Фармираванне этничнай тэрыторыи Б у 14-15 стст. Эканамичныя и палитычныя фактары кансалидацыи Б этнасу
Мова-асноунае і галоунае любога этнасу.Для бел. мовы характэрна дзеканне, цеканне.Падобна мова на старабеларускую.Месяцы і нядзелі адпавядаюць сучаснасці.
У другой палове XIII ст. на тэрыторыi сучаснай Беларусi i суседнiх усходнiх i паўночных зямель пачынаецца працэс фармiравання беларускай народнасцi - гiстарычна складзенай устойлiвай супольнасцi людзей, якая характарызуецца агульнасцю мовы, побыту, культуры, рыс псiхiкi i этнiчнай самасвядомасцi, якiя перадаюцца з пакалення ў пакаленне, а таксама наяўнасцю саманазвы. Працэс фармiравання гэтых этнiчных прыкмет працягваўся амаль чатыры стагоддзi i пра-ходзiў пад уздзеяннем шмат якiх фактараў: сацыяльна-эка-намiчнага, палiтычнага, геаграфiчнага, царкоўна-рэлiгiйнага i iнш.
Аб'яднанне на працягу XIII-XIV стст. раздробленых зямель у складзе Вялiкага княства Лiтоўскага, падначаленне адзiнай вярхоўнай уладзе прывяло да iх тэрытарыяльнай кансалiдацыi i паслужыла штуршком для складвання этнiчнай тэрыторыi беларусаў - тэрыторыi кампактнага рассялення народа, з якой звязаны яго фармiраванне i развiццё. Этнiчная тэрыторыя адпавядала арэалам распаўсюджвання асноўных старажытных продкаў беларусаў - лiтвы, дайновы, яцвягаў, крывiчоў, дрыгавiчоў i радзiмiчаў i ўяўляла сабой у XIV-XVI стст. ужо дастаткова аднародную ў этнiчным сэнсе (монаэтнiчную) зону.
Палiтычны, эканамiчны фактары з'яўлялiся "фонам", на якiм адбывалася фармiраванне i развiццё беларускага этнасу. Палiтычная i сацыяльна-эканамiчная iнтэграцыя ў межах адной дзяржавы стварыла амаль што аднолькавыя ўмовы для этнакультурнага развiцця розных зямель, прывяла да нiвелiроўкi мясцовых асаблiвасцяў. У першую чаргу i хутчэй моўная i культурная нiвелiроўка адбывалася ў гарадах, асаблiва ў найбольш значных. Там мацней, чым у сельскай мясцовасцi, адчувалiся сувязi памiж асобнымi часткамi краiны.
21. Візантыйская імперыя, яе геапалітычнае становішча і духоўны ўплыў на славян.
Сталіцай Візантыйскай Імперыі быў горад Канстанцінопаль, найбуйнейшымі гарадамі лічыліся Александрыя,Бейрут, Ліван.
У Візантыі быў шырока распаўсюджаны гандаль,асабліва шаўковыя і льняныя вырабы.
Значнымі дасягненнямі мы абавязаны майстру Сірыі Калійніку,які вынайшаў Грэчаскі агонь – сумясь,якая гарэла на вадзе.Сакрэт ггэтага агню вельмі вялікі, таму хто пытаўся раскрыць тайну,таго казнілі.
Вядомым вучоным ў Візантыі лічыўся Леў Матэматык – астраном, які прадсказваў будучыню па нябесным свяцілам.
Пракопій Кесарыйскі напісаў тайную гісторыю – сапрашднае становішча Візантыі.
Была заснавана школа:
· Пачатковая (пры манастырах вучылі чытаць,пісаць,лічыць)
· Сярэдняя (вучылі заможных людзей)
· Вышэйшая (вучыліся тыя, хто меў найбольшыя здольнасці ў сярэдняй школе)
Культура Візантыі была на высшым узроўні, падцверджанне таму знамяніты Сафійскі Сабор
22. Духоўнае жыццё ўсходніх славян у эпоху ранняга сярэднявечча. Паганства (язычніцтва)
Першымі рэлігіямі на Беларусі лічыліся фетышызм, татэмізм і анімізм.
