Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді леуметтік –экономикалы салдары неден крінеді?
Жбанов атындаы Атбе ірлік мемлекеттік университеті
Экономика жне ы институты
Мемлекеттік басару жне маркетинг» кафедрасы
Силлабус
Пн Экономикалы теория негіздері (2 кредит)
Маманды: _Барлы экономикалы емес мамандытар шін____
Курс 2
Оытушы: Транбаев М..,
Тасмамбетова А.Ж.
Оу жылы
. Жбанов атындаы Атбе ірлік мемлекеттік университеті
Syllabus
Пн Экономикалы теория негіздері ( 2 кредит )
| саба ткізілетін орын | ОСЖ-ны ткізу уаыты мен орыны | оытушы | байл. тел email |
| Есет батыр кшесі | Саба кестесі бойынша | Тасмамбетова А.Ж. | Tasmambetova_78@mail.ru |
ОУ ПНІНІ СИПАТЫ:
“Экономикалы теория негіздері” пні барлы экономикалы ылымдарды жалпы теориялы тырнамасы болып табылады. Сонымен атар гуманитарлы жне леуметтік пндер атарындаы маызды пндерді бірі. сынылып отыран оу-дістемелік ралы студенттерге логикалы ымдарды игеріп, оларды экономикалы ойлау абілетін алыптастыруа жне оамдаы экономикалы былыстарды толы тсуге негізделген.
ОУ ПНІНІ МАСАТ-МІНДЕТТЕРІ:
Экономикалы дамуды задылытарын наты игере отырып, нарыты атынас жадайында жмыс жасай алатын, жоары сраныса ие мамандарды дайындау курсты оытуды негізгі масаттарына жатады. Сондытан да курсты негізгі міндеттері студенттерді теориялы экономикада алыптасан негізгі тсініктермен, категориялармен, батысты жне отанды ататы алым-экономистерді теорияларымен, тжырымдамаларымен таныстыру жне студенттерді экономикалы ойлау дадысын алыптастыру болып табылады. Теориялы экономика негіздерін білмей, оамдаы экономикалы жадайды тсініп, оан байланысты экономикалы тжырым жасау ммкін емес.
КУРС ПРЕРЕКВИЗИТІ:
Философия, леуметтану, саясаттану, информатика, экономикалы математика,
КУРС ПОСТРЕКВИЗИТІ:
Аша, несие, банк, экономикалы ілімдер тарихы, салы жне салы салу, микроэкономика, макроэкономика
ОЫТУ ДІСІ:
Бл курс дстрлі дріс сабаын талылау дісін пайдалану арылы беріледі. Студенттерге аудиториядаа талылауа белсенді атысып, бір-бірінен йреніп жне топты пікірінен зіне пайдалы нрселерді алу сынылады.
Аудиториялы саба дріс, материалды талылау, р трлі тапсырмалар мен жаттыуларды орындау, есептер шыаруды амтиды. Студент р сабаа негізгі жне осымша дебиеттер бойынша дайындалуы тиіс.
р дрісте негізгі ымдар мен анытамалар сынылып, тсіндіріледі. Сабаа атысу мен аталан тсініктерді конспект трінде жазып отыру р студентке міндетті. Оытушы материалды р студентке жеке бермейтіндіктен, материал болмаан жадайда баса студенттен кшіріп алу ажет.
Семинар сабатарында студенттерге зіндік жмыс таырыптары мен тапсырмалары жне дріс материалдарыны сратары сынылады. Жеке тапсырмалар ОСЖ уаытында абылданады.
Егер студентке ткен материалдар бойынша сра туындаса, оытушыдан кмек срауына болады.
БІЛІМДІ БААЛАУ:
Аымды баылау: курс барысында баалау стратегиясы ретінде келесідей баалау дістері олданылады: жазбаша баылау жмысы, й тапсырмасы (крсеткіштерді математикалы есептеулер, талдаулар, салыстырула, жазбаша тапсырмалар т.с.с.), ауызша срау, тест тапсырмалары, презентация, мнжазба, эссе т.с.с.
Аралы баылау (баылау жмысы): баылау жмысы курста ткен блімдер бойынша теориялы жне практикалы тапсырмаларды амтып, мегерген таырыптар бойынша студенттерді білімін баалауа ммкіндік береді.
Жеке зіндік жмыс: курс таырыптары бойынша семинар тапсырмаларын, й тапсырмаларын, шыармашылы тапсырмаларды орындау, ситуацияларды талдау, кнделікті апаратты материалдарды пайдалану ескеріледі.
й тапсырмасы: й тапсырмаларын студенттер міндетті трде дайындалады жне уаытында кесте бойынша тапсырады. Белгіленген уаыт мерзімінен кейін тапсырылан й тапсырмаларына баа тмендетіледі.
Коллоквиум: ткен материал бойынша семестрде екі рет студенттен ауызша жауап алу трінде жргізіледі. Коллоквиум сратары студенттерге алдын-ала беріледі.
Мнжазба эссе: оу бадарламасына сйкес жне аныталан таырып бойынша дайындалады, баалау кезінде таырыпты мазмныны ашылуы, ылыми дебиеттерді пайдаланылуы, баяндалу стилі, крнекі ралдарды пайдаланылуы, Р Задарын, Р кіметіні Жарлытарын, нормативтік жне дістемелік материалдарды, негізгі дебиеттерді мегеру жадайы ескеріледі. Зерттеу жмысы бекітілген мерзімнен кейін абылданбайды жне бааланбайды.
Аралы баылау тестері: ткен материалдар бойынша 10 жне одан жоары тапсырмаларды амтитын тесттер. Тест семестрде ш рет 6, 11 жне 14 апталарда ткізіледі.
