азастан Республикасыны Жоары Соты
Аз ана кезе ішінде мемлекетімізде конституция аидаларына сйкес Жоары Сот басаратын біріай сот жйесі рылды. Бан дейін азастан Республикасыны Конституциясына сйкес (1993) сот билігінде ш жоары орган( Конституциялы Сот , Жоары Сот, Жоары Трелік Сот) болан еді. Біра-та, мндай рылым алашы кезеде ойлаандай нтижелер бермеді. Ресей Федерациясы лгісімен рылан егемен азастандаы сот билігі жоары эшалонны жмысы, бейнелеп айтанда И.А.Крылов мысалыны кейіпкерлері: “ау ккке, шортан суа, шаян ыра тартаны” сияты болып шыты. Сот билігі жоары рылымындаы сйкессіздікті салдарынан бкіл за жйесінде дадарыс дертіні белгілері байала бастады. Енді міне , біздер азір Жоары Сот ана азаматты, ылмысты, кімшілік жне зге де істер жніндегі жоары сот органы болып табылады.
“азастан Республикасыны сот жйесі мен судьяларыны мртебесі туралы” азастан Республикасыны Конституциялы заында елімізді Жоары Сотыны кілеттіктері айын крсетілген.
Енді азастан Республикасы Жоары Сотыны рамын арастырайы. Аталан заны 18-бабына сйкес, ол Жоары Сотты Траасынан, ала трааларынан жне судьялардан трады.
Жоары Сотты органдары:
- адаалау аласы;
- Азаматты істер жніндегі ала;
- ылмысты істер жніндегі ала;
- Сотты жалпы отырысы болып табылады. Сондай-а Жоары Сотты жанынан ылыми-конституциялы жне баспа органы рылады.
Жоары Сотты азаматты істер жніндегі аласы - ала траалары, ал адаалау аласын Жоары Сотты траасы басарады. р аладаы судьялар саны Жоары Сот Траасыны сынысымен сотты жалпы отырысында белгіленеді.
адаалау аласы Жоары Сотты жалпы отырысында жасырын дауыс беру арылы судьяларды жалпы саныны кпшілік дауысымен жыл сайын сайланатын судьялардан трады.
Жоары Сотты рамында рылан екі жаа орган адаалау аласы жне сотты жалпы отырысы.
адаалау аласыны кілеттігін белгілеу шін олданылып жрген азаматты істер жргізу жне ылмысты істер жргізу кодестеріне згертулер мен толытырулар енгізілді.
Ол Р Жоары Соты траасыны, сот алалары трааларды жне барлы судьяларды жиналысын білдіреді. Жалпы отырыс немі жмыс істемейді, ажеттілігіне арай жиі, біра кемінде бір жылда екі рет шаырылады.
Сотты жалпы отырысы ала рамыны санын белгілейді жне адаалау аласыны рамына судьялар сайлайды. Сонымен атар, жалпы отырысты арауына аталан заны 22-бабында крсетілген мселелер жатады.
Осы жерде жалпы отырысты зада крсетілген кілеттіктері тратыты ма, жо лде жалпы отырыс баса да мселелерді арауа ылы ма деген зады сра туындауы ммкін.
Жоарыда келтірілген за талаптарын талдай отырып, жалпы отырысты іс жргізу задарында крсетілмеген, яни процессуалды занамадан тыс кілеттіктерімен айналысатынына кз жеткіздік.
Демек, соттарды жмыстарын йымдастыруа жне жоспарлауа байланысты, заны 22-бабында крсетілмеген, баса да мселелер, егер олар за талаптарына айшы келмесе, жалпы отырысты арауына жатады деп тйіндеуге болады.
Аталан заны 20-бабыны талаптарына сйкес Жоары Сотты траасы судья болып табылады жне оны кілеттіктері брын олданылан заны талаптарына араанда біршама кеейтілгенін, бл згерістер негізінен судьяларды мртебелерін арттыруа, Республика судьяларыны мдделерін орауа баытталанын атап крсетуге болады.
