.
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары.
	лтты мдениет. ос сз жне біріккен сздер.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	аладаы лтты мражайлар

ІІ семестр

Апта	Таырып аты	Саат саны	БЖ тапсырмалары
	аза халыны дстрлі нері. 1.Халыты олнер. 2.аза театры жне кино нері. 3.нер жлдыздары Шылау	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	азіргі аза нері жайлы шаын шыарма жазыыз.
	лтты мдениет тамыры. 1.Айтыс нері. 2.Кй атасы – рманазы. 3.лтты байлы пен лтты ндылытар. Септеулік шылау	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.).	лтты дебиетті крнекті кілдері
	ле – сзді патшасы. 1.Хакім Абайды философиясы. 2.Жамбыл шыармаларындаы батырлы концепция. 3.Шкрім ледеріндегі имандылы концепциясы. Есімше.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Классик жазушыларды шыармаларымен танысу.
	Кркем сз – кркем нер. 1.Ж.Аймауытов шыармаларындаы жан слулыы. 2.М.уезов – суреткер. 3.О.Бкей шыармаларындаы табиат слулыы. стеу, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Мені жерімні табиаты. Эссе.
	Адам жне табиат егіз. 1.азастанны экологиясы. 2.азастанны табии саябатары мен орытары, оларды орау. 3.ызыл кітап. Ксемше	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	азастан экологиясы
	Туан жерге саяхат. 1.з лкеді таны. 2.азастандаы туристік нысандар 3.азастанны тарихи орындары (Тркістан, Отырар, Амешіт т.б.) Сан есім, оны трлері	Практ.- (3 са.) БЖ – (6са.)	йгілі саяхатшылар
	азастанны крікті жерлері 1.азастандаы туризм 2.азастандаы туристік нысандар Сан есім, оны трлері	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Туан лкеді таны.
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары.
	Мені мамандыым. 1.Университет - білім ордасы. 2.Мен тадаан маманды рмалас сйлем. Салалас рмалас сйлем.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Маманды тадау
	Басшы келбеті. 1.Басшыны басару стилі 2.Кемел кшбасшы. 3.Ел міті – оам айраткері Ыайлас салалас	Практ.- (3 са.) БЖ – ( 6са.)	Басшы жне жым
	оам жне жастар 1.оамны басты байлыы – дарынды жастарда. 2.азастанны жарын болашаы – білімді рпаында. 3.Жастар жне оамды йымдар. арсылыты салалас рмалас сйлем	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Жастарды оамды йымдары
	азастан - лемдік кеістікте 1.азастан – Азия барысы. 2.азастан - лемдік кеістікте Шартты баыныы сабатас рмалас сйлем	Практ.- (3 са.) БЖ – (6са.)	азастан жне лемдік йымдар жайлы гіме.
	Туелсіз азастанны жарын бейнесі 1. Туелсіз азастанны жарын бейнесі 2. Туелсіз азастанны дамуы. Сабатас рмалас сйлем. Мезгіл баыныылы сабатас.	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Классик жазушыларды шыармаларына шолу жасау.
	азастандаы білім беру жйесі 1.Білім беру жйесіндегі ты серпіліс 2.Кредиттік оыту жйесіндегі артышылытар Себеп баыныылы сабатас	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	Білім беру жйесіндегі реформалар
	Білім де бсекеге тседі 1.лтты кадрлар – мемлекетті негізі. 2.Ел болашаы білікті мамандарды олында .Аралас рмалас сйлем	Практ.- (3 са.) БЖ – (6са.)	Оу, білім туралы анатты сздер.
	Аралы баылау. Коллоквиум
15.	ылым мен техника 1.ылым-инновациялы экономиканы негізі 2.азастандытарды ылыми жаалытары Масат баыныы сабатас	Практ.- (3 са.) БЖ – (6 са.)	азастандаы белгілі алымдар. лем картасындаы ылыми-технологиялар(биотехнология мен биохимия, экоэнергетика, экология)

Барлыы практ. 90 саат., БЖ-180 са.

6. Негізгі жне осымша дебиет тізімі

6.1. Негізгі дебиеттер:

1. Иманлова С., Егізбаева Н., Иманалиева . т.б. аза тілі. Оу ралы, Алматы, 2008.

2. З.С. Кзекова аза тіліні грамматикалы курсы (гуманит.) Алматы, «ылым», 2009 ж. 3. www.til.gov.kz. (аза тілін жеделдетіп оытуа арналан мультимедиялы кешен). Астана, 2010 ж.

4. аза тілі каешені.Ф.Оразбаеваны жетекшілігімен. Алматы, 2009.