орытынды емтихан: орытынды емтихан семестр соында ткізіледі. Емтихан абылданатын кн деканатты емтихан кестесінде крсетіледі. Емтихан компьютерлік тестілеу нысанында жргізіледі. Тесттер курс бадарламасыны барлы блімдері бойынша тапсырмаларды амтиды. Емтихан уаытында дріс кшірмелерін, кітаптарды, ртрлі жазбаларды пайдалануа тыйым салынады. Баа тмен болан жадайда, оны ктеру шін, осымша тапсырмалар берілмейді. Емтиханны ткізілу тртібін сатамаан студент, емтиханды тапсырудан босатылып, емтиханды тапсырмаан ретінде есептелінеді.
орытынды баа: семестр соында студенттер барлы пндер бойынша 100 балл (40 %) клемінде есептелінетін емтихан тапсырады.
МОДУЛЬ БОЙЫНША ПННІ ТАЫРЫПТЫ ЖОСПАРЫ:
| № р/с | Модульды атауы | Дріс (са) | Практикалы саба (са) | Лаборат. саба (са) | СЖ (са) |
| Экономикаалыптасуыны негіздері мен задылытары | - | ||||
| Нарыты экономикадаы жеке дайы ндіріс | - | ||||
| Нарыты жадайдаы лтты экономиканы дайы ндірісі | - |
ДРІС ТАЫРЫПТАРЫ:
| Апталар | Таырыптар | сааты |
| І модуль Экономикаалыптасуыны негіздері мен задылытары | ||
| 01 Экономикалы теорияны пні жне зерттеу дістері. | ||
| 02 оамды ндіріс негіздері | ||
| 03 Меншік жне экономикалы жйе | ||
| 04 оамды ндіріс нысандары. Тауар жне аша. Капитал | ||
| 05 Нары жне бсеке | ||
| 06 Нарыты жйені ызмет ету механизмі | ||
| 07Фирма жне ксіпкерлік теориясы | ||
| ІІ модуль Нарыты экономикадаы жеке дайы ндіріс | ||
| 01 ндіріс, фирманы шыындары жне табысы | ||
| 02 ндіріс факторларыны нарыы жне табыстарды блу | ||
| IІІ модуль Нарыты жадайдаы лтты экономиканы дайы ндірісі | ||
| 01лтты экономика: мазмны, рылымы жне нтижесін лшеу | ||
| 02Экономикалы су жне нарыты экономиканы трасыздыы | ||
| 03Инфляция жне жмыссызды экономикалы трасыздыты крінісі ретінде | ||
| 04 лтты экономикадаы аржы жне аша-несие жйесі | ||
| 05 лтты экономиканы экономикалы ауіпсіздігі жне мемлекеттік реттеу | ||
| 06 лемдік экономика ызмет етуіні экономикалы негіздері |
Практикалы саба таырыптары
| Апта | Практикалы сабаты таырыптары | сааты |
| І модуль Экономикаалыптасуыны негіздері мен задылытары | ||
| 01 Экономикалы теорияны пні жне зерттеу дістері. | ||
| 02 оамды ндіріс негіздері | ||
| 03 Меншік жне экономикалы жйе | ||
| 04 оамды ндіріс нысандары. Тауар жне аша. Капитал | ||
| 05 Нары жне бсеке | ||
| 06 Нарыты жйені ызмет ету механизмі | ||
| 07Фирма жне ксіпкерлік теориясы | ||
| ІІ модульНарыты экономикадаы жеке дайы ндіріс | ||
| 01 ндіріс, фирманы шыындары жне табысы | ||
| 02 ндіріс факторларыны нарыы жне табыстарды блу | ||
| IІІ модульНарыты жадайдаы лтты экономиканы дайы ндірісі | ||
| 01лтты экономика: мазмны, рылымы жне нтижесін лшеу | ||
| 02Экономикалы су жне нарыты экономиканы трасыздыы | ||
| 03Инфляция жне жмыссызды экономикалы трасыздыты крінісі ретінде | ||
| 04 лтты экономикадаы аржы жне аша-несие жйесі | ||
| 05 лтты экономиканы экономикалы ауіпсіздігі жне мемлекеттік реттеу | ||
| 06 лемдік экономика ызмет етуіні экономикалы негіздері |
1-апта. Сабаты таырыбы: Экономикалы теорияны пні жне зерттеу дістері.
й тапсырмасы
Келесі сратара жауап берііз
1. Жйелі ылым ретінде алыптасан экономикалы теория андай негізгі кезедерден трады?
2. Меркантилистік мектепті кемшілігі неде?
3. Физиократтарды негізін алаушы кім жне оларды ала ойан мселесіні мні неде?
4. Экономикалы теорияны баса ылымдармен байланысы андай?
5. Экономикадаы шектеулі ммкіншіліктер алай шешіледі?
6. П.Самуэльсон бойынша экономикалы теория пніне не жатады?
7. Микроэкономика мен макроэкономиканы айырмашылытары андай?
8. Экономикалы категория дегеніміз не?
9. Экономикалы задар ымын алай тсінесіз?
10. Экономикалы задарды андай трлерін білесіз?
Дріс сабаындаы тест тапсырмалары
Нса 1
1.Маржиналистік баыттаы экономистер олданбайтынтермин:
A) ндылыты шегі;
B) пайдалылы;
C) экономикалы игілік;
D) шекті шыындар;
E) шекті німділік.
2. Саяси экономия термині е алаш з ебегіні атауы ретінде ылыми олданыса енгізген:
A) Адам Смит;
B) Аристтель;
C) Антуан де Монкретьен;
D) Карл Маркс;
E) Альфред Маршалл.
3.Берілген теорияларды айсысы К. Маркс іліміне тн:
A) шекті пайдалылы теориясы;
B) осымша н теориясы;
C) экономикалысу теориясы;
D) монетаристік теория;
E) субьективті ндылытар теориясы.