Жоары Сотты жанынан рылатын ылыми-конституциялы кеесті рамын Жоары Сотты жалпы отырысында Жоары Сот траасыны сынуы бойынша сайланады. Оан Жоары Сот мшелері, тжірибелі ызметкерлер мен ы саласындаы алымдар кіреді. Оны рамына ылыми-конституциялы кеесті траасы, оны орынбасары, алым хатшы, екі секция: азаматты, ебек, неке-отбасылы жне азаматты процесс, ылмысты, кімшілік ы жне ылмысты процесс кіреді. ылыми-конституциялы кеес сот тжірибесін, Жоары Сотты нормативтік аулыларыны жобаларын, сот тжірибесі шолуларыны жобаларын, дістемелік хаттар мен баса да жаттарды зерделеуге жне жинатауа байланысты материалдарды дайындалуын амтамасыз етуге арналан кеесші орган болып табылады.
Жоары Сотты аппараты. Жоары Сотты оны стауа блінген аражат шегінде Жоары Сот Траасыны сынуы бойынша Р Президенті бекітетін з аппараты, рылымы мен штаттары болады. Бгінде жмыс істейтін 110 адамнан тратын Жоары Сотты аппараты Р Президентіні 1997 жылы 8 атардаы №3315 Жарлыымен бекітілген.
Аппарат з кілеттіктерін жзеге асыру, сот тжірибесін жинатау жне сот статискасын талдау, судьялар мен процеске атысушыларды орау, сондай-а сотты баса да функцияларын орындау бойынша Жоары Сот судьяларыны ызметін амтамасыз етеді.
Жоары Сотты аппараты мынадай рылымды блімшелерден трады:
- Жоары Сотты аппараты;
- Жоары Сот траасыны хатшылыы;
- жалпы блім;
- йымдастыру-талдау басармасы;
- кадр жмысы басармасы,
- материалды-техникалы аматамасыз ету басармасы;
- баспасз ызметі;
- халыаралы байланыс жне хаттама блімі;
- за шыару жмыстары жніндегі сектор;
- редакциялы-баспа блімі;
- аржы блімі.
Жалпы юрисдикциялы соттар.
Республика сот жйесіні негізгі буыны – облысты жне олара теестірілген соттар. Алматы жне Астана алаларыны соттары болып табылады.
“азастан Республикасыны сот жйесі мен судьяларыны мртебесі туралы” азастан Республикасы заыны талаптарына сйкес, облысты жне олара теестірілген соттарды укілетті органны азастан Республикасы Жоары Сотыны Траасымен келісілген сынысы бойынша азастан Республикасыны Президенті рады, айта йымдастырады жне таратады.
Облысты сот траадан, ала трааларынан жне судьялардан трады.
Облысты сот органдарына :
1) адаалау аласы;
2) азаматты істер жніндегі ала;
3) ылмысты істер жніндегі ала;
4) соттарды жалпы отырысы жатады.
Облысты сотты судьялары зада белгіленген кілеттіктерді жзеге асырады. Сот жйесі мен судьяларды мртебесі туралы абылданан жаа за облысты соттарды органдары ретінде екі жаа институтты, яни адаалау аласы мен соттарды жалпы отырысын енгізді. Кшін жойан заны талаптарына сйкес облысты жне соан теестірілген соттарды басты органы – сот траласы еді.
Жаа за бойынша адаалау аласы бл соттарды басты органы ретінде саналады.
Аталмыш за кшіне енгеннен кейін загерлер мен алымдар арасында – сот траласы мен адаалау аласы кілеттіктері сас, тіпті айырмашылыы жо органдар деген пікілер айтылып алды.
Бл пікірлермен толыымен осылуа болмайды.
Облысты жне оан теестірілген соттарды рамына кіретін жаа орган – адаалау аласы - кілеттігі жне сайлану тртібі трысынан брыны сот траласына млдем самайтын сот жйелерін реформалау аясында дниеге келген прогрессивтік баыттаы орган екенін айтымыз келеді.
Жаа замен адаалау аласыны кілеттігі жне сайлану тртібі аныталып, олданыстаы за актілеріне тиісті згертулер мен толытырулар енгізілді.