Былі такжа і язычніцкія вераванні. Галоўным Богам Паўднёвая і цэнтпальнай часткі Беларусі быў Бог Неба – Род.
Першы намеснік Рода быў Бог Сварог. Бог зімняга сонцастаяння – Каляда, Бог летняга сонцастаяння – Купала, Бог ураджайнасці – Ярыла, Бог матэрыяльнага дабрабыту – Дажбог, Бог грому і маланкі – пярун, Бог вайны – Святавіт, Бог падземнага царства – Зніч, Бог вятру – Стрыбог, Бог холаду – Зюзя.
У перыяд матрыярхату прысутнічалі такія багіні як Цёця – апякунка сямейнага счасця, Лада – багіня лета, Вясна – багіня цяпла, Ляля – багіня любві і прыгажосці.
У перыяд патрыярхату – Вялес – бог жывёлагадоўлі і гандлю, Жыжаль – бог кавальскага агню, Пераплут – бог вінадзелля.
23. Прыняцце хрысціянства і распаўсюджанне пісьменнасці на бел. землях.
Хрысціянства было прынята ў 988 годзе вялікі кіеўскім князем Уладзімірам Святаславічам ( Краснае Сонейка ) . У 992 г яго сын князь Ізяслаў заснаваў у Полацку епархію – Вялікую царкоўную акругу. Рагнеда (адна із жонак Уладзіміра ) і Ізяслаў сталі першымі хрысціянамі ў Полацкім княстве. Хрысціянства на працягу некалькіх стагоддзяў распаўсюджвалася ў саперніцтве з язычніцтвам . Доўгі час з 9 па 13 ст. яны існавалі разам, бо язычніцтва мела глыбокія і старажытныя карані.
Распаўсюджваецца і пісьменнасць. У 863 г браты Канстанцін і Мяфодзій стварылі кірылічную азбуку. Яна налічвала 43 літары. Былі распаўс. Берасцяныя грам. (бярозавая кара з літар. надрапанымі на ёй).
Першая пісьменнасць належыць канцу 10 ст. У першай палове 11 ст. пачалося летапісанне – запіс падзей па гадах у храналагічнай паслядоўнасці. У пачатку 12 ст. манахам Нестарам была створана “Аповесць мінулых гадоў”. Першай кнігай лічыцца Тураўскае евангелле (11 ст.) на бел. землях. На пачатку 12 ст. – Полацкі летапіс. 13 ст. – Тураўскі і наваградскі летапіс.
Культ. деячы: Еўфр. Полацкая– заснав. муж. і жан. манастыр, дзе перапіс. царк. кнігі. 1-ая жан. ва усх. славян, якую правасл. царква абвясціла святой. Кір. Тураўскі каля 1182 або – рэліг. асветнік, тур. епіскап, пісаў “словы” – звароты да вернікаў, малітвы-споведзі, аповесці-прытчы і г.д. Помнікі мур-га дойлідства: Сафійскі сабор – пабуд. у сяр.XI ст., Спаса-Праабражэнская царква,пабуд. па замове Ефр.Полацкай ((там захоу-ца мошчы святой Ефр.);Захав-ся Барысаглебская (Каложская) царква,пабуд.у ХII ст. у Гродне; Помнік абаронч. дойлідства – 5-ярус., вышын. каля 30 м, Камянецкая вежа, пабуд. у ХIII ст. на Брэстчэне. Крыж Е.Полацкай ,зроб. майстар. Богшам па яе заказу у 1161г. Крыж выраб. з кiпарысавага дрэва, яго паверхня абклад. залатымi, а бакi – сярэбр. пласцiнамi з выбiт. на iх надпiс. кірыліцай.
24. Асаблівасці развіцця духоўнай культуры беларускіх зямель у ВКЛ. Месца і роля беларускай культуры ў духоўным жыцці ўсходніх славян і ў агульнаеўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэсе.