4.Экономия атауын алашы болып сынан:
A) В.И.Ленин;
B) Аристтель;
C) К.Маркс;
D) Ксенофонт;
E) Ф.Энгельс.
5. Тмендегі экономистерді айсысы алаш рет экономикалыкестені жасады:
A) А.Смит;
B) К.Маркс;
C) Д.Рикардо;
D) Ф.Кенэ;
E) А.Тюрго.
Нса 2
1.Дедукция деген не?
A) жекеліктерді жалпылыты негізінде тсіндіру;
B) жалпылама станымды жекеліктерді негізінде длелдеп, шыару;
C) арапайымдалан пікір;
D) экономикалы дерістерді лгісін жасау;
E) экономикалы былыстара тарихи трыдан келу.
2. Экономикалы теория:
A) барша экономикалы жйелерді оып-білу шін олданылады;
B) тек ана капиталистік шаруашылы жйесін зерттеп-білу шін ажет;
C) социализмге сипатты экономикалы атынастарды зерттеуде пайдалы болуы ммкін емес;
D) коммунизмге тн сипатты ерекшеліктерді арастыру;
E) индустриядан брыны жйелерді танып-білуге арналан.
3.оам жн табиат задарыны бірлігі неденкрінеді ?
A) объективті сипатынан;
B) адамдардыіс-рекетіні туелсіздігінен;
C) адамдарды экономикалы іс-рекетінен;
D) тарихи тпелі сипатынан;
E) мгі болуынан.
4.Микроэкономика аталан зандардыайсысын зерттейді:
A) н заын;
B) сраныс заын;
C) орлану заын;
D) сыныс заын;
E) аша айналысы заын.
5.Экономикалы ресурстар категориясын алай тсінесіз?
A) табии ресурстар (жер, азбалы кендер, су жне орманалабы);
B) адамдар жасаан ндіріс рал жабдытары;
C) ксіпкерлік абілеттілік;
D) капитал;
E) жоары аталандарды барлыы жатады.
Ситуациялы тапсырмалар мен жаттыулар:
Нса 1
1. Мерантилизм идеяларыныдамуы географиялыжаалытар мен Еуропа жне Азия арасындаы сауда атынастарыны жедел суімен сйкес келді. Бл оиалар арасында себеп-салдарлы зара байланыс бар ма лде олар бір-бірінен туелсіз бе?
2. Тмендегі баыттарды негізгі кілдерін жазыыз:
| Экономикалы теорияны негізгі баыттары | кілдері |
| Мерантилизм | |
| Физиократия | |
| Классикалы саяси экономия | |
| Маркстік саяси экономия | |
| Маржинализм | |
| Неоклассикалы баыт |
3. Ф.Кенэніжасаан «экономикалы кестесіні» мнін ашып талданыз.
4. Келесі экономикалы мектептерді пайда болуыны тарихи кезедеріне арай орналастырыыз:
а) кейнстік баыт;
в) физиократтар;
с) мерантилистер;
д) классикалы баыт;
5. А.Смитті «крінбейтін ол» тжырымдамасыны мнін ашып талдаыз.
Нса 2
1. Тмендегі кестені экономиканы зерттеу дістеріне мысалдар келтіру арылы толтырыыз:
| Экономиканы зерттеу дістері | Мысалдар |
| Индукция | |
| Дедукция | |
| Талдау | |
| Жинатау | |
| ылыми абстракция |
2. Тмендегі тжырымдамаларды дрыстаыз:
| Экономиканы зерттеу дістеріні сипаттамасы | |
| Индукция | зерттеліп отыран былысты жеке элементтеріне жіктеп, оны рбір элементін бірттасты ажетті, рамдасблігі ретінде зерттейді |
| Дедукция | зерттеу пнін жеке, кездейсо, ыса мерзімді. Дара былыстардан бізді тсінігімізді ошаулап, оны траты, рдайым айталанатын мнін, маызын ашады |
| Талдау | бл экономикалы былыстардыжекеэлементтерінбіріктіру арылы орта орытынды жасау |
| Жинатау | жалпы аидалар негізінде экономикалы объектілерді, процестерді кейбір жеке алынан ерекшеліктерін сипаттау |
| ылымиабстракция | жеке оиадан, былыстардан логика арылы жалпы аидалар шыарады |
2-апта. Сабаты таырыбы: оамды ндіріс негіздері.
й тапсырмасы
Келесі сратара жауап берііз
1. Адамны леуметтік-экономикалы дамуын алай сипаттауа болады?
2. Адам капиталы дегенді алай тсінесіз жне ол андай элементтерден трады?
3. ндірістік атынастар андай сатылардан трады?
4. ндірістік атынастарды масаттары андай?
5. ндіріс факторларына не жатады?
6. Маркстік теория мен маржиналистік теория бойынша ндірістік факторлара неліктен ртрлі сипаттама берілген?
7. А.Смит пен Д.Рикардо ндіріс факторларын алай жіктейді?
8. ндіріс факторларыны ішіндегі ксіпкерлік абілетті рлі андай?
9. Экономиканы басты ш сраы андай, олар алай шешіледі?
10. ндірістік функция дегеніміз не?
Дріс сабаындаы тест тапсырмалары
Нса 1
1. Адам ебегі........................ баытталан:
A) жиынты табыс дрежесін жетілдіруге;
B) ебек заттарына;
C) басшылармен тсінбестікті азайтуа;
D) ресурстарды сиректігін ысартуа;
E) ттыну дрежесін тратандыруа.