Облысты сотты рамына кіретін органдарды бірі – соттарды жалпы отырысы.
Бл орган – азастан Республикасындаы соттар жйесіне бірінші рет енгізіліп отыран реформалы шараларды нтижесі іспеттес жаа орган.
Соттарды жалпы отырысы туралы норма аталан заны 16-бабында крсетілген.
Осы тста аталан бапта крсетілген жалпы отырысты кілеттіктері тгесілген бе немесе оны кеейтілген трде талылауа бола ма деген зады сра туындайды.
Негізінде, облысты сотты жалпы отырысы сот трелігін тікелей жзеге асыратын орган емес, тиісінше ол облысты сотты жоспарлау мен йымдастыру, ауданды соттара атысты баылау, дістемелік, тжірибе жинатау жне сот трелігін жзеге асыруды нтижелерін талдау, кадрларды тадау жне іріктеу жмыстарымен айналысатын орган болуы тиіс.
Сондытан, облысты сотты жалпы отырысыны арауына тек заны 16-бабында крсетілген ана емес, сонымен атар за талаптарына айшы келмейтін сот трелігі тиімділігін арттыратын зада арастырылмаан баса да мселелер жатуы ммкін.
Республиканы сот жйесіні е басты рі негізгі буыны – ауданды жне олара теестірілген соттар болып табылады.
Мндай орытынды жасауа тмендегі жадайлар себеп болады:
1) азаматты жне ылмысты істерді басым кпшілігі (статистика бойынша шамамен 80-90 пайызы) ауданды жне оан теестірілген соттарда аралады;
2) елімізді судьялар ауымдастыына кіретін судьяларды басым кпшілігі ауданды жне оан теестірілген соттарда ызмет жасайды;
3) облысты соттарды, Республика Жоары Сотыны ызмет жктемесі ауданды жне оан теестірілген соттарда аралатын істерді санына тікелей байланысты;
Ауданды жне оан теестірілген соттарды укілетті органны Жоары Сот Траасымен келісілген сынысы бойынша азастан Республикасыны Президенті рады, айта йымдастырады жне таратады.
Ауданды Сот Конституцияда жне Сот жйесі туралы Конституциялы зада белгіленген тртіппен таайындалатын траадан жне судьялардан трады. Аталан сот бірінші инстанциядаы сот болып табылады.
Жаа за белгілеген жаалытарыны бірі – азастан Республикасыны Президенті бірнеше кімшілік ауматы бірліктерде бір ауданды сот немесе бір кімшілік-ауматы бірлікте бірнеше ауданды сот руы ммкін.
Заа енгізілген келесі жаалы – ауданды, облысты сотты траалары, облысты сотты ала траалары – е алдымен аталан соттарды судьялары болып табылатындыы туралы норманы абылдануы.
азастан Республикасыны мемлекет басшысы 2001 жылы апан айында “Мамандырылан ауданаралы экономикалы жне кімшілік соттар ру туралы” Жарлыа ол ойды.
азастан Республикасыны Президенті сот жйесі туралы Конституциялы 3-бабыны 3-тармаына сйкес : Асиана аласында, Амола, Атбе, Алматы, Атырау, Шыыс азастан, жамбыл, Батыс азастан, останай, ызылорда, Маыстау, Павлодар, Солтстік азастан, Отстік азастан облыстарында олданыстаы занамаа сйкес экономикалы дауларды арауа укілетті мамандырылан ауданаралы экономикалы соттар руды аулы етті.
Біра экомикалы соттарды ру ажеттігі азастан республикасы Президентіні 1999 жылы 22 арашадаы № 96 кімімен бекітілген азастан Республикасы Жанындаы шетелдік инвесторларды кеесі жанындаы бірлескен жмыс топтарыны іс-имыл жоспарыны 2-тармаында аталды. Сонымен атар, азастан Республикасы судьяларыны III съезінде мемлекет басшысы сот жйесі алдына сегіз басым міндеттер ойды, оны бірі бірінші кезекті мамандырылан экономикалы жне кімшілік соттар жйесін кезе-кеземен ру жніндегі жмыстарды жаластыру болып табылады.