Свядомы жыццёвы выбар зрабіла ўжо ў 12-гадовым узросце дачка полацкага князя Прадслава, унучка знакамітага Узяслава Чарадзея.Даведаўшыся аб намеры бацькі зарчыць яе з будучым мужам княжычам, яна выбрала служэнне Богу і тайна збегла з дому ў жаночы манастыр, дзе атрымала імя Ефрасіння.пазней яна заснавала жаночы і мужчынскі манастыры,у якіх перапісваліся царкоўныя кнігі.Пад яе кіраўніцтвам быў пабудованы Спаскі манастыр. Ужо на схіле жыцця Ефрасіння Полацкая здзейсніла рэлігійны подзвіг – адправілася ў падарожжа на святую зямлю – Іерусалім, дзе і памерла.З цягам часу цела перавезлі ў Полацк. Ефрасіння Полацкая была першай жанчынай ва ўсходніх славян, якую праваслаўная царква абвясціла святой.
Крыж Ефрасини Полацкай – Л Богша
Выдатным рэлігійным асветнікам з’яўляўся тураўскі епіскап Кірыла. Ён на пэўны час замураваўся ў манастырскай вежы і жыў пустыльнікам – у ізаляцыі ад другіх людзей.Кірыла Турвўскі не толькі чытаў тут кнігі,але і пісаў “словы” – звароты да вернікаў, малітвы, споведзі, аповесці-прытчы, якія маюць павучальны характар.
Симион Полацки
Барысаглебская царква
Камянецкая вежа
25. Эвалюцыя форм дзяржаўнага і сацыяльна - палітычнага ладу на бел.землях пасля Люблінскай уніі і ўваходжанне ВКЛ у склад РП да канца XVIII ст.
Утварэнне новай дзяржавы РП звязана са становішчам бел. зямель у складзе ВКЛ і паліт.становішчы унутры Польскага каралеўства. Бел.-літ.-укр. шляхта імкнулася да набыцця польскіх шляхецкіх вольнасцей. У ВКЛ склалася надзвычай цяжкае становішча ў сувязі з Лівонскай вайной, што паграджала стратай незалежнасці. Паміж Лівонскім ордэнам і ВКЛ быў заключаны саюз. Але захаваць свае землі ў час вайны орэн не змог. Яны былі захоплены Даніяй, Швецыяй, а частка адышла да ВКЛ. Тады Іван Грозны перанёс ваенныя дзеянні на землі Бел, што паграджала Вільні. Польшча рашуча дамагалася уніі. Польская шляхта жадала падпарадкаваць ВКЛ у якасці багатага прыдатку да Польшчы і атрымаць для сябе новыя землі. Кіраўніцтва каталіцкай царквы разлічвала пашырыць уплыў каталіцызму на ўсход. Урад княства спрабаваў дамовіцца з Іванам Грозным, але безвынікова. ВКЛ апынцлася перад пагрозай развалу. У такіх умо-вах кіруючыя колы ВКЛ згадзіліся прыняць удзел у сейме. Люблінскі сейм пачаўся 10 студзеня 1569г. 1 ліпеня 1569г. акт уніі паміж ВКЛ і Польшчай быў падпісаны. Па ўмовах уніі дзве дзяржавы аб’ядналіся ў адну. Вышэйшым агульным органам улыда станавіўся сойм. Кіраўнік атрымаў тытул караля Польскага і ВКЛ. Дзяржавы не мелі права па-асобку праводзіць знешнюю палітыку. Асобнымі ў ВКЛ і Польшчы захоўваліся: адміністацыйны апарат , заканадаўства, судовая арганізацыя,войска, тытул, пячатка з сімвалам дзяржавы, мова афіцыйнага справаводства. Вынікі Люблінскай уніі заключаліся ў тым, што ВКЛ разам з Польшчай утварылі агульную РП.
26. Статуты ВКЛ. Працэс сацыяльнай і палітычнай кансалідацыі прывілеяваных саслоўяў у XVI ст.