2.Ебекті анытамасы:
A) адамдарды кп жаты ызметі;
B) бірнеше йымны бірігіп нім шыаруы;
C) адамны материалды игіліктерді ндіру мен ызмет крсетуіне байланысты масатты, нтижелі ызметі;
D) адамны наты міндеттеме алуына байланысты келісім-шартты жмысыны нтижесі;
E) наты жне крделі ебекті жиынтыы.
3.ндіргіш кштерді элементтері:
A) ебек заттары;
B) ндіріс-рал жабдытары мен жмыс кші;
C) басару жне апаратты жйелер;
D) табии жне орланан материалды игіліктер;
E) ебек ралдары, шикізаттар.
4.Экономикалы атынастар жйесі:
A) ндіру;
B) белу;
C) айырбас;
D) ттыну;
E) барлыыны жиынтыында.
5.ндірістік атынастар жйесіне кіретіндер:
A) німді ндіру, блу, айырбас жне ттыну атынастары;
B) ндірістік ресурстарды пайдалану;
C) техникалы -экономикалы атынастар;
D) леуметтік-ытыатынастар;
E) меншіктік атынастар.
Нса 2
1. Табии ресурстар дегеніміз не?
A) ндіріс процесінде пайдаланылатын табии компоненттер;
B) адамдар жасаан ресурстар;
C) нім ндіруді технологиясы;
D) ебек ралдары;
E) ебек заттары.
2.Ебекралдары:
A) жылу-отын;
B) табиизаттар;
C) деуші,техникалырал-саймандар;
D) энергетикакздері;
E) материалдар.
3. Натыебекдегеніміз:
A) крделі ебек;
B) дене ебегі;
C) жай ебек;
D) ттыну нын жасаушы ебек;
E) басарушылар ебегі.
4. Абстрактылы ебек дегеніміз:
A) жай ебек;
B) басарушылар ебегі;
C) адам ебегіні жалпы жмсалу сипаты;
D) адам ебегіні айырбастаы лшемі;
E) крделі ебек.
5.Белгілі бір білімді, дадыы ажет ететін ебек:
A) крделі ебек;
B) жмысшы ебегі;
C) тек жай ебекті трі;
D) наты ебек;
E) физикалы-кш уат.
Ситуациялы тапсырмалар мен жаттыулар:
Нса 1
1. «Экономикалы адам» моделінін тмендегі белгілері бойынша модельді жасаан экономикалы мектептерді атаыз:
| Модельдер | Сипаттамасы | Мектептер |
| Бірінші баыт | Материалды (ашалай)ызыушылы | |
| Екінші баыт | Психологиялы сипат алан | |
| шінші баыт | Жай тауар ндірушіден, капиталистікке ауысу | |
| Тртінші баыт | Рухани ажеттілік |
2. ажеттіліктердітрінажыратыыз:
| ндіріс ралдары мен жмыс кшін ттыну | Жеке (тамаа, киімге, демалыса, ызметтерге жне т.б. ажеттіліктерін анааттандыру) жне оамды ажеттіліктер (ылым, білім, мдениет, органыс жне т.б.) |
3.ылыми трыдан осы пайымдауларды барлыы дерлік орынды деп ойлайсыз ба?
- жалаы млшеріні артуы ебек сынысыны суіне келеді;
- жер рентасыны (жалдамалы тлемні) артуы жер сынысыны суіне келеді;
- пайыз ойылымыны артуы ебек сынысыны суіне келеді.
4. Нарыты шаруашылыта инвестициялы орларды маызды жабдытаушылары – й шаруашылыы. Капиталды бизнеске сала отырып й шаруашылыы андай рбандыа барады (яни неден бас тартады)?
5. Сіз «арызамір сруді» жатамайтын адамсыз. Осы аптадаклік сатып алу шін сізге досыыз сынан ашаны алмадыыз. Несиелік атынастар беріп отыран тандау еркінен бас тарта отырып сіз нені жоалттыыз? Не ттыыз?
Нса 2
1. Мына атынаста берілген экономикалы категория алай аталады?
Капиталды физикалы шекті німі / салынан капиталды млшері *100%;
2. Жаа технологияларды, ттыну тауарларыны жаа рыногыны пайда болуы капитала деген сраныс исыыны жылжуына алай сер етеді? Бл пайыз ойылымыны дегейінде алай крінеді?
4. «ндірістік ммкіндіктер исыы ресурстарды сиректігін, балама шыындарды балама тандауын крсетеді» деген тжырыммен келісесіз бе? Пікіріізді натылап тсіндірііз.
Суретте ндірістік ммкіндіктер исыы берілген.
Анытау керек:
а) С нктесі, Н нктесі, М нктесі нені білдіреді?
) айсы нктеде болаша тауарлара артышылы беріледі? айсы нкте азіргі тауарларды крсетеді?
б) болаша экономикалы су айсы игіліктен бас Тартуарылы ммкін?
в) азастан экономикасы ай нктеде болуы ммкін?Пікіріізді натылап тсіндірііз.
3-апта. Сабаты таырыбы: Меншік жне экономикалы жйе
й тапсырмасы
Келесі сратара жауап берііз
1. Меншік пен меншік атынастарыны мні неде?
2. Меншікті экономикалы жне ыты мазмны андай?
3. Меншік объектілеріне не жатады?
4. Меншікті иемденудітиптері мен нысандары андай?
5. Жеке меншікті артышылытары мен кемшіліктері андай?
6. Мемлекеттік меншікті андай трлері бар?
7. Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіруді масаттарыандай?
8. азастандаы жекешелендіруді нтижелері мен салдары туралы не білесіз?
9. Ксіпкерлікті мні мен атаратын ызметтері андай?
10. азастанда ксіпкерлікті дамуы андай кезедердсн трады?
Дріс сабаындаы тест тапсырмалары
Нса 1
1. Экономикалы жйедегі е басты атынастарды бірі:
A) нарыты атынастар;
B) саяси атынастар;
C) меншік атынастары;
D) йымдастыру атынастары;
E) леуметтік атынастар.
