Фотоэлектрлік эффект: трлері жне задары

Сырты фотоэффект –зата тскен электрмагниттік сулені серінен электрондарды заттан блініп шыу былысы.

Ішкі фотоэффект – электрмагниттік сулені серінен атты жне сйы шала ткізгіштер мен диэлектрикте «байланан»электрондарды заттан шыпай еркін кйге ауысу былысы. Ішкі фотоэффектіде зат ішіндегі ток тасымалдаушылар концентрациясы артып, фототкізгіштік немесе вентильді фотоэффект пайда болады.

Вентильдік фотоэффект – екі трлі шала ткізгішті немесе шала ткізгіш пен металды тйісу шекарасында (сырты электр рісі жо кезде) жары серінен электр озаушы кшіні (фотоЭК) пайда болу былысы.

Сырты фотоэффект задары:

1. Тскен жарыты наты жиілігінде катодтан бірлік уаытта шып шыатын фотоэлектрондарды саны жары интенсивтігіне тура пропорционал болады.

аныу фототогыны кші катодты энергетикалы жарыталуына пропорционал: I~Е_э жне n ~ Е_э.

2. Фотоэлектрондарды максимал бастапы жылдамдыы (максимал кинетикалы энергиясы) тскен электрмагниттік толынны интенсивтігінен туелді емес, тек толын жиілігімен аныталады.

3. р зат шін фотоэффектіні «ызыл шекарасы» болады. Фотоэффектіні «ызыл шекарасы» – затты химиялы табиаты мен бетіні кйіне байланысты болатын жне толынны фотоэффект басталатын е минимал жиілігі:

Сырты фотоэффект шін Эйнштейн тедеуі: Зата тскен фотонны энергиясы электронны металдан шыу жмысына жне шып шыан электрондарды кинетикалы энергиясына жмсалады:

64. Жылулы (температурвлы) сулелену – ыздыру барысында затты ішкі энергиясы есебінен электромагниттік толындар шыару былысы. Бл сулелену жары шыаратын денені температурасына жне оптикалы асиеттеріне туелді болады.

Абсолют ара дене – кез келген температурада зіне тскен барлы жиілікті сулеленуді спектрлік рамына, поляризация дрежесіне, тсу баытына туелсіз толыымен жтатын дене.

Стефан– Больцман заы: Абсолют ара денені энергетикалы жарырауы оны термодинамикалы температурасыны тртінші дрежесіне тура пропорционал.

65. Кирхгоф заы: Денені энергетикалы жарырауыны спектрлік тыыздыыны оны спектрлік жту абілетіне атынасы денені табиатына туелді болмайды жне берілген температура мен жиілікте абсолют ара денені суле шыарыш абілетіне те барлы денелер шін универсал шама (Кирхгоф функциясы):

Винні ыысу заы: Абсолют ара денені энергетикалы жарырауыны спектрлік тыыздыыны максимал мніне сйкес толын зындыы денені абсолют температурасына кері пропорционал болады.

66. – 64

67 Фотонны массасын - Фотонны импульсі

Жары ысымын толынды жне квантты теорияда тсіндіре аламыз. Толынды теория - жары ысымы электромагниттік толынны электр рісіні ыкпалынан тербелетін ортаны электрондарына Лоренц кші сер еткендіктен туындайды деп тсіндіреді. Квантты теория - фотондар жтыланда оларды беретін импульстеріні нтижесінде ысым крініс береді.

68 Жарыты асиеттеріні екі жатылыын (Жары электромагниттік толын; фотоэффект былысы арылы жарыты да атты денелер секілді ысым тсіретіні) -толындык-корпускулалык дуализм деп атаймыз. Де Броль толындары -озалыстаы кез келген блшекпен байланысы жне оны кванттты табиатын бейнелейтін толын.

69 Шредингер тедеуі – микроблшектер озалысыны задарын сипаттайтын релятивистік емес квантты механиканы негізгі тедеуі.