6.2. осымша дебиеттер

Оралбай Н., рманлиев .А. аза тілі. – Алматы, 2007.
Салынбай А.Б., Иманасова Ж. аза тілі. Алматы, 2007.
Кзекова З. аза тілі практикалы курсы. (аржы инст.) Алматы, «Раритет», 2009.
Рысбаева Г..аза тілі (грамматикалы анытаыш), Алматы, 2000.
Р..Сыздыова, К.Ш.Хсайын. азаша-орысша сздік. Алматы, 2008. Русско-казахский словарь. І-ІІ том. Алматы, 2007.
азаша-орысша терминологиялы сздік: дебиет жне лингвистика. Алматы: Рауан, 2000.
акзаша-орысша терминологиялы сздік: Мдениет жне нер. Алматы: Рауан, 2000.
азаша-орысша тілмаш. – Алматы, 2005.

тілін жоары дегейде тередете оыту ралы. скемен. «Medi.ASoft» - 2009 ж.

7. Оу нтижелерін баалау жне баылау.

Аудиториялы сабатар барысында аымды баылау, БЖ тапсырмаларыны орындалу сапасын баылау, тестілеутрінде екі аралы баылау;ауызша орытынды емтихан жоспарлануда.

Аымды баылау: - 20%

Аралы баылау: Тест - 20 %

Аымды жне аралы баылау - 20%

орытынды баылау - 40%

Студентті білімін баалауды жалпы шкаласы

ріптік жйе бойынша баа	Санды эквивалент	% мазмны	Дстрлі жйе бойынша баа
А	4,0	95-100	здік здік
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	Жасы жасы жасы
В	3,0	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	анааттанарлы анааттанарлы анааттанарлы анааттанарлы анааттанарлы
С	2,0	65-69
С-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D	1,0	50-54
F		0-49	анааттанарлысыз

8. Оу пніні саясаты. Студенттерден аудиториялы сабатара міндетті трде дайындыпен келу, БЖ тапсырмаларын белгіленген мерзім ішінде орындау, барлы баылауа атысу талап етіледі.

Оу дерісіні 7, 14 апталарында аралы баылау алынады. Аралы баылауды трлері: тест тапсырмалары.

Пнді оыту барысында таырыпты баылау жмыстары (жазбаша), ауызша сратара жауап беру, аралы баылаулар, орытынды емтихан олданылады.

ГЛОССАРИЙ – СЗДІК

Белсенді лестірмелі материал(БМ) (Hand-outs) – оу сабатарында білім алушыны таырыпты табысты мегеруіне шыармашылыын арттыратын лестірмелі крнекі иллюстрациялы материал (дріс тезистері, сілтемелер, слайдтар, мысалдар, глоссарий, здік жмыс тапсырмалары);

Білім алушыны аралы аттестациясы – емтихан сессиясы кезінде оу пні мазмныны бір блігін немесе оны оып боланнан кейін оу пніні барлы клемін мегеру сапасын баалау масатында жргізілетін амалдар;

Білім алушыны орытынды аттестациясы (Qualification Examination) – мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандартында арастырылан оу пндеріні клемі мен оларды мегеру дрежесін анытау масатында жргізілетін амалдар;

Білім алушыны оудаы жетістіктері – оу дерісінде ол жеткізген жне тлалы дамуыны дегейін крсететін білім алушыны білімі, шеберлігі, дадысы жне зіреттілігі;

Білім алушыны оудаы жетістіктерін баылау – жоары оу орны тарапынан аныталатын баылауды трлі формаларымен (аымды, аралы жне орытынды) жне аттестаттау арылы білім алушыны білім дегейін тексеру;

Білім алушыны здік жмысы (ары арай – БЖ) – здігінен оуа белгіленген таырыптар тізімі бойынша жмыс, ол таырыптар оу-дістемелік дебиетпен жне нсаулармен амтамасыз етіліп, тест, баылау жмысы, коллоквиум, реферат, шыарма жне есеп трінде баылау жргізіледі; білім алушыны санатына байланысты студентті здік жмысы (ары арай – СЖ), магистрантты здік жмысы (ары арай – МЖ) жне докторантты здік жмысы (ары арай – ДЖ) болып блінеді; БЖ-ді барлы клемі білім алушыны кнделікті здік жмысын талап ететін тапсырмалармен аныталады;

Демонстрация(лат. Demonstpatio – крсету) – барлы топа р трлі крнекі ралдарды крсетуде олданылатын дістемелік тсіл.

Диалог –екі адам арасындаы сра-жауап лгісінде ткізілетін схбаттасу.

Дискуссия(лат. Discussion – арастыру, зерттеу) – мселені талылау рдісі, оны шешу жолдарында берілетін жымды зерттеу тсілі.

Жадаятты тапсырма – білім алушыны белгілі бір оиаа немесе жадайа атысты орындайтын жмысы. Кп жадайда бл тапсырма рлдік лгіде орындалады.