2.Меншікті анытамасы андай?
A) оамны барлы материалды игіліктеріні жиынтыы;
B) рухани игіліктерді пайдаланумен байланысты атынастар;
C) ндіріс жадайлары мен нтижелеріне байланысты атынастар;
D) адамдар мен кез-келген зат арасындаы кыты атынастар;
E) материалды игіліктерді ттынумен байланысты атынастар.
3.Меншікті ерекшеліктері:
A) меншік нысандарыны згергіштігі мен кптрлілігі;
B) меншік нысандарыны айшылыы мен крделілігі;
C) меншікті иемдену мен пайдаланудыттастылыы;
D) тиімділікті анытауы жне ресурстарды ділетті блуі;
E) табыс келуі жне міндеттемелерді бекітуі.
4. Меншікті андай нысандары бар?
A) жеке, аралас;
B) оамды, дербес;
C) мемлекеттік, жеке;
D) жымды, жеке;
E) мемлекеттік, акционерлік;
5. Жеке меншікті айшылыы неде?
A) жеке мдделік оам мддесіне арсы рекет етуі;
B) оам мддесіні жеке мдделерге араанда ескерусіз алуы;
C) жеке мдделер арасындаы бсекені кшеюі;
D) меншік кытарын сатау иындытарыны болуы;
E) жалдамалы ебек етушілерді мдделеріне айшы болуы.
Нса 2
1. Жеке иемденуді анша трі бар?
A) екі;
B) ш;
C) трт;
D) бір;
E) бес.
2.Р меншікті андай трлері замен оралады?
A) жеке;
B) мемлекттік;
C) акционерлік;
D) муниципалды;
E) барлы меншік трі.
3.жымды меншік дегеніміз не?
A) жеке меншікті мемлекет меншігіне туі;
B)ебек жымыны ндіріс факторлары мен нтижелерінортатасып иемденуі;
C)мемлекет меншігіні жеке меншікке айналуы;
D) меншікті жеке адамны басаруы, билік етуі;
E) ндіріс нтижелеріне тендей ы беретін меншік.
4.Экономикалы еркіндігі жасы дамыан меншік трі:
A) мемлекеттік;
B) акционерлік;
C) жымды;
D) индивидуалды (дербес бір адамны меншігі);
E) біріккен.
5.ртрлі меншік нысандарыны ажеттігі немен тсіндіріледі?
A) оларды барлыы тиімді;
B) нарыты тауарлармен толытыруа ммкіндік береді;
C) оларды зара алмастыру ммкін емес;
D) дамыан елдерді тжірибесінен ткен;
E) олар зара бір-біріне туелді.
Ситуациялы тапсырмалар мен жаттыулар:
Нса 1
1. азастан экономикасы азіргі реформалар нтижесінде жааруда жне нарыты жйені белгілері толы алыптасан деуге болады. Оны тиімді ызмет етуіні бір шарты ретінде ндіріс факторларына жеке меншік болып табылады. Сіз осыан келісесіз бе? Нарыты экономиканы тиімді ызмет етуіні баса шарттарын атаыз.
2. Экономиканы рынокты йымдастыру жеке меншікті, оамды ебек блінісіні, тауарлар айырбасыны болуымен сипатталады.Нарыты экономикалы жйені бл сипаттамалары жоары технологиялы ндірісті, жоары сапалы німні, тауарлар срыптамаларыны кп болуымен андай байланысы бар?
3. Р Азаматты кодексі бойынша меншік ытары мен атынастарын анытаыз.
4. Тмендегі кестені толтырыыз:
| Ксіпкерлікті йымдастыру нысандары | Артышылытары | Кемшіліктері |
| Толы серіктестік | ||
| Сенім серіктестігі | ||
| Жауапкершілігі шектеулі серіктестік | ||
| осымша жауапкершілігі бар серіктестік | ||
| Акционерлік оам | ||
| Жеке ксіпкерлік |
5. Ксіпкерлікті андай йымды нысаны салы жйесіні рекет етуі трысынан аланда тиімді болып табылады? Неліктен?
Нса 2
1. Экономиканы нары арылы йымдастыру шаруашылы жргізу аидалары мен ерекше ынталандыруларды туындатады. Мысалы, олара: ксіпкерлер, ттынушылар тандауыны еркіндігі, кез-келген бизнес сферасындаы жеке экономикалы мдделердін болуы жне т.б. жатады. Кптеген брыны кімшілік-міршілдік мндай ынталандырулар мен аидалара тыйым салынды. Неліктен? Тсіндірііз.
2. Меншік нысаны - меншік субъектісі - меншік объектісі араларындаы зара байланысты талдаыз.
3. Меншікті ай нысаны ндірістін аса тиімділігін амтамасыз етеді? Салыстырмалы трде талдау жасаыз.
4. Акционерлерді жеке жне жымды сипаттаы андай ккытары бар?
5. Толысеріктестікпен сенім серіктсстігі арасындаы айыр-машылыты атаыз.
6. Елімізде шаын жне орта ксіпкерлікті дамыту шін андай шаралар олдану ажет? Сіз андай сыныс жасайсыз?
4-апта. Сабаты таырыбы: оамды ндіріс нысандары. Тауар жне аша. Капитал
й тапсырмасы
Келесі сратара жауап берііз
1. Натуралды шаруашылыты тауарлы шаруашылыа ауысуыны себептері андай?
2. Тауарлы шаруашылыты пайда болу шарттары андай?
3. Тауарды андай асиеттері бар?
4. Ттыну ныны андай асиеттерін білесіз?
5. Тауар ндірісіні белгілері андай?
6. Тауар баасы алай аныталады?