Статуты ВКЛ былі напісаны на старабеларускай мове
І статут быў напісаны па законам у 1529 г . Першы Статут ВКЛ 1529 г. вызначыў старажыльства ўжо дзесяцігадовым тэрмінам. Статут абмяжоўваў і тэрмін адыходу ад феадала для сялян, якія мелі на гэта права - за тыдзень да дня ўсіх святых (Юр'еў дзень на Русі) і на працягу тыдня пасля яго, калі скончацца ўсе сельскагаспадарчыя работы. Статут уста-навіў таксама для сялян плату феадалу пры выхадзе - "пажы-лое", памер якога вызначаўся ў 5 коп літоўскіх грошаў. Гэта вельмі вялікая на той час сума - за 1 капу літоўскіх грошаў можна было купіць чатыры каровы. Увабраў у сябе прывілеі Казіміра ў 1447 г.Ён уключаў законы і правы на нашых землях. Нічога чужога, замежнага. Каб стварыць статут, павінна группа людзей – камісія.На чале камісіі стаяў канцлер ВКЛ – Аляксандр Гальштольд. Асноўную ролю адыграў Ф. Скарына. Па статуту было сфарміравана 13 раздзелаў, 244 артыкулы ( шлюбна-сямейнае права, крымінальнае права ).
ІІ статут – 1566 г на чале з Мікалаем Радзівілам Чорным і падканцлерам Астафіем Валовічам . Пад іх кіраўніцтвам камісія стварыла ІІ статут ( 14 раздзелаў і 367 артыкулаў ). Роля: спроба аддзяліць суд ад выканаўчай улады, якая не адбылася, але былі ўведзены земскія суды, асобу адваката, які мог захішчаць падсуднага,увялі рэзумцыі нявіннасці.
ІІІ статут- 1588 г узначаліў камісію канцлер Астафій Валовіч, які быў у час Чорнага падканцлерам. Яго намеснікам быў Леў Сапега (напісаў прадмову да ІІІ статута). ІІІ статут меў 14 раздзелаў і 488 артыкулаў. З дапамогай статуту ажыццявілі паддзел уладаў: сойм лічылі заканадаўчай уладай, князь – выканаўчая ўлада, галоўны трыбунал – судовая ўлада.
27. Сацыяльна-эканамічнае жыццё ў ВКЛ. Аграрная рэформа 1557 г і яе вынікі.
Эканамічнае жыццё на землях ВКЛ заключалася ў паддзленні зямлі на: памесную (феадал дае зямлю за службу ) і вотчынную (перадавалася па наследству )и земли царквы. У 1557 г. Жыгімонт II Аўгуст правёў у сваіх вялікакняжацкіх уладаннях аграрную рэформу, якая мела на мэце ўпарадкаваць сялянскае землекарыстанне, каб павялічыць свае даходы. Праект рэформы быў распрацаваны ўпраўляючымі каралевы Боны, маці караля, якая ажьццявiла гэтую рэформу ў сваіх уладаннях (Коб-рынская і Пінская эканоміі) яшчэ ў 30-40-я гг. XVI ст. Вынікам рэформы было шырокае распаўсюджанне новага віду феадальнага гаспадарання - фальваркова-паншчыннай сістэмы. Заснаваны на працы прыгонных сялян, фальварак быў ужо арыентаваны на рынак. Фальваркі спарадычна з'яўляліся на беларускіх землях з другой паловы XV ст., што было звязана з рэзкім ростам попыту на збожжа на рынках Заходняй Еўропы, на якую была арыентавана эканоміка ВКЛ, і жаданнем феадалаў атрымаць як мага большыя прыбыткі ад пасеваў збожжавых культур шляхам удасканалення дваровай гаспарадкі. Згодна з "Уставай на валокі"(дакумент аб правядзенні рэформы), праводзілася новае землеўпарадкаванне Каб упарадкаваць землекарыстанне і павіннасці сялян, была ўведзена адзіная стандартная мера зямельнай плошчы – валока (21,36 га ), з якой ад сялян патрабаваліся аднолькавыя падаткі і павіннасці. Сялянскія гаспадаркі атрымалі 1 валоку на дзве сям’і і сярэдні сялянскі надзел складаў 10,6 га – паўвалокі , лепшыя землі адышлі пад панскія фальваркі. Спачатку аграрная рэформа была праведзена толькі ў вялікакняжацкіх памесцях і толькі ў заходніх ваяводствах. Ва ўсходніх беларускіх ваяводствах яна не праводзілася. Адной з асноўных прычын з'яўлялася тое, што там былі горшыя ўмовы для развіцця збожжавай гаспадаркі: балоцістыя і пясчаныя Глебы, аддаленасць ад балтыйскіх портаў і інш. Не спрыялі і знешнепалітычныя абставіны: улады ВКЛ баяліся, што любыя перамены, рэформы ва ўсходніх рэгіёнах княства будуць выка-рыстаны праваслаўнымі сепаратыстамі для аддзялення і пера-ходу пад уладу Масквы.