Жазылым– сйлесім, тыдалым-оылым немі жазба жмыстарымен йымдастырылады. Жазба жмысыны татада жазу,кшіріп жазу, шаын реферат, баяндама, аннотация т.б. трлері жргізіледі.

Монолог – бір адамны кез келген таырыпты немесе естіген, оыан материалдарды ауызша баяндауы.

Оылым- з бетінше іштей оу, дауыстап оу техникасын мегеру. Газет материалы, естеліктер жне гімелер, повестер оу тапсырылады. здік жмыс барысында оу нормаларын, талаптарын жетілдіреді.

Презентация(лат. Praesentatio - таныстыру) – жеке немесе топта орындалан оу-танымды жмысты нтижелерін крсету.

Сйлесім – белгілі бір таырып, проблема жайлы з білгендерін азаша толы жеткізе алуа жне пікірін арсыласымен жарыссыз арылы жеткізуге дадылану: Ауызекі жне ресми сйлесім лгілерін мегеру.

Тыдалым – мегерілген лексикалы материал жне осымша таныс емес мтін материалын ауызша мнерлеп оып,тыдауа жаттыу.Радио, теледидар хаьарларын тыдаулара жаттыу жне аудио-видио ралдарынан берілетін мтіді тыдау,айтып беруге йрену.

Міндетті жне осымша дебиет пен дереккздер тізімі:

Міндетті дебиеттер:

1. Иманлова С., Егізбаева Н., Иманалиева . т.б. аза тілі. Оу ралы, Алматы, 2008.

4. аза тілі каешені.Ф.Оразбаеваны жетекшілігімен. Алматы, 2009.

осымша дебиеттер

Оралбай Н., рманлиев .А. аза тілі. – Алматы, 2007.
Салынбай А.Б., Иманасова Ж. аза тілі. Алматы, 2007.
Кзекова З. аза тілі практикалы курсы. (аржы инст.) Алматы, «Раритет», 2009.
Рысбаева Г..аза тілі (грамматикалы анытаыш), Алматы, 2000.
Р..Сыздыова, К.Ш.Хсайын. азаша-орысша сздік. Алматы, 2008. Русско-казахский словарь. І-ІІ том. Алматы, 2007.
азаша-орысша терминологиялы сздік: дебиет жне лингвистика. Алматы: Рауан, 2000.
акзаша-орысша терминологиялы сздік: Мдениет жне нер. Алматы: Рауан, 2000.
азаша-орысша тілмаш. – Алматы, 2005.

Баылауа арналан зін-зі баылау мен зін-зі тексеруді йымдастыру бойынша дістемелік нсау

Тапсырма – оу материалы мазмнын оу жадайына айналдыру тсілі, студентті оу іс-рекетіні мазмны, білім алушыны оу материалын мегеру тсілі, ртрлі оу іс - рекетінде білім алушыларды орындауына баытталан, сонымен атар оу материалын мегеруді йымдастыруа баытталан оу тсілі. Білім алуышыны оу материалын мегеру дегейін здігінен анытауына кмектесетін теориялы білімді баылауа арналан сратар мен тапсырмаларды жйелілігі мен оларды растыру белгілі бір станымдар мен талаптар негізінде жзеге асырылуы тиіс.

Бл ретте трбиелеп оыту станымы, грамматикалы задылытарды есте сатауа, жазуа йрету станымдары, теорияны практикамен штастыру жне ттасты станымдары, оытуды йренушілерді зіндік жне жеке абілеттеріне сйкестендіру станымы, оытуды жадаятты станымы, жйелілік жне сатылылы станымдары те тиімді. Сонымен атар берілген тапсырманы шыармашылы сипатына басты назар аудару ажет. Шыармашылы ойлау абілетіні дамуына сер ететін логикалы операцияларды орындауа баытталан тапсырмалар оларды ойлау ммкіншілігін жан-жаты аша тседі, збетімен ізденуіне, талаптануына жол ашады.

Жалпы білімгерді оу материалын мегеру дегейін здігінен анытауына кмектесетін тапсырмаларды мейлінше трлендіру оытушыны шеберлігіне байланысты. Бл тапсырмалар тілген рбір лексика-грамматикалы таырыптардан кейін берілуі керек. Тапсырмалар атысымды рекеттерді (айтылым, тыдалым, оылым, жазылым, тілдесім) трлеріне байланысты іріктеледі.