7. Ашаны пайда болу себептері андай?
8. Ашаны андай ызметтерін білесіз?
9. ааз ашалар неліктен нсызданады?
10.лттывалюта - тегені шыу тарихы туралы не айта аласыз?
Дріс сабаындаы тест тапсырмалары
Нса 1
1.Игілік дегеніміз:
A) асыл тастан жасалан шекейлер;
B) бірінші кезектегі тауарлар;
C) ажеттілікке байланысты ндіру клемі;
D) ажеттіліктерді анааттандыратын заттар;
E) сранысытментауарлардысаны.
2.азастан тарихыны бастапы кезінде андай экономикалы даму басым болды:
A) олнер;
B) нерксіп;
C) кшпелімалшаруашылыы;
D) ауыл шаруашылыы;
E) индустриалды.
3.Тауар шаруашылыыны пайда болуыны материалды шарты:
A) ндірісралдарынажекеменшік;
B) тауарндірушілердіошаулануы;
C) айырбастыдамуы;
D) німді рынокшінндіру;
E) барлыжауаптарды жиынтыы.
4.Жай жне капиталистік тауар шаруашылыыны жалпы белгілері:
A) сату шін нім ндіру;
B) ндіріс ресурстарына жеке меншік;
C) жмысшыны ндіріс рал-жабдытарымен осуды тауарлы формасы;
D) жиынты німі лаймалы дайы ндіріс;
E) сату шін ндіру.
5. оамды шаруашылыты даму формалары
A) жалпы экономикалы атынастарды даму сипаты;
B) натуралды, тауарлы, аралас шаруашылытар;
C) жоспарлы шаруашылы;
D) нарыты шаруашылы;
E) феодалды шаруашылы.
Нса 2
1. Жаадан жасалан н деген:
A) дайын нім ны;
B) нім ндіруге кеткен барлы шыындар;
C) жмыс кшініттынылуынан жасалатын н блігі;
D) жалдама жмысшыа ажетті нім ны;
E) барлы жауап орынды.
2.нны су процесіні мні:
A) айналыстаы ашаны суі;
B) арты бааа сатудан тсетін сім, пайда;
C) тскен табыстан шыындарды шегеру былысы;
D) тауар ндіруге жмсалан шыындардан арты осымшан тзілу процесі;
E) жаа технологиялар.
3.Тауар нын А.Маршалл немец анытайды:
A) оамды ажетті ебек шыындары;
B) сраныс пен сыныс;
C) зіндік н;
D) жалаы;
E) пайыз.
4. Айырбас нын Д.Рикардо алай анытады:
A) ндылы;
B) ттыну ны;
C) табии фактор;
D) оамды ебек німділігімен;
E) ебекті жеке дара шыындарымен.
5.нны ебектік теориясын негізін жасаан экономистер.
A) А. Смит, Д. Рикардо;
B) К. Маркс, Ф. Энгельс;
C) А. Маршалл, Дж. М. Кейнс;
D) П. Самуэльсон, М. Фридмен;
E) К. Менгер, М. Тодаро.
Ситуациялы тапсырмалар мен жаттыулар:
Нса 1
1. Сізді ойыызша андай пайымдаулар натуралды шаруашылы жне тауарлы шаруашылыты сипаттайды жне оларды айрыша ерекшеліктері неде?
· тйы экономикалы бірлікте дайын німні ндірісі жне оны ттынуы жреді;
· ебек процесі жекелеген оамды таптар шегіндегі шаруашылы байланыстарында мжбрлі трде белгіленетін дстрлерге, салттара негізделеді;
· ндіріс меншік иесіні жеке жне жалдамалы жмысшы кшін олдануа негізделген;
· ндіріс процесі ндірушілерді здеріні ттынуы шін шамадан тыс жоары осымша нім бермейтін аз німділікті ебек ралдарын олданумен жргізіледі;
· дайындалан нім меншік иесіне тиісті жне рынокта ерікті трде сатылуа бадарланан;
· экономикалы эволюция те баяу жреді, кейбір жетілдірулер мен айта руларды жргізуге жздеген жылдар кетеді;
· оамны жылдам экономикалы прогресі ебек німділігіні жоары арынды суі жне нім ассортиментіні динамикалы кееюі есебінен жреді;
2. Осы анытамаларды айсысы маркстік экономикалы ілімге жне айсысы неоклассикалы теорияа жатады?
- Тауар - бл ебек німі, сату-сатып aлy жолымен айырбаса негізделген.
- Tayap - экономикалы игілік, яни айырбаса негізделген, саны шектеулі, тлем абілетті сранысы болады.
Бл анытамалар андай рл атарады: а) ебек шыындары; ) ндіріс аясы; б) сиректік заы; в) айырбас аясы; г) оамды ажеттілік.
3. Осы анытамаларды талдай отырып рынокты категория ретінде айсысы алашы орына шыатыны анытаыз?
· Баа - бл тауар ныны ашалай крінісі.
· Баа - бл игілік пайдасын ашалай баалау.
· Баа - бл шаруашылы жргізуші субъектілерге не, алай, кім шін ндіру керек екенін крсететін апаратты сигнал.
4. Ашаны классикалы ызметі мен азіргі ызметтеріні бірнеше ерекшелігін крсетііз.
Нса 2
1. Нуллификация мен демонетизацияныерекшелігі неде?
2. Несие ашаны шыу себептерін атаыз.
3. І-ІІІ асырларда Тараз, Испиджаб алаларында шыан тегелерге айсысы жатады:
4. Мыс тегелер
5. шбрыш табалы тегелер
6. «Ашаны алтын орнына пайдалану млде тотатылсын,оны орнына салмаы 2 грамм, тазалыы 78-81 пайыз кмісашалар айналыма кірсін» -бл тжырым ай жылы жне кімніреформасынан кейін енгізілді?