70. Стационарлы кйлер шін ол былай жазылады:

71. Бальмер – атомдаы спектр сызытары группалар райды- оларды спектрлік сызытар сериялары деп атайды. Спектрді крінетін жары блігі шін Бальмер сериясы n=2,3,…

72. -62

73. Гейзенбергті аныталмаанды принципіні мні мынада: микроблшекті координаталары мен олара сйкес импульстеріні аныталмаандытарыны кбейтіндісі Планк тратысынан кем болмайды.

74. Радиоактивті ыдырау теориясы ядролар бір-бірінен туелсіз радиоактивті трленеді деген болжама негізделген. Онда аз уаыт млшерінде dt ыдырайтын ядролар саны dN, бар ядролар санына N жне уаыта dt пропорционал: , – берілген радиоактивті зата тн траты, радиоактивті ыдырау тратысы деп аталады. Ядроларды ыдырауы ыысу ережесімен іске асады, ол бойынша ыдырауды нтижесінде андай ядро пайда болатынын крсетеді: -ыдырауы шін:_ZX^A _Z-2Y^A-4 + ₂He⁴ - ыдырауы шін: _ZX^A _Z+1Y^A + _-1e ⁰.

75. Радиоактивті ыдырау заы — атом ядроларыны р трлі блшектер мен сулелер шыара отырып, здігінен трлену заы.

76. Атом ядролары баыланатын элементар блшектер-протондар мен нейтрондардан трады. Протон мен нейтронны mp жне mn массалары зара жуы жне электронны массасынан 2000 есе дерлік арты: mp=1836,1me=1,007276 м.а.б., mn=1838,6me = 1,0086652 м.а.б. Протон электр зарядталан, оны заряды о жне абсолют мні электронны зарядына те. Нейтрон электр бейтарап.
Масса аауы, масса дефектісі — атом ядросын раушы нуклондар (нейтрондар мен протондар) массаларыны осындысы мен ядро массасыны (М) арасындаы айырым ( ):=ZMp+(A––Z)Mn–M

Сонда ядроны байланыс энергиясы дегеніміз - ядроны тгелімен жеке нуклондара ыдырату шін ажет энергияны айтамыз.

77. –ыдырау схемасы: .

78 –ыдырау схемасы: .

–ыдырау схемасы: .

79. Ядролы реакцияны орындалу схемасы: ,

мндаы бастапы негізгі ядро, соы пайда болан туынды ядро (нім), негізгі бастапы ядроны соылаушы блшек, - ядролы реакцияда сулеленген немесе шып шыан блшек.

Ядролы ракцияларды шартты блінуі:

1. Нейтрондармен атылай орындалатын реакциялар –зарядсыз блшек боландытан жоары жылдамдыпен детілген нейтрондар ядроа жеіл кіріп кетіп, ядролы трлендіруге абілетті.

2. Зарядты блшектер серімен тетін реакциялар – мысалы, жоары жылдамдыпен детілген протондар мен альфа-блшектер.

3. Гамма-кванттар серімен тетін реакциялар – тжірибеде кеінен таралан типті реакциялар:

4. Тменгі энергиялы реакциялар (бірнеше эВ) – негізінен нейтрондарды серімен орындалады.

5. Орташа энергиялы реакциялар (бірнеше МэВ) – негізінен кванттар-ды, зарядты блшектерді (p, –блшектер) атысуымен орындалады.

6. Жоары энергиялы реакциялар (1000 МэВ-а дейін) – еркін кйде болмайтын элементар блшектерді пайда болуымен орындалады.

7. Жеіл (А<50), орташа (50<А<100) жне ауыр (А>100) ядроларда орындалатын реакциялар.

Экзотермиялы ядролы реакция – энергия блініп орындалатын ядролы реакция.

Эндотермиялы ядролы реакция – энергия жтылып орындалатын ядролы реакция.

80. -75 Изотоп - протон саны бірдей атом ядросы.
Изотон - нейтрон саны бірдей атом ядросы.
Изобара - нуклон саны бірдей атом ядросы.

Байланыс энергиясы — байланысан жйені (мысалы, атом, молекула, атом ядросы, т.б.), оны райтын блшектерге (раушылара) жіктеуге жне оларды бір-бірінен арасында зара сер болмайтындай ашытыа алыстату шін жмсалатын энергия; бірттас жйе болып байланысан блшектер жиынтыыны сипаттамасы.^[1]