Жасушалардың бөлінуі.Митоз,амитоз,мейоздарды сипатта
Жұмыртқаклеткасының құрылысы ж/е овогенез. (овоциттің) даму процесі — овогенез
үрғашы жануарлар жыныс безі — жүмыртқалыкта жүреді. Бүл — тым үзақ жүретін процесс. Овогенез — іштелінің жыныс безінде эмбриогенездің бастапқы кезінде басталып, төл туып марқайып, оның жыныстық жетілуі кезеңіне дейін созылады. Овогенез кезегімен жүретін үш: кобею, өсу және жетілу кезендерінен түрады.Овогенездің көбею кезеңі жүмыртқалықтың фолликулалы аймағында жүреді. Гаметобласттардан жас жыныс торшалары — овогониялар түзіліп, митоз арқылы бөлініп көбейеді. Бөліну процесі тоқтаған овогониялар, сыртынан қоректік зат қорымен қамтамасыз ететін бір кдбат жалпақ фолликулалық торшамен қапталып, үрғашы жануарлардың жыныстық жетілу мерзіміне қарай өсу кезеңіне отеді.Овогенездің өсу кезеңінде овогониялардың ядролары да күрделі құрылымдық өзгерістерден (лептотен, зиготен, пахитен, диплотен және диакинез сатыларынан) өтіп, ширатылып жуандаған хромосомалары төрт-төрттен орналасқан тетрадалар түзеді. Ово- гониялар цитоплазмасы үрықтың болашақ өсуіне қажет сарыуызбен қорланып, мөлшері үлғайып, біріншілік овоциттергеайналады. Сарыуыздың овоциттегі қорлануы екі: кіші және үлкен өсу кезеңцерінен түрады. Кіиіі өсу кезеңі (превителлогенез)басталған бойда ширатылған хромосомалар қайтадан тарқатылып, торша цитоплазмасының белокты синтездеу қызметінің белсенділігі артады. Аталған процесті іс жүзіне асыратын органеллалар (рибосомалар, гранулалы эндоплазалықтор,Гольдж кешені, митохондриялар) ядро маңына жиналып, жедел дамып, жетіле бастайды. Рибосомалар мен РНҚ -ға жауапты ядро ядрошығы да жедел жетіліп, өз қызметін атқара бастайды. Превителлогенез(сарыуыздануалды) үрғашы төлдің жыныстық жетілу мерзіміне дейін үзақ жүреді. Екінші үлкен өсу кезеңі — вителлогенезде(сарыуыздану) овоциттің сыртқы қабығын қүрайтын фолликулалық торшалар митоз арқылы кебейіп, көпқабатты қабыққа айналады. Олар сарыуыздың қорлануына қажет қоректік заттарды овоцитке үздіксіз тасымалдайды. Дамып жетілген овоцит органеллалары белсенді қызмет атқарып, торша цитоплаз- масында сарыуыз қорланады да, органеллалар ядро маңынан цитоплазманың шетіне қарай орын ауыстырады. Нәтижесінде жүмыртқа торшасының қыртысты қабаты түзіледі.
45.Қан түзетін ағзалардың жалпы сипаттамасы.Сүйек кемігі,айырша без,лимфа түйіндері,көк бауыр,бадамшалар,олармен қоса асқорыту жолындағы,жыныс,тыныс алу ж/е несеп бөлу жүйелеріндегі лимфа түзетінқұрылымдар қан түзетін ағзалар болып келеді.Олар қан түзу мен иммунитет дамуының өзара байланысуына қатысып,организмдегі жасушалар әрекетін микроорганизмдер мен бөгде тегіжаттан қорғап,иммунды бақылауды қамтамасыз етеді.Қан түзі ағзалары,иммунитет дамуы құрылысының негізгі қағидалары,олардың атқаратынқызметтерін көрсетеді.Бұл ағзалардың бәрінде қан өндіру ж/е стромалық жасушалар болады.Кейінгілер әр ағзада тіректік,қоректік ж/е реттеу қызметтерін орындайды.Ерекше қан н/е лимфа тамырлары арнайы қызметтерді-тану,жасушаларды сорттау,аудару,тегіжаттарды ұстау ж/е т.б қамтамасыз етеді.
46.Сүйек кемігінің құрылысы,қызметі,оның қан түзуімен байланысы.Сүйек кемігі қан түзу ж/еиммунитет дамуы-ң орталық ағзасы ж/е бағаналық қан жасуша-р-ң өзін-өзі қолдайтын популяцияларын сақтап,миолецит,лимфоцит қатар-р-ң жасушаларын құруға қатысады.Ол жетілген жанурлардың жайпақ сүйектерінде,омыртқаларда,түтікті сүйек-р эпифиздерінде болады.Оның ұүрамына:қан өндірілу,стромалық ж/е тамырлық құрамьөліктер кіреді.Қан өндірілу құрамбөлігін миелоидты ұлпа құрады.Стромалық құрамбқліктер өзара іс-қимыл жасап,даму сатысындағы миелоцит,лимфоцит қатар-р-ң жасушаларын сақтайды.Сүйек кемігі миелоидты қан түзуімен қатар иммунды жүйенің орталық ағзасы болып келеді.