2001 жылы эксперименттік экономикалы соттарды ызметін талдау республиканы барлы облыстары мен Астана аласында экономикалы соттарды руа негіз болан оларды ызметіні тиімділігін крсетті.
Экономикалы соттарды кезе-кеземен ру азаматтарды, ксіпкерлерді жне баса да шаруашылы етуші субьектілерді бзылан ытарын алпына келтіруге ыпал етеді деп пайымдаймыз, йткені экономикалы ы атынастарын сотты орауы мемлекетті туелсіздігі шін басымды маызы бар.
азастан Республикасыны сот жйесін дамыту тжырымдамасыны авторлары “мемлеттік органдар тарапынан шаруашылы етуші субьектілерге соттан тыс кімшілік ету жне ысым жасауды шектей алатын”, сондай-а “леуметтік маызды проблемаларды ( зейнетаы , ебекаы тлеу, жер, кейбір санаттаы отбасы даулары жне т.б)[2]” шеше алатын не кімшілік соттар, не мамандырылан рамдар руды сынады.
Дамыан елдерде кімшілік, салы жне зге соттар трінде кімшілік за зырындаы сот жйесі ойдаыдай жмыс істейтінін атап ткен жн.
кімшілік соттарды зады зырына мемлекеттік органдарды немесе лауазымды адамдарды азаматтар мен зады тлаларды ытары мен мдделеріне нсан келтіретін кез келген рекеттерін дау айтылан жадайда арау жатады. Баылаушы органдарды кптеген тексерістері, айыпплдар, млікке тыйым салу, банк есептері, млікке иелік етуді шектеу, ызметті тотата тру жне азаматтар мен зады тлаларды зады мдделерін жне ытарын озайтын згелері сот талылауыны мні болуа тиіс жне де бл азаматтарды лауазымды адамдар тарапынан трлі теріс пайдаланулардан орауа ммкіндік береді.
Республиканы сот жйесі мен судьяларыны мртебесі туралы абылданан жаа за мазмны жаынан ала жылжушылы бекіткен, халыаралы ыа толыымен сай келетін, демократиялы принцип аидаларын толы амтыан прогрессивтік баыттаы за екенін айтан жн.
Соттарды за кшіне енбеген сот аулыларыны задылыы мен негізділігіне шаымдар мен наразылытарды тексеруге кілеттік берілген соттар аппеляциялы сатыдаы соттар деп аталады.
Зады кшіне енбеген сот актілеріне аппеляциялы тртіппен шаым беру ыы сотталана, аталана, оларды ораушылары мен зады кілдеріне, азаматты талапкерге, азаматты жауапкерге жне оларды кілдеріне жатады. Прокурор рбур засыз жне негізсіз сотактісіне наразылы білдіруге ылы.
За шыарушы ателерге жол бермеу масатында аппеляциялы шаым беруге ыы бар тиісті прокурорларды наразылытары, ылмысты процеске атысушыларды шаымдары бойынша сот адаалау тртібімен зады кшіне енген сот істерін айта арауды ерекше рсімін кздеді.
кімдерді, аулыларды, шешімдерді адаалау тртібімен айта арау институтыны маызы е алдымен, ол сот трелігін заа сйкес наты жргізуді маызды кепілі болып табылады, з кезегінде засыз жне негізсіз сот актілеріні орындалуын болдырмайды. Зады кшіне енген кімдерді тексеру жне айта арауды процессуалды тртібі лемні барлы дерлік ркениетті елдерінде олданылатынын атап ткен жн.
Азастан Республикасыны Жоары Сот Кеесі мен ділет біліктілік аласы ызметіні конституциялы-ыты негіздері.
Зерттеулер крсетіп отырандай, сот жйесін алаптастыру мен судьялар корпусын іріктеу, дацындау жмыстарымен азастан Республикасыны Жоары Сот кеесіде айналысады жне оан аса белсенді трде ат салысады.