Баылау жмысы
1. Экономика дегеніміз не жне оны кп жатылыыны мні неде?
2. Экономикалы теорияны дамуына сбелі лес осан белгілі Американ алым экономисі кім?
3. Экономикалы задарды дамуын адамзат оамы нені олдану арылы жзеге асырады?
4. Экономикалы теория дістеріні айырмашылыы жне негізі.
5. Экономикалы ылым ш асыр бойы андай экономика ретінде дамыды?
6. Экономикалы ылымдар жйесіндегі экономикалы теорияны алатын орны.
7. азастанда нарыты экономикаа кшу жадайы андай?
8.Экономикалы теорияны атаратын ызметін атаыз?
9. Нарыты экономика жадайында жеке меншік ы нені білдіреді.
10. азастанда меншікті алуан трлі нысандарыны объективті ажеттілігін алай тсіндіресі.
11. Меншікті экономикалы жне ыты мазмны неде?
12. Жекешелендіруді объектілері мен субъектілеріне не жатады?
13. азастанда жекешелендіру барысында андай кемшіліктер мен ателіктер орын алды?
14. азастанда мемлекеттік млікті жекешелендіру андай діс-тсілдермен жзеге асырылды?
Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді леуметтік –экономикалы салдары неден крінеді?
16. Натуралды шаруашылы пен тауарлы шаруашылыты айырмашылытары мен орта белгілерін алай тсінесіз?
17. Тауара сіген ебекті екі жаты асиетіні ылыми зектілігі неде?
18. Аша дегеніміз не. Аша нысандарыны формаларын атаыз?
19. Аша андай ызметтерді атарады?
20. Несие ашаны алай тсінесіз. Оларды андай трлері бар?
21. Инфляция ымын алай тсінесіз?
22. Бааны су арынына байланысты инфляцияны трлерін атаыз?
23. Аша айналымын тратандыру дістері мен трлері андай?
24. Инфляцияны туындауына сер етуші маызды себептер жне оны бседету шараларын атаыз?
25. Аша айналысы заыны экономикалы мні неде?
26. Экономикалы жйе андай элементтерден трады?
27. Дстрлі экономикалы жйені негізгі белгілерін атаыз.
28. кімшілдік - міршілдік экономикалы жйені андай негізгі кемшіліктері мен ерекшеліктері бар? Осы жйені негізін не райды?
29. Аралас экономикалы жйе дегеніміз не?
30. Нарыты экономикалы жйені негізгі артышылытары мен кемшіліктерін атаыз?
31. тпелі экономиканы негізгі сипатты белгілерін атаыз?
32. тпелі экономикада ескі экономикалы элементтерді жне жаа экономикалы элементтерді бір мезгілде болуын алай тсінесіз?
33. Нарыты экономикаа туде азастан моделі андай?
34. Не себептен ішкі жне сырты экономикалы жадайды босату басты міндет болып табылады?
35. азастан Республикасында нарыты инфрарылым институттарыны алыптасу ерекшеліктерін атаыз?
36. азастан Республикасындаы тпелі экономиканы ерекшеліктері андай?
37. Сізге нарыты андай трлері белгілі?
38. Нарыты кемшілігі, артышылыы неде?
39. Нары андай ызметтерді атарады?
40. Нары инфрарылымын алай тсінесіз?
41. Нары экономикасын адамзатты экономикалы мірін йымдастыруды идеалды моделі деп есептеуге бола ма?
42. Неге адамдар пропорцияларды реттеуді нарыты дістеріне тн экономикадан орады? Олар барлыын мемлекет реттегенін алайды.
43. Нарыты экономиканы субъектілері, оларды зара іс - рекеті жайлы сізге не белгілі?
44. Экономикалы жйені негізгі мселелеріні не, алай, кім шін? Мазмнын ашыыз. Сіз осы сратара зіізді сратарыызды оса аласыз ба?
45. Бсекелі нарыты экономикалы жаымды жатарын атаыз? Сізді кзарасыыз бойынша жаымсыз жатары андай?
46. Сраным заыны мні неде?
47. Сраным исыыны жылжуына андай жадайлар сер етеді?
48. сыным заыны мні неде?
49. сыным млшеріне сер ететін жадайларды атаыз. Оларды серлері график трінде алай крсетіледі?
50. Нарыты тепе-тедігі деген не?
51. Нарыты тепе-тедігіні бзылуы неге келеді?
52. Сраным икемділігі деген не? Мысалдар келтірііз.
53.сыным икемділігі, икемсіздігі деген не?
54. Капитал дегеніміз не? Капиталды трлері жне оларды ндіріс процесіндегі ролі.
55. Капиталды орлануын алай тсінесіз жне осы процесс андай салдара алып келеді?
56. Капитал амортизациясын алай тсінесіз?
57. Негізгі капиталды тозуыны андай трлерін білесіз?
58. Инвестицияа анытама берііз?
59. Инвестиция андай ызметтерді атарады?
60. азастан Республикасы экономикасына шетел инвестицияларын тарту не шін ажет?
61. Инвестицияа атысты андай теорияны білесіз?
5-апта. Сабаты таырыбы: Нары жне бсеке
й тапсырмасы
Келесі сратара жауап берііз
1. Экономикадаы монополияны рлі андай? Наты мысалдар келтірііз.
2. Р еркін бсекені орау жне олдау крсету іс-шаралары андай?
3. Баалы емес бсекені ерекше дістері туралы не білесіз?
4. Жетілген бсекені жетілмеген бсекеге айналуыны себептері андай?
5. Ксіпорынды монополист деп тануды белгілері андай?
6. Монополияа арсы андай зандар олданылады?