Баылауа арналан сратар

аза нері
Шылау
птты дебиет
Септеулік шылау
Классикалы дебиет
Есімше
Мен жне оршаан орта
стеу жне оны трлері
Адам жне табиат
Ксемше
Саяхат жне туризм.
Сан есім жне оны трлері
азастанны крікті жерлері
Сын есімні шырайлары
Мені мамандыым
рмалас сйлем. Салалас рмалас сйлем
Басшы келбеті.
Ыайлас салалас
оам жне жастар.
арсылыты салалас рмалас сйлем
азастан лемдік кеістікте
Шартты баыныы сабатас рмалас сйлем
Туелсіз азастанны жарын бейнесі
Сабатас рмалас сйлем. Мезгіл баыныылы сабатас.
Білім де бсекеге тседі
Аралас рмалас сйлем
ылым мен техника
Масат баыныы сабатас

Білім алушыларды здік жмысына дістемелік нсаулы

Бл здік жмыстарында студенттер ртрлі таырыптар бойынша оытушыны алдын ала берген кнтізбелік тапсырмасына орай, жмыстар жргізеді. Осындай таырыптар шегінде олара Отан, ел, тіл туралы маал-мтелдер, анатты сздер беріліп, студенттер оларды талдап йренеді. Соан орай, аталан тапсырмаларды орындау барысында орыстілді студенттерді аза тілінде сйлеу, жазу дадылары алыптастырылады. Сонымен бірге, здік жмыста студенттерді дыбыстау дадыларын алыптастыру шін патриотты таырыптаы ледер беріледі. Оларды жаттау барысында аза тілінде сйлеу актілері алыптасса, оан оса жаа лексикалы минимумды игеру жмыстары да оса жргізіледі.

здік жмыс барысында, сонымен атар, олара жазба жмыстарын жргізу де масат етілген. Осындай жазба жмыстарыны негізгі трі – эссе жазызу. «Мені туан алам», «лтты дстрлер», «нер трлері», «аза нері», «аза дебиетіні крнекті кілдері», «азастанны сырты саясаты» жне таы да баса сынылан таырыптар бойынша жазылан эсселер арылы студенттерді жазылым дадысы алыптасады. Сондай-а жазу дадысымен бірге оларды аза тілінде ойлау жйесі де мейлінше артады. Блара оса олар з жмысын жазу барысында жаа сздер мен сз тіркестерін пайдаланады. Соны негізінде, студенттерді мемлекеттік тілдегі сз орлары мейлінше еселенеді.

Білім алушылара арналан здік жмыстары студенттерді академиялы сабатарда алан тілдік дадылары мен машытарын бекітуге жрдем жасайды.

Білімгерлерді здік жмысына арналан тапсырмалар

Апталар	Таырып аты	Тапсырма трі	Саат саны
1 апта	нерді трлері	Реферат жазу	4 са.
2 апта	лтты дебиетті крнекті кілдері	Баяндама зірлеу.	4 са.
3 апта	Классик жазушыларды шыармаларымен танысу.	Кркем шыарма оу	4 са.
4 апта	Мені жерімні табиаты.	Эссе жазу	4 са.
5 апта	азастан экологиясы	Эссе жазу	4 са.
6 апта	йгілі саяхатшылар	Пікір алмасу.	4 са.
7 апта	Туан лкеді таны.	Эссе жазу	4 са.
8 апта	Маманды тадау	Баяндама зірлеу	4 са.
9 апта	Басшы жне жым	Сипаттама беру	4 са.
10 апта	Жастарды оамды йымдары	Реферат жазу	4 са.
11 апта	азастан жне лемдік йымдар	Эссе жазу	4 са.
12 апта	Туелсіздік жетістіктері	Реферат зірлеу	4 са.
13 апта	Білім беру жйесіндегі реформалар	апараттар зірлеу	4 са.
14 апта	Оу, білім туралы анатты сздер.	«Білім-мір шыраы» эссе жазу	4 са.
15апта	азастандаы белгілі алымдар.	Бейне кріністер	4 са.

Семинар (практикалы) сабатара дайындалу бойынша дістемелік

нсаулы

Білім алушылар аза тілі пнінен типтік бадарламаа сай таырыптар негізінде семинар (практикалы) сабатара дайындалу барысында мтіндерді оып, мтіндер бойынша тапсырмаларды орындайды. Мтіндерді тсініп оу, мазмнын айту, зара пікірлесу жне сратара жауап беру арылы сздік орларын байытып, аза тілінде з ойын жеткізе білуге дадыланады.

Сондай-а таырыпа сай трлі жазба жмыстарын орындай отырып, з ойларын жаза білуге, жазылым дадыларыны алыптасуына, сауатты жаза білуге йренеді.

Семинар (практикалы) сабатара дайындалу барысында білім алушылар кнделікті сабата жазылым, тыдалым, оылым бойынша алан тілдік дадыларын дамыта алады.

І СЕМЕСТР

БІРІНШІ АПТА (3-саат)

«Отан – отбасынан басталады»

Грамматика: Фонетика. ндестік заы. Жіктік жалаулар.

1.Мтінді оып, мазмндаыз.

