Диалект шарттарында баш6орт телене5 181би нормаларына 2йр1те9 98енс1лект1ре
12. №98 31м т2ш2нс1. Лексик т2ш2нс1л1р8е 2йр1не981 т2п принциптар, лексик анализ т2р81ре. м тшнс тураында алатыу, улары айырмалытарын крте мотла.Тшнс - фекерл менн бйлнгн логик категория. Тшнс эсенд предметтар м кренештр саыла. предметтар м кренештре атап(исемлп) та кил, тшнс л бир. Тппринциптар: 1. Синхронлы принцип – тарихи осора ла грмй торан лексик атламды йрне буйынса эш. Был принцип балалары йш енслектрен, айы класта уыуына арап лексик тшнслре айлап аланда улланыла. М., тыуан ер, атай, сй, мктп, матур, яшы. 2. Экстралингвистик принцип - аллы р ре алатан предметтар, билдлр, эш-хркте менн саыштырып, йни предметтан г, н предмета ксе юлы менн, йрнерг крк. Хикйл, ртл буйынса ре табыра ммкин: йй менн ыш араындаы йыл мигеле, ыуа й торан, ярыштара беренсе урынды алан спортсы .б. 3. Лексик-грамматик принцип – лексик тшнслр туранан тура грамматика менн бйле. Млн, йтелештре м яылыштары бер трл булып та трл мн алатан ре ибарыы ла омоним була алмайар: тыуан алам, тыуан аламда алам. алам е ике тркмн арай. 4. Семантик принцип – теге йки был е мнен ара бйлнешк ингн баша компонеттарыны мнлре менн саыштырып йрне. Тура м ксм мнле ре, бер мнле р мен кп мнле ре, антонимдары, омонимдары, синонимдары ошо принципа нигелнеп йрнлр. р ара мни бйлнешк инлр. 5. Диахроник принцип – нигеенд е халы тарихы менн -ара бйлнеше асылана. р трл лексик атламдаран тора: дйм трки сыаналы р – кеше, ат, аас, япра; рус теленн лштерелгн - брн, дуа, тл, экерт..; фарсы теленн лштерелгн: йомарт, намы, тата; рп теленн: аыл, ариза, дрес; рустеле аша баша телдрн – журнал, клуб, республика.
13. «Лексика» б9легене5 д1реслект1 бирелеше. Лексик к9неге9 т2р81ре. №9881р8е м171н1л1ре я7ынан 2йр1не9.Башорт телене мктп курсында “Лексика” блегене клме тбндгес билдлн: лексика тураында дйм тшнс; е лексик мне м кп мнлеге, омонимдар; кп мнле р м омонимдар араында айырма; ре ксм мнл улланылыуы; синонимдар, антонимдар; ныынан бйлнештр; бапшорт телене лек составы; тп башорт ре; рус, рп, фарсы телдренн м рус теле аша баша телдрн лштерелгн р; башорт би телене дйм улланылышлы ре; профессиональ р; архаизмдар; историзмдар; неологизмдар; диалектизмдар; башорт телене лек составыны греп, байып тороуы. Лексика 5-се класта йрнел башлай. Тшнс бирел, кп мнле р менн, синонидар, антонимдар, омонимдар менн танышалар м лектр менн эшк йртерг крк. 6-сы класта лек составыны улланылыу ( архаизм, историзм, диалектизм), барлыа киле (Тп башорт ре, рус, рп .б.) осратары м юлдары менн танышалар. Шул у ваытта лексиканы бйлнеш, йлм составында йрнерг крк, снки кп осрата ре мне бер-берее менн бйлнешт тулыра асыла. Лексик кнегере трре теге йки был лексик тшнслре мнлрен, телде лексик атламдары м улары улланылыу сфераына айтып ала. Кнегер р дресте темаына м масатына яуап бирерг тейеш. Лексик кнеге трре: а) уыусылыры байлыын билдл м тере масатын к уында тотан лексик-семантик кнегер; б) телмр стилен арап теге йки был е айлай беле кнекмлрен терег оролан лексик-стилистик кнегер; в) е лексик м грамматик мнлрен асылатыу, грамматика буйынса алан белемдрен ныытыу, ялауар ярамында яы р яатыу сн ойошторолан лексик-грамматик кнегер; г) лексик тшнсле др яыу кнекмлрен ныытыу масатында лексик-орфографик кнегер; д) уыусылары итибарын, фекер йртг терег оролан кнегер.
14. «Лексика» б9леген у6ытыу8а 398лект1р мен1н эш алымдары, у6ыусылар8ы5 398 байлы7ын 94тере9 юлдары.лек эштре ваытында уыусы билдле клмд яы лексик бермектре лштерерг тейеш була. Балаа е мнен ген тшндр менн сиклнерг ярамай.. Киреенс, теге йки был бермекте бт мни биктре менн телмр уллана алыу кнекмлрен формалаштырыу мим. Уыусылар рене лек дфтрен яынан-яы лексик бермектре теркп барыра, улары улланып бйлнештр, йлмдр уйлара м кнегер эшлрг тейеш. лек тнд эшл сн махсус дрес бирелмй, шуа уытыусы, масатынан м дрес материалыны йкмткеенн сыып, лек эшен дресте трл этаптарында ойоштора. Берй ниндй алашылмаан е алатмалы лектн арау менн башлара крк. Таы ла ныыра алара уны синонимын, антонимын, омонимын килтере ур митк эй. Шулай у билдле контекса уйыу а ет. лектр уытыусыа тейешле млмт бир, икенсенн,уыусыларыи аллы эшлрг йрт, телг ыыыныу уята. Дрест лек эше айырым ре лексик мнлрен ген алатыу менн сиклнмйенс, уны баша рг бйлнешен, грешен, йл м яыу телмренд улланыу енслектрен, улары др йтелешен м яылышын лштерег ярам итерг тейеш.
15. :улланылышы я7ынан баш6орт телене5 лексика3ын 2йр1не9.Уытыусы и элек башорт телене лек составы менн таныштырыра тейеш. би телд улланылан бт р, трки-алтай сыаналы тп башорт ре, баша телдрн лштерелгн тшнслр, антропонимдар(кеше атамалары), топонимдар (ер-ыу) , диалект р – барыы ла башорт телене лек составы тип атала. И башта башорт рен баша телде ренн айырыра йртерг крк. Башорт би телене дйм улланылышлы рен уыусылыра профессиональ м диалект ре менн берг бйлп, саыштырып алатыу эффектлы була. Профессиональ м диалект ре тураында тшнс бире м таныра йрте – масат. Улары берй текста саыштырып йртерг крк.
Икергнре уыусылары телмренд улланыра йрте масата ярашлы тгел икнен р уытыусы ит тотора тейеш. Икергн ре архаизмдаран айырыра крк. Ниндй шарттара икере сбптрен тарих менн бйлп алатыра крк. Неологизмдары нисек барлыа килеен алатыра крк: матди мнитте лк еше араында килеп тыуан яы предметтары, процестары, билдлре атау мохтажлыынан сыып, телд неологизмдар барлыа кил. Улары нисек яалыуын да кртерг крк: а) телд элек-электн улланылан рн яалан неологизмдар: лмдш, замандаш, тнитсе...б) рус теленн лштерелгн м рус теле аша килеп ингн р: колхоз, совхоз, космонавт... в) лштерелгн рг ялауар ушылыу ярамында: колхозсы, спортсы... г) калька йки туранан-тура тржем юлы менн яалан яы р: себестоимость – иммт холодильник – ыуытыс, обязательство – йклм. Шулай у р бер дрест лектр менн эш итерг крк: алатмалы, башортса-русса, синонимдар, антонимдар, омонимдар, фразеология м башорт йлштре лектре менн таныштырып, улланыра йртерг крк.
16. Диалект шарттарында «Лексика» блеген уытыу енслектре.Мктпт баланы р е, р тшнсне, р лексик кренеште хтеренд алдырыу, зирклеген тере алы плана сыа. би телдге лексик бермектре йлшсг тржем ите балалара е иемл тойоон, уны мнен итибарын тер. М, кнбайыш диалект йлштрендиаралашыусы уыусылара би телдге р таныш тгел: олон, бпк, бауыра, лсй .б. Улар урынына йлштр тбндге лексик бермектр улланыла: клкй, бипей, майаш, йыраай. И беренсе е мнен тшнрг крк. лек эштре ваытында, программа талаптарына ярашлы решт, уыусы билдле клмд яы лексик бермектре лштерерг л тейеш була. е мнен асыуа улары синонимдарын таптырыу алымы ла ки улланылыра тейеш. Теге йки был е синонимы тип уыусылар бтнлй икенсе мнле е алайар. М., сслр, аайар – синоним була алаларм – кнсыыш диалектта була алалр, мм би телд ю. Шуа был ике е мнен алатыра, аа саыштырып арара крк. уынан улар ниндй р менн бйлнешк ин алыуарын бйлнеш, йлм эсенд асылау м ул ре улланып йлмдр уйлатыра крк. Диалект хаталары бтр, улар урынына би тел лглрен уыусылары телмренд др улланыу кнекмлрен ныытыу масатында стилистик диктанттарткрерг крк.Ундай диктанттары текстаы айы бер р дресте темаынан сыып гртелерг ммкин.