28. Сацыяльна-палітычнае развіццё бел.гарадоў у XV-XVIIIст. Магдэбургскае права.
Стан гарадоў у 15 – 18 стст. вызначауся тым, што каля 40% усих гарадоў были прыватнауласницкими, г. зн. знаходз. ва уласнасці феадалаў. Насельніцтва прыватных и дзяржаўныых гарадоў імкнуліся пазбавицца. ад феад. залежнасці, што праяулял. у барацьбе жыхар. за пашыр. сваих праў. Практычна ўсе гарады ў 16- 17 ст атрымалі магдэбургскае права (права на самакіраванне) (Яго назва паходзіць ад нямецкага горада Магдэбурга, які першы ў гісторыі атрымаў такое права ў 13 ст.). Адасобленныя часткі горада, якія знаходзіліся пад уладай магната або царкоўнай установы называліся юрыдыкамі. На іх не распаўсюджвалася ўлада органа гарадскога самакіравання – магістрата. Кіруючыя пасады ў магістраце (кіраўнік-войт, старшыня гарадской рады-бурмістр і інш) захопліваліся прадстаўнікамі багатых гарадскіх вярхоў, якія перакладвалі асноўныя падаткі на плечы простых гараджан. Магдэбургскім правам карысталіся таксама некаторыя мястэчкі, іх колькасць пастаянна павялічвалася. Першым вольным горадам на сучаснай тэрыторыі. Бел. стала у 1390 г. Бярэсце. Самы старажытытны горад Бел.- Полацк набыў Магдэбургскае права у 1498 г. Минск – сучасная сталіца Бел. – атрымаў права на самакіраванне ў 1499 г., Пинск – 1581, Лида – 1587, Вицебск – 1597, Гродна – 1496, Слуцк – 1441
29. Рамяство і гандлёвыя сувязі падчас знаходжання бел.земляў у складзе РП. Мануфактурная вытворчасць. Фарміраванне саслоўяў. Юрыдычнае і эканамічнае становішча сялян 18 -19 ст
Рост абмену прадуктами памиж гарадами и вескай, пашырэнне таварна-грашовых адносин прывяли у да колькаснага росту гарадоу – УРБАНИЗАЦЫЯ. Значными цэнтрами рамествау были Берасце, Вицебск, Пинск, Магилеу. Адбывалися кирмашы. У 18 ст. Цэхавая арганізацыя прамысловай вытворчасці пачынае Ўступаць мануфактурнай вытворчасці. Мануфактурамі ( манус – рука, фактура – выраб ) называлі капіталістычныя прадпрыемствы, заснаваныя на ручной працы і шырокім яе падзеле. Мануфактура з’яўлялася пераходнай формай вытворчасці ад рамяства да фабрыкі. У адрозненне ад цэха на мануфактурах выкарыстоўвалася наёмная праца і існаваў яе падзел. Мануфактуры ўзнікалі перш за ўсё ў малых гарадах і мястэчках, таму што ў буйных гарадах значную канкурэнцыю ім складалі цэхі. Першыя мануфактуры з’явіліся ў 10 -30-х гг 18 ст. Гэта Налібоцкая і Урэцкая скляныя мануфактуры. Урэцкая стала першым прадпрыемствам па вырабу люстэрак ва усей РП (у мінскай вобласці). Шырокую вядомасць набылі Слуцкая і Нясвіжская мануфактуры шаўковых паясоў, у Карэлічах – ткацкая (шпалеры, абрусы, палатно для аббіўкі сцен)
30. Уключэнне бел.зямель у склад Расійскай Імперыі ў выніку падзелаў РП. Паўстанне Т.Касцюшкі.