Слем – сзді анасы

Адамдарды бір-біріне лебіз білдіруі, трбие таламы слемнен басталады. Слем – сз анасы, сзді асиеті.

Слемдесу - дептілікті, адамгершілікті баспалдаы, сз бастауды рі танысуды днекері. Слемдесу арылы адамдар арасында жасы арым-атынастар алыптасады. Адамдар бір-бірлеріне слем беру арылы дос болады, жаындасады. Ал, слем болмаан жерде ешандай да атынас жасы нтиже бермейді.

Слемдесу – саынышты басу, ниеті бір адамдарды жректен шыан тілек шашуы. Алыс пен жаынды танытатын, жасыдан лгі алдырып, кіліндегі ой-трткі сезімдерден арылтатын слем емес пе?!

Слемдесу – аайын-туысты жаындату ана емес, ата салтын жаластыру, алысты жаындату, араздасанды татуластыру, елді елдігін, халыты бірлігін баянды ету. «Слем бермеген туысынан адіріді білген жат жасы» деген маалды халымыз бекер айтпаан. Слемдесу – лкен мдениетті белгісі.

Жаа сздермен танысыыз.

Лебіз –внимание талам – вкус

асиет – качество дептілік – воспитанность

Днекер – связь аайын-туыс – родственники

Ата салты – традиции жат – чужой

2. аза тілінде амандасуды бірнеше нсасы бар.

- Ассалаумаалайкм!

- Уаалайкмассалам!

- Слеметсіз бе?

- Слемет пе?

- Амансыз ба?

- Шкір, аманшылы.

- алайсыз?

- Жасы.

- Жадайыыз алай?

- Рамет, жаман емес.

3. Еске тсірііз.

аза алфавиті 33 орыс рпінен жне 9 аза рпінен трады. аза ріптері мыналар: , і, , , , , , , .

Олар тмендегіше жіктеледі:

Дауысты дыбыстар

1) Жуан дауысты дыбыстар – а, о, у, , ы, /ю, я, ё/

2) Жіішке дауысты дыбыстар – , е, и, , , і, /э/

Дауыссыз дыбыстар

1) ата дауыссыз дыбыстар – к, , п, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ,

2) я дауыссыз дыбыстар – б, в, г, , д, ж, з

3) нді дауыссыз дыбыстар – л, м, н, , р, й / у

4. Келесі сздерді оуа жаттыыыз. Дыбыстарды ндесуіне назар аударыыз.

А: Ана, аа, ата, астана, а, асы, аыл.

У: Укол, ультрадыбыс, ультраклгін, уролог, уалау, улы газ.

: я, йытау, йы, зын, нату, ят.

Ы: Таза, айшы, ызыл, пыша, зауыт, ызылша, сырат.

О: Осал, отыз, омырта, ояу, отыр, шомылу.

5. Оып, есте сатаыз. з сзіізбен мазмндап айтыыз.

Аманды-саулы срасуды тп-тркіндері мен тарихы тым ріден басталады... Кне дуірлерде адамдар бір-бірлеріне е алдымен кнделікті мырларына ажет нрселерді тілеген трізді. Мселен, азір адамдар бір-біріне шырасан сттерінде: «Сен тама ішті бе?»-деп хал-жадай срасса, а-та алатыныыз аиат. Ал, императорлы ытайда бл дадылы амандасу салты болан. Кне парсылар слемдескен кезде: «Пейілііз ашылсын!» - дем тілек тілейді екен.

ыр кшпенділері аманды-саулы барысында «Ел-жрты, мал-жаны, ора-опсы аман ба?» деп слемдескен. Негізгі ксібі мал баып, дала тсінде мыр кешкен аза халына да бл салтты тн екенін білеміз.

ш рылыа тередей енген мсылман діні жолай кездескен елдер мен халытарды ылышты жзімен, найзаны шымен баындырды. Біра мсылман іліміне мойын сынан осынау айматарда бейбіт тынышты орнай оймады. Бейбітшілік пен тынышты – халытар кксеген е мратты армандарды бірі болып еді. Адамдар да зара кездескен сттерінде бір-біріне осыны тіледі.

- Ассалаумаалейкм!

- Уаалейкмассалам!

Араб тілінен аударанда «Сізге тынышты тілеймін», «Сізге де бейбітшілік болсын!» деген ымды білдіреді.

Ж.Бейсембаев.

6. Тмендегі слемдесу лгілері кімдерге арналатынын анытаыз.

Сырттан кірген адамны дауыстап слем беруі –

олын кеудесіне салып, басын иіп слемдесу –

ос олдап слемдесу –

Тс аыстырып слемдесу –

Тізе бгіп иіліп слем беру –

Бауырына басып, бетінен, мадайынан сю –

Мадайына ернін тигізу –

7. Тмендегі слемдесу намды детке жата ма?