7. Сатушылар мен сатып алушыларды нары туралы апарат алу ммкіншіліктеріні шектеулі болуыньщ себептері неде?
Дріс сабаындаы тест тапсырмалары
Нса 1
1. Бсекені артышылыы:
A) оршаан ортаны сауытырады;
B) ресурстарды тиімді бледі;
C) жарнаманы рлін сіреді;
D) аржылы нерксіптіктоптарды алыптастырады;
E) леуметтік тесіздікті тмендетеді.
2.Монополизмні белгілері:
A) еркін баа негізінде максималды пайда алу;
B) ндіріс шыындары мен баасыны тмендеуі;
C) тауар жарнамасына артышылы беру;
D) монополды баа мен пайда;
E) ндіріс клеміні лкендігі мен фирманы нарытаы танымалдылыы.
3.Монополистік бсекені белгісі:
A) масштаб серін пайдалану;
B) саладаы фирманы зара туелділігі;
C) дифференциацияланан нім шыару;
D) сирек кездесетін ресурстарды иемдену;
E) нарытаы фирманы саны бірнешеу.
4.Монополия кезінде.
A) MR=P;
B) MR<P;
C) МС=Р;
D) MR=P=MC;
E) MR=MC.
5.Бсекелес фирмамен салыстыранда таза монополия:
A) нім клемін азайтып, бааны жоары белгілейді;
B) пайданы барынша кбейтеді;
C) шекті тсім (MR) бааа (Р) те болатын шартты пайдаланып, нім клемін (Q) анытайды;
D) нім клемін кбейтіп, бааны тмендетеді;
E) нім клемін баанын згеруімен байланысты анытайды.
Нса 2
1. Жетілген бсеке жадайында сраныс исыы сйкес келеді:
A) шекті жне орташа табыс исытарына;
B) жалпы табыс исыына;
C) жалпы шыындар исыына;
D) шекті шыындар исыына;
E) айнымалы шыындар исыына.
2.Тепе-тедік кезінде ресурстарды тиімді бледі.
A) монополия;
B) олигополия;
C) жетілген бсеке;
D) монополистік бсеке;
E) монопсония.
3.Монополистік бсекені белгісі:
A) біртекті нім шыаруы;
B) з ызметтерін дифференциалдауы;
C) баалы бсеке дістерін жиі олдануы;
D) ндірістік ресурстардьщ 90% иеленуі;
E) сирек кездесетін ресурстара жеке меншік.
4.Жетілген бсеке рыногында кездеспейтін андайжадай?
A) німдерді біртектілігі;
B) ресурстарды мобильділігі;
C) жарнама;
D) сатып алушыларды кптігі;
E) апарат алуды еркіндігі.
5. Монополист шыаратын німі тымды болуы шін айсы шарт орындалуы тиіс:
A) шекті табыс (MR) шекті шыыннан (МС) арты болуы тиіс;
B) шекті шыын шекті табыстан арты болуы тиіс;
C) шекті табыс шекті шыына те болуы тиіс;
D) шекті шыын рынокты бааа те болуы тиіс;
E) дрыс жауабы жо.
Ситуациялы тапсырмалар мен жаттыулар:
Нса 1
1. Жаттыу. Суретте бсекелік саланы монополизациялану салдары крсетілген. Суреттін негізінде анытау керек:
1) жетілген бсеке жадайындаы баа мен ндіріс клемін.
2) монополияланан рынок жадайындаы баа мен ндіріс клемін;
3) нарыты монополиялануы нтижесінде баа мен ндіріс клеміні згеру млшерін.
2 жаттыу. Мемлекетті экономикаа араласуынсыз оршаан ортаны ластануын баылайтын рынокты реттеуді кем дегенде екі артышылыын табыыз.
3. жаттыу. ай график жетілген жне жетілмеген бсеке жадайын сипаттайды, тсіндірііз.
Нса 2
1 жаттыу. Нарыты ызметтеріні артышылытары мен кемшіліктерін анытап, оларды мемлекетті ызметтерімен йлестірііз. Е отайлы жадайларды кестеге толтырыыз.
| Нарыты артышылытары | Нарытыкемшіліктері | Мемлекеттіреттеушіызметтері | Еотайлыжадайлар |
2 жаттыу. Суретте жетілген бсеке жадайындаы ттынушылар мен ндірушілерді тымдары бейнеленген.
a) CSаудандары нені білдіреді?
PSауданы нені білдіреді?
(CS+PS) нені сипаттайды?
) монополия жадайында ндірушіні тымы, ттынушынытымы жне оларды осындысы алай згереді? Оны графикте крсетііз.
3 жаттыу. Жетілген бсеке рыногындаы сраныс исыы тмендегілерді айсысы деп ойлайсыз:
6-апта. Сабаты таырыбы: Нарыты жйені ызмет ету механизмі
й тапсырмасы
Келесі сратара жауап берііз
1. Нарыты атынастарды андай субъектілері мен объектілерін білесіз?
2. Нарыты инфрарылымны негізгі элементтері андай?
3. Сраныс пен сынысты андай ызметтері бар?
4. Сраныс клемі мен сраныстын згерісін, сыныс клемі мен сынысты згерісін алай ажыратуа болады?
5. Нарыты тепе-тедікті трлері?
6. Икемділік коэффициенттеріні андай трлері бар, оларды талдауды ажеттігі неде?
Дріс сабаындаы тест тапсырмалары
Нса 1
1. Нары шеше алмайтын мселелер:
A) инфляция, жмыссызды, экология;
B) тауар сапасын арттыру, ТП жандандыру;
C) нары инфрарылымын, институттарын дамыту;
D) экономикалы тиімділік;
Е) апараттарды ашытыын амтамасыз ету.
2.Нарыжйе ретінде зіні дамуында келесідей бел