Бл орган – елімізде соы жылдары жргізіліп жатан демократиялы баыттаы реформаларды нтижесінде дниеге келді. 2001 жылы 28 мамырда “ азастан Республикасыны Жоары Сот кеесі туралы” Р жаа заы абылданды.
Осы заа сйкес Жоары сот кеесі консультативтік-кеесші орган болып табылады жне Республика соттары рамын сапалы жне обьективті алыптастыруды, оларды туелсіздігіні конституциялы кепілдіктеріні саталуын жне судьялара ешкімні тиіспеуін амтамасыз ететін жне конкурсты негізде облысты сотты судьясы ызметіне кандидаттарды ірікткеп алу ызметтерімен айналысатын орган болып табылады.
Сонымен атар Жоары Сот Кеесі:
- Жоары Сот траасын;
- Жоары Сот алаларыны траасын;
- Жоары Сот судьяларын сайлауа;
- Облысты жне олара теестірілген соттарды трааларын;
- алаларыны трааларын;
- судяларын таайындауа кепілдеме береді. Яни, Жоары Сот Кеесі аталан бос лауазымдара сынылан кандидатураларды арап, електен ткізіп оларды Сенатты сайлауына немесе Президентті таайындауына ояды.
Жоары Сот Кеесіні кілеттіктеріне сол сияты судьяларды ртрлі негіздермен зада крсетілген тртіп бойынша ызметтерінен босату сияты мселелерді арау; тиісті орытынды беру; азастан Республикасыны Президентіне сот жйесін жне задарды оан рі жетілдіру мселелері бойынша сыныстар жасау жатады. Кеесті азастан Республикасыны Президенті таайындайтын Траа басарады.
Бнымен атар, Жоары Сот Кеесіні рамына ызмет лауазымына сйкес Конституциялы Кеесті Траасы, Жоара Сот Траасы, Бас Прокурор, ділет министрі жне Парламент Сенатыны екі депутаты,алты судья ( оны ішінде екі судья Жоары Соттан, екі судья облысты жне оан теестірілген соттардан, екі судья ауданды жне оан теестірілген соттардан), кеесті хатшысы жне Республика Президенті таайындайтын баса да адамдар кіреді.
Кеес мжілісі ажет болан жадайда бір жылда кемінде трт рет ткізіледі жне ол оны мшелеріні кем дегенде штен екісі атысан ретте ылы болады. аралан мселелер бойынша, Кеес ашы трде жай кпшілік дауыс беру жолымен шешім абылдайды.
Жаа оамды атынастарды реттеу кезінде пайда болан жайларды арастыруда, сіресе жаа сот жйесін алыптастыру мен судьялар корпусы резервін дайындауда ділет біліктілік аласы маызды рл атарады.
ділет біліктілік аласыны ыты мртебесі 2001 жылы 11 шілдеде абылданан “ азастан Республикасыны ділет біліктілік аласы туралы” азастан Республикасыны Заымен айындалады.
Осы за талаптарына сйкес - ділет біліктілік аласы: Мжіліс депутаттарынан, судьялардан, прокурорлардан, ы пніні оытушылары мен загер-алымдардан, ділет органдары ызметкерлерінен рылатын дербес, туелсіз мекеме болып табылады.
ділет біліктілік аласыны негізгі міндеттері тмендегідей:
- ауданды жне олара теестірілген соттарды траалары мен судьяларыны бос ызмет орындарында кандидаттарды сапалы іріктеуді аматамасыз ету жне олара сынымдар беру;
- судьяларды туелсіздігін амтамасыз ету;
Ала тмендегідей кілеттіктерді жзеге асырады:
1) ауданды немесе оан теестірілген сотта, сондай-а жоары тран соттарда судья болып жмыс істеуге тілек білдірген азаматтардан біліктілік емтихандарын абылдайды жне ауданды немесе оан теестірілген сотты судьясы мен траасы ызметіне таайындау туралы сыным береді;
2) судья ызметіне орналасу шін біліктілік емтиханын тапсыран адамдарды есебін жргізеді;
3) ауданды немесе оан теестірілген сотты судьясы мен траасыны орнынан тсуі немесе орнынан тсуі тотату туралы мселелерді арайды жне ауданды немесе оан теестірілген сотты судьясы мен траасын ызметінен босату туралы сыным шыады.