Слемді селос абылдау, слемдескенде олыны шын ана беру, жатырмаан кейіп таныту, слемдескенде абаын тнерту, жзін суытып, сйкімсіз тыржиту, естілер-естілмес слем беру.

8. Маалдарды еске сатаыз

v Слем – сзді атасы.

\

v Слеміне арап, кісіні таны.

9. Жадай срау:

- алы алай? – алыыз алай?

- алыыз жасы ма? Как ваши дела?

- Хал - жадайыыз алай?

- Хал - ахуалыыз алай?

- Десаулыыыз алай? Как ваше здоровье?

- Десаулы жасы ма?

- Туірсіз бе?

- Кіл – кйііз алай?

Жасы – хорошо

те жасы – очень хорошо

Жаман емес – неплохо

Ойдаыдай – благополучно

Тамаша – прекрасно

Туірмін – мне лучше (выздоравливаю)

Шкір Слава богу, помаленьку дайа шкір

Шкіршілік дай деп

Танысу.

- Слеметсіз бе? Сіз айда оисыз? Есімііз кім?

- Слеметсіз бе? Есімін – Аяулым. Мен Еуразия лтты университетінде оимын. Сіз ше?

- Мен де осы университетте оимын. Есімін – Айдар. Сіз ай факультетте оисыз?

- Мен филология факультетінде оимын. Ал, сіз ше?

- Мен инженер-рылыс факультетінде оимын. Сізді мамандыыыз андай?

- Журналистика. Сізді мамандыыыз ше?

- Жылу энергетикасы мамандыы.

- Мен сабаа кіремін, Айдар. Танысаныма уаныштымын. Сау болыыз.

- Мен де уаныштымын, Аяулым. Хабарласып трайы. Сау болыыз.

ндесу /Сингармонизм.

Егер сзді соы буыны жуан болса, осымша да жуан болады. Ал, сзді соы буыны жіішке болса, осымша да жіішке болады.

Мысалы: мектеп-тер, бала-лар, кітап-тар и т.д.

Екінші саба (1 саат)

1. Мтінді оып, мазмндаыз.

Малімдер жаалап ырызбайды йіне келді. Аттан тседі.

- Ассалаумаалейм!

- лікслем! ай балаларсыдар? Жол болсын? – дейді ырызбай.

- лей болсын. Оуа тсетін балаларды тізімін алып жрміз,- дейді лібек деген азаы. – Оу жасында балаларыыз бар ма?

Шал ойланып алады. з кіндігінен оуа тсер бала жо. Ал Трарды оуа дер шаы. Біра оны жрт кзінен тасалап жргенде, жария етіп не жыны бар?

- андай оу, араым?

- Оу, отаасы, естімеп пе едііз, таяуда улие ата оязыны зі келіп, жеті болыс Меркеге арнап орысша-мсылманша мектеп аштырып кетті ой. Мектеп шін Айбар байды йін сатып алды.

- Ал, ол оу не береді?

- Не береді! Балаыз сот, прокурор болады.

Шал сескеніп алды. Сот, прокурордан ркек. Оан шатасар жайы жо.

- Бізде оуа беретін бала жо, араым, - ырызбай ипатай береді.

Бл гімені естіген Салиха бйбіше ... ернін сылп еткізіп, бетін шымшыды.

- О не дегені, байс-ау, алжиын деді бе? Трарды айтесі? Ол бала емес пе екен?... Мен шаырып келейін... Трар! А, Трар! айдасы? Шапша кел йге!

Ш.Мртаза. «ызыл жебе»

2. Тмендегі сз тіркестеріні маынасын анытаыз.

ай балаларсыдар? -

Жол болсын? -

з кіндігінен -

Оуа дер шаы -

Не жыны бар?-

Отаасы –

ркек –

Оан шатасар жайы жо –

3. Cратара, жашадаы сздер мен сз тіркестерін пайдаланып, жауап берііз.

· ырызбай атаны йіне келгендерді масаты не еді? (балалар, оу, жинау)

· Ата Трарды неліктен жасырды деп ойлайсыз? (Рысл, бала)

· Салиха же неліктен Трарды шаырды? (білім алу)

· Бл ай кезе деп ойлайсыз? (кеес, алашы жыл)

·

4. Жіктік жалауларды есте сатаыз.