Жасушалардың бөлінуі.Митоз,амитоз,мейоздарды сипатта.
Митоз— анық көрінетін жіп тәрізді хромосомаларда түрлі өзгерістер жүретін дене (сомалық) торша- ларының күрделі бөліну түрі. Митоз кезінде торша ядросындағы күрделі морфологиялық өзгерістердің болуына сәйкес, бұл процесті кариокинез — деп те атайды. Митозды бөліну 1 — ден 3 сағатқа дейін созылады. Митоз төрт кезеңге бөлінеді. Олар: профаза, метафаза, анафаза, телофаза.
Профазадаядрошық кішірейіп, көрінбей кетеді. Кариолемма еріп, хромосомалар ширатылып айқын көріне бастайды. Әр бір хромосома бір-біріне ұзынынан жанаса орналасқан екі жіпше- ден — хроматидтерден түратындығы байқалады. Центриольдер жүптары бір-бірінен ажырап, қарама-қарсы торша полюстеріне қарай жылжи бастайды да, олардың аралығында ахроматин (солғын боялған) үршығы жіпшелерінің түзілу процесі жүреді.
Метафазадааналық хромосомалар толық ширатылып жуандап, доға тәрізді иіліп, үзынынан жарылған екі хроматидтен, яғни екі жас хромосомадан тұрады. Олар торшаның орталық жазықтығына (экваторында) жиналып, пішіні жАнафазадаекі жас хромосомаларды байланыстырып тұрған центро- мерлер ыдырайды да, хромосомаларды центриольдермен байланыс- тырып тұрған ахроматин жіпшелері қарама-кдрсы полюстерге қарай тартып, екі еселенген гомологиялық хромосомаларды бір-бірінен ажыратып, торшаның қарама-кдрсы полюстеріне жақындатады.
Телофазадаторшаның қарама-қарсы екі жақ полюстеріне ажыраған хромосомалардан екі жас ядро түзіліп, торша цитоплаз- масы созылып екіге бөлінеді. Бүл процесті цитотомия— деп атайды.
Митоздың маңызы — екі еселенғен хромосомалардың (түқым қуалаушылық қасиеттерді анықтайтын материал — ДНҚ) екі жас торшаға тең мөлшерде бөлінуі.
ұлдызға ұқсас тақташаны түзеді.Амитоз(грек. а — жоқ) — цитоплазма мен ядрода морфоло- гиялық озгерістер болмайтын торша болінуінің түрі. Амитоз кезінде торша ядросында хромосомалар көрінбейді. Алдымен ядрошықтың пішіні мен саны озгеріп, ядрошықтардың санына сәйкес ядро бірнешеге болінеді. Одан соң, ядро санына байланысты торша да бірнешеге болінеді. Жануарлар организмінде амитоздың үш түрі кездеседі. Олар: генеративті, реактивті, дегенеративті амитоздар.
Генеративті амитоз— үлпалардың қалыпты жағдайында кездесе беретін торша болінуінің түрі. Торшалар амитозды болінуден кейін, қайтадан митоз арқылы бөлініп кобеюге қабілетті.
Реактивті амитоз— кездейсоқ факторлардың әсеріне байланысты торшалардың жауап ретінде боліну түрі. Амитоздың бұл түрі, көбінесе, әр түрлі жарақаттанудан кейін байқалады.
Дегенеративті амитоз— торшалардың тіршілігі тоқтап, олардың ыдырауы алдында байқалатын амитоздың түрі.Мейоз жынысжасуша-р-ң бірінен сон бірі жылдам жалғасатын екі-жою,тенестіру бөлінді.Онда қысқа кезеңаралық болып,түзілу кезеңі болмайды.Сондықтан 2ші бөліну алдында ДНҚ қосарлануы жүрмейді.Әр бөлінуде про-,мета-,ана-, телофазалар болады.Мейоз митозга қарағанда ұзақ жүреді.
48.Ащы ішектің гстологиялық құрылысы,қызметі.Ас қорытудағы ішек бүрлерінің рөлін баянда. Ащы ішекте мына қызметтер атқарылады:қоректі заттардың соңғы химиялық өңделуі жүреді,ішек қуысында,эпителий бетінде ферменттер қоректік заттарды қарапайым қосындыларға дейін ажыратылады;қоректік заттардан ажыраған өнімдер қанға,лимфаға сіңіріледі;механикалық,эндокринді,иммунды.Ащы ішек:ұлтабар,аш және мықын ішек бөлімдерінен тұрады,қабырғасы кілегейлі,бұлшық етті,сір қабықтардан құралған.Құрылысының ерекшелігі сол,кілегейлі қабығының эпителий қабатында сіңіру бетін ұлғайтатын тұрақты құрылымы болады.Оларға қатбарлар,ішек бүрлері,ішек кірмелері,эпителий қабатындағы жасушалардың микробүрлері жатады.