ділет біліктілік аласыны траасын азастан Республикасыны Президенті таайындайды.
Аланы рамына сонымен атар: азастан Республикасы Парламентіні Мжілісі жіберетін екі депутат; Жоары Сотты жалпы отырысы сайлаан жеті судья ( облысты жне олара теестірілген соттарды жалпы отырыстары сынан кандидаттар арасынан ауданды жне оан теестірілген сотты екі судьясы, облысты жне оан теестірілген сотты ш судьясы, азастан Республикасыны Жоары Сотыны екі судьясы); азастан Республикасыны Бас Прокуроры таайындайтын прокурор; ылым жне білім беру саласындаы укілетті органмен келісе отырып алым; азастан Республикасыны ділет министрі таайындайтын ділет органыны ызметкері кіреді;
Парламент Мжілісі – Мжіліс депутаттарын Аланы рамына екі жыл мерзімге жібереді. Аланы алан мшелері де екі жыл мерзімге таайындалады.
Ала з жмыстарын ажетіне арай ткізеді, біра ол жылына трт реттен кем болмауа тиіс. Аланы шешімі отырыса атысып отыран оны мшелеріні кпшілік даусымен абылданады.
Судьялыа кандидаттарын біліктілік емтиханын абылдау – аланы жауапты кілеттіктеріні бірі болып саналады.
Аланы судья ызметіне таайындау туралы сынымы конкурсты арауды нтижесі бойынша беріледі.
Біліктілік аласы азастан Республикасы Президентіне ауданды жне оан теестірілген сот судьяларыны, трааларыны бос ызмет орындарына таайындауа сыну шін ділет министріне кандидат сынады. Ал, ділет министрі аталан сынымдарды бір ай мерзімде арап, Республика Президентіне кандидатты судья ызметіне сайлау туралы сыныс енгізуі тиіс.
Айта кететін мселе, ауданды немесе оан теестірілген сотты судьялары мен трааларыны бос тран ызмет орнына кандидатураларды сыну кілеттігі Республика ділет министріне елімізді Негізгі Заыны 82-бабыны 3-тармаыны талаптарына негізделіп беріліп отыр.
Тегінде, осы аталан жадай соттарды туелсіздігін ныайту принципіне сйкес келмейтйн сияты. Болашата, елімізді Конституциясы мен Біліктілік аласы туралы задарына тиісті згерістер енгізу арылы, Республика Президентіне ауданды немесе оан теестірілген сотты судьялары мен трааларыны бос ызмет орнына сайланатын кандидаттарды ділет біліктілік аласыны траасы сынатын болып белгіленгені дрыс еді.
Орытынды
азастан Республикасындаы “сот билігі” институты туралы ылыми зерттеулерді, тжірибелік тотамдар мен сыныстарды аяталды деп есептеуге лі тым ерте.
оамда болып жатан згерістер мен жаалытарды мазмнына жгінсек, аталан таырыпты ке ауымын, міршедігін байауа болады.
Сот жйесін дамытуда жасалан маызды жетістіктер: ала заседательдері институтын енгізу мселесіні наты трде аралуы, экономикалы жне кімшілік соттарды рылуы. Сот реформасы жасы дамыанымен, судьялар здеріне берілген зырет шегінде лкен млшердегі жмысты атаруа ммкіндіктері жо. Сонымен бірге задар мен Конституция арасында сйкессіздік болатын жадайлар, судьяларды негізгі ызметінен ошауландырады.
Соттарды реформалау жргізілген жылдарда ыты база кеейіп, сот трелігіне ол жетімділік артты. Бгін сотта з ытарын талап ету ммкіндігі ешандай шектелмейді. Азаматтарды сот трелігіне ол жетімділігіні нанымды шындыы – соттарды орындайтын жмыс клеміні суі. Туелсіздік аланнан кейінгі 10 жыл ішінде соттара келіп тскен азаматты істер 97710-нан 188860-а дейін, яни есеге сті. Соттар азаматтарды шаымдары мен арыздарыны 90% астамын анааттандырады, бзылан ытарды алпына келтіру кепілдігіні жоары дрежесі туралы куландырады.