Жатар Жіктеу есімдіктері (жекеше трі) Жіктік жалаулары Жіктеу есімдіктері (кпше трі) Жіктік жалаулары

І Мен -мын,-мін,-бын, -бін,-пын,-пін Жасы+мын, стаз+бын, студент+пін Біз -мыз, -міз, -быз, -біз,пыз, -піз Жасы+мыз, стаз+быз студент+піз

ІІ Сен -сы, -сі Жасы+сы, стаз+сы, студент+сі Сендер -сыдар, -сідер Жасы+сыдар, стаз+сыдар, студент+сідер

Сыпайы трі Сіз -сыз, -сіз Жасы+сыз, стаз+сыз, студент+сіз Сіздер -сыздар, -сіздер Жасы+сыздар, стаз+сыздар, студент+сіздер

ІІІ Ол - Жасы, стаз, студент Олар - Жасы, стаз, студент

5.Мтінді оып,

Оыыз, ызы!

Орта асырлар кезінде ел кезген сері–рыцарлар йді босаасынан аттай бере темір дулыаларын шешіп, здеріні й иесіне сенетіндігін, оны рмет ттатынын білдіреді екен. Бл дады бізді слемдесу салтымызды бір белгісі ретінде алып ойды. Амандасанда, йге кіргенде бас киімді алу – ежелден келе жатан салт.

Тибеттіктер бір-бірімен слемдескенде, о олымен бас киімін шешіп, сол олын лаыны артына стап, тілдерін шыарады екен.

Жапондарды амандасу салтында ш трлі тжім ету рсімі бар: тмен, орташа жне жеіл иілу.

нділер екі алаанды біріктіріп, мадайа тигізіп, бас иеді.

Тркі тектес кейбір халытарды ескі дстрінде келіндер жолы лкен адамдар йге енгенде, о тізесіне екі олын тигізіп, сол аяын бгіп, ш рет слем беретін болан. азір де ауылды жерлерде жас келіндер екі олын усырып, иіліп ізет жасайды. Мндай сттерде олара: «Кп жаса, араым!» - деп рамет айтады.

Халыаралы этикет бойынша, бірінші болып жасы лкен – кішіге, йел – еркекке, стаз – шкіртіне, басты – ызметкеріне ол сыну жйеленген. «Міне, мен саан бірінші болып олымды сынып отырмын, бл саан деген ниетімні дрыс екенін крсетеді» деген пейіл абы бар онда.

Ж.Бейсенбаев.

6. Тмендегі сз тіркестерін есте сатаыз.

Слем берді – Амандасты, саулы срасты.

Слемдеме берді – сыйлыа зат беріп жіберді.

Слемі тзу – Ниеті дрыс, кілі жасы.

7. Тменде берілген жіктеу лгісін жаластырыыз.

І Мен атама слемдестім Біз атамыза слемдестік

ІІ Сен Сендер

Сып.

трі Сіз Сіздер

ІІІ Ол Олар

8. Тмендегі кмекші етістіктерді жіктеп жаттыыыз.

Мен отырмын, трмын, жатырмын, жрмін

Сен отыр ..., тр ... , жатыр ... , жр ... .

Сіз отыр... , тр... , жатыр... , жр... .

Ол отыр... , тр... , жатыр... , жр... .

9. Жадаятты гіме.

А) Алыстан жеіз келді. Амандасыыз, хал-жадайын сраыз.

) ріптесіізбен танысыыз.

Б) Курстасыызбен 20 жылда кездестііз. Амандасыыз, хал-жайын сраыз.

10. Тест тапсырмаларын орындаыз.

1. Таерте алай слемдеседі?

А. Кеш жары!

. айырлы та!

Б. айырлы кн!

2. Кндіз алай амандасады?

А. айырлы кеш!

. Слеметсіз бе?

Б. Жайлы жатып, жайлы трыыз!

3. «Жолыыз болсын» сз тіркесіні орысша баламасын табыыз.

А. Счастливого пути!

. До встречи!

Б. Будем знакомы!

4. «Танысаныма уаныштымын» сз тіркесіні орысша баламасын табыыз.

А. Добрый вечер!

. Рад познакомиться!

Б. Будем знакомы!

5. «Жаын» сзіні антонимі

А. алыс

. Таяу

Б. алыс емес

7. Маалды аятаыз.

Алыстан алты жасар бала келсе, .................

А. алпыс адам слем береді

. алпыстаы шал слем береді

Б. алпыс рет слем бер

шінші саба (1 саат)

ІІ Отбасы – шаын мемлекет.

Грамматика. Септік жалаулары. Ілік септігі жне туелдік жалау.

1. Сратара жауап берііз.

1.Сізді отбасыыз лкен бе?

2.Отбасыызда неше адам бар?

3. Сізді анаызды жасы нешеде?

4. Анаыз кіммен трады?

5. андай туыстарыыз бар?

6. Сізді анша балаыз бар, оларды жасы аншада?

2. Мтінді оып, мазмндап айтыыз.

Отбасы

Отбасы дегеніміз – туысты байланыста болатын, бірлесіп мір сретін адамдар тобы. Олар отбасында мемлекеттік задар мен ережелерді сатайды. Отбасында алыптасан барлы жасы асиеттер, дстрлер адама мір бойы серік болады.

Отбасында ер адам – басты тла. йел – оны серігі, кмекшісі. Ер-азамат – шаыра иесі, йел – отбасыны алтын азыы.

Балалар жас кезінен лкендерді сыйлап, оларды айтандарын есте сатап, орындап отыруа тиіс. «Балады бір жастан жеті жаса дейін патшадай сыйла. Жетіден он беске дейін лыша жмса, одан со зіе дос сана, аыл-кеес сра».

аза отбасындаы е жасы дстрлерді бірі – балаа ата-бабасын, яни жеті атасын жне наашы жртын таныстырып отыру. Ата-ана баласына кіммен (ай румен) трмыс руа болатынын айтып отырады.

Жеті ата - бір кісіден тараан аталас ауым. Олар жеті атаа жеткенде, тйе, боз аса сойып, лкен жиын жасайды. Бл – «бдан былай аталастара ыз алысуа болады» деп бата беру деген сз.

(«азаты салт-дстрлері»)

Сратара жауап берііз.

Отбасы дегенді алай тсінесіз?
Отбасында йел мен ер кісіні орны андай?
Отбасындаы балалар трбиесі жайлы не айтасыз?
Жеті ата дегенді білесіз бе?

Жаа сздермен таныс болыыз.

Дстр – традиция

Тла – личность

Шаыра иесі – хозяин дома

л – слуга

Боз аса – конь

Аталас – родные по крови

3. Тапсырма. Сздікті пайдаланып, туысты атауларды анытамасын дрыс тауып, сйкестендірііз.

1. Ата а. болаша жар, ана

2. же . кені кесі

3. ке б. ата-анадан тараан рпатар

4. Ана в. кені шешесі

5. Бала г. зіді мірге келген,

а стін берген адам

6. ыз . й басшысы, асыраушысы

4. Мтінді оып, мазмндаыз.

азата «шаыра» сзі «отбасы» деген маынаны білдіреді. Адамзат міріні бастауы да осы отбасы. Отбасы – адам міріні негізгі кезедерін бастан кешіретін е кіші леуметтік топ. Ондаы адамдарды райысы р отбасы мшесіні дамуына ыпал етеді.

Ата-бабамызда «асиетті ара шаыра» деген сзді бар екенін білетін боларсыздар? Мндаы «шаыраты» киіз йді тбесіндегі е асиетті, киелі блігі екені де сіздерге белгілі. Шаыра «й, отбасы» деген маынаны да білдіреді. Жаадан отбасын рып, мірге ол стасып бірге аттанан жастара «Шаыраы биік болсын!» деп бата береді. Бл – ран отбасыны тыры берік, мртебесі жоары болсын деген сз.

5. Сратара жауап берііз.

Сізді отбасыыз лкен алада тра ма, лде кішкентай алада тра ма?

«Шаыра», «отбасы» деген сздерді андай байланысы бар?

Сіз андай йде трасыз, жеке йде ме, лде мемлекетті птерінде ме?

Сізді птерііз ай абатта, тменде ме, лде жоары абатта ма?

«Шаыраы биік болсын!» деп андай жадайда айтылады?

Сізді арындасыыз айда оиды, университетте ме, лде колледжде ме?

Сіз университетті бітірген со жмыс істейсіз бе, лде магистратураа оуа тсесіз бе?

Сіз отбасын рдыыз ба, лде ран жосыз ба?

6. Кп нктені орнына тиісті ы, і ріптерін ойып, сйлемдерді толытырыыз.

Б...зд... отбас...м...з тату трад... . Анам ...здар... мен кел...ндер...н, немерелер...н жас... кред... . Б...з жаз айлар...нда алан... с...рт...на ш......п демалам...з. ала с...рт...нда демалат...н ор...ндар кп. Таудан аан зенн... жаасы тым сем, кр...кт... . Онда аласа талдар зенд... кмкер...п трад... . р...ректе ккпебек жаз... дала. Онда мал жай...л...п жред... . Малд... ау...лда б...зд... ту...стар...м...з бар. Б...з олара да бар...п слемдесеміз.

7. Сратара жауап берііз.

1.Мен 1973-шы жылы араанды аласында дниеге келдім, ал сіз ше?

2.1979-1988 жылдары Керімбай болыс атындаы орта мектепте оыдым, сіз ше?

3.1988 жылы араанды мемлекеттік университетіне оуа тстім, ал сіз ше?

4.Мен институтты «загер» мамандыы бойынша бітірдім, сіз ше?

Еске тсірііз: аза тілінде сраулы маынаны білдіретін сраулы демеуліктері - ма, ме, ба, бе, па, пе.

8. Мтінді оып, мазмндаыз.