РП у 18 ст была слабой дзяржавай як у ваенных умовах, так і ва ўладзе. Кароль і князь не маглі вызначыць галоўныя задачы для дзяржавы, таму абапіраліся на сойм , але і ён быў не надзейны. Адна з прычын падзелу РП заключалася перш за ўсё ва ўнутрыпаліт. становішчы самой дзяржавы. Яно характарызавалася як паліт. крызіс або бязладдзе. Такі стан стаў вынікам злоўжывання шляхецкімі вольнасцямі. На пасяджэннях сейма яшчэ з другой пал. XVIст. дзе-йнічала права “ліберум вета”. Згодна з ім, калі хоць адзін дэпутат сейма выступаў супраць, то рашэнне не прымалася, а пасяджэнне сейма спынялася. З 1652 па 1764г. па гэтай прычыне былі сарваны 48 сеймаў з 55. Другой з прычын з’явілася тое, што барацьба народаў ВКЛ за св. дзяражаўнасць аслабляла РП і ў эк., і ў па-літ. адносінах. У гады Паўночнай вайны (1700-1721) РП стала “заездным дваром і карчмой” для іншазем-ных войскаў. Такое ўнутрыпаліт. становішча дазволіла суседнім дзяржавам умешвацца ў яе ўнутр. справы. Цяжкае становішча РП скарысталі яе суседзі – Расія, Прусія і Аўстрыя. Усе тры дзяржавы імкнуліся да новых тэрытарыяльных захопаў, былі зацікаўленыя ў падзенні Рэспублікі. Пасля доўгіх перагавораў Расія, Прусія і Аў-трыя прыйшлі да рашэння падзяліць паміж сабой землі РП.
Першы падзел 1772г. – частка земляў Польшчы адышла да Аўстрыі і Прусіі, усх. Частка Віцебскай вобласці, усх.частка Гомельскай і ўся Магілёўская – да Рас.Імперыі. 3 мая 1791г. была абвешчана Канстытуцыя, першая ў Еўропе. Яна ліквідавала падзел РП на ВКЛ і Польшчу. Канстытуцыя закладвала аснову для вывядзення краіны з паліт. крызісу.
У студзені 1793г. - другі падзел РП. Уся цэнтральная частка Беларусі адышлаў склад Рас.Імперыі. Спробай захаваць незалежнасць РП стала паўстанне 1794г. на чале з ураджэнцам Бел. генералам-лейтэнантам Т.Касцюшкам. У ВКЛ на чале паўстання стаяў палкоўнік Ясінскі. Але паўстанне было падаўлена рас. войс-камі пад кіраўніцтвам Суворава.
У 1795г. было падпісана пагадненне аб трэцім падзеле РП. Да Расіі адышлі ўсе бел.землі.
Узначальвау паустанне на Беларуси – Я.Ясински
Адмена прыг права на Беларуси – Казимау
31.Асаблівасці сац.-эк. развіцця Беларусі і асноўныя напрамкі палітыкі самадзяржаўя ў Беларусі пасля уключэння у склад Расийскай имперыі.
Пасля 3 падзелау РП да Расіі былі далучаны бел. земли з насельництвам больш 3 млн чал.На працягу кароткага тэрмину часу царызм (На чале з Кацярынай 2) ожыцяўляў рад мерапрыемстваў, каб умацаваць сваю уладу.
1. Тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел зямель ВКЛ, ствараліся генерал-губернатарствы.Літоўская(Мінская, Гродненская, Віленская), Беларуская (Віцебская, Магілёўская)
2. прысяга Екацерыне 2. Усе саслоўі, якія мелі землі, павінны былі прысягнуць Екацерыне 2. Тыя, хто адказаўся атрымалі