Сонымен атар азастанды загерлер баса мемлекеттерді загерлерімен халыаралы атынастары жасы дамып келеді. Мысалы ретінде Жоары Сотты траасы Кайрат Мамиді АШ-ты Жоары Сотыны судьясымен Сандрой О’Коннормен, Трік Республикасыны ділет министрі Джемиля Чичекамен жне т.б. кездесулерді айтуа болады. Бл кездесулер нтижесінде екіжаты ынтыматасты мселелері жасартылады.
азастан дниежзілік оамдыстыта жасы беделге ие. “Халыаралы сотты реформа” йымыны траасы баронесса Вивьен Стерн азастанны сотты-атарушылы жйесі жаын уаытта Орталы Азия елдеріне лгі бола алады деп пікір білдірген болатын. Кптеген шетелді жоары лауазыма ие тлалар азастанды Орталы Азиядаы саяси жне экономикалы, ыты реформаларды жзеге асыруда лидер ретінде таниды.
азастан Республикасыны ыты жйесі, соны ішінде сот жйесі халыаралы талаптара сай дамымай, мемлекетті леуметтік-экономикалы жне баса да салаларында жетістікке жетуге иына соады.
азастанда демократиялы баыттаы дамыан сот жйесін руда айтылып кеткен жмыстар жзеге асырылуда. Осындай ызметтерді жзеге асыру арылы осы жылы Президентті халыа жолдауында кзделгендей азастан 50 дамыан мемлекеттерді рамына кіретініне сенемін.
Пайдаланылан дебиеттер тізімі:
1. Нормативтік актілер:
1. азастан Республикасыны Конституциясы – Конституция Республики Казахстан. Алматы: “азастан”, 1998, 96-б.
2. “азастан Республикасындаы сот жйесі мен судьяларды мртебесі туралы” 2000 жылы 25 желтосандаы №132-II азастан Республикасыны Конституциялы заы // ы орау органдары. За актілеріні жиынтыы. – Алматы: ЮРИСТ, 2002. – 154б.
3. “Жоары Сот Кеесі туралы” 2001 жылы 28 мамырдаы № 203-II Р Заы.
4. «ділет біліктілік аласы туралы» 2001 жылы 11 шілдедегі № 234 Р Заы.
2. Арнайы дебиет:
1. Халиков К.Х. Некоторые вопросы борьбы с преступностью в Казахской ССР. Развитие демократических начал в организации и деятельности суда. Алма-Ата. 1987.
2. Алиев Мирбашир Мирахмед Олы. «азастан Республикасыны Сот жйесі мен ы орау органдары». Астана, 2004
3. Малбеков Б.Д. азастан Республикасыны сот билігі: оу ралы – Алматы: Айдана, 2003. – 146 бет.
4. Нарикбаев. М.С. Казахстан: Судебно-правовая реформа и дальнейшие пути ее совершенствования // Жината: Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения. Астана, 1998, 7-бет
5. Нрікбаев М. лы билерден Жоары Сота дейін. Алматы, 1999 ж.
6. Сапаргалиев М. Организация Советского суда в Казахстане, Алма-Ата, 1954 г.
7. Тимофеев В. Судебная система суда РФ. 1994 г.
8. Шаламов М. Судебное устройство Казахстана. Москва, 1941 г.
9. Халиков К.Х. Проблемы судебной власти в РК. Алматы, 1998 г. С. 3-4.
10. Сулейменова Г.Ж. Суд и судебная власть в РК. – Алматы, 1994. – 236 бет.
11. Комментарий к Федеральному конституционному закону « О судебной системе РФ»/ В.И. Радченконы редакциялыымен,-М., 1998. 6-бет.
12. Баглай М.В. Конституционное право Российской федерации. – М., 1998.-612-613 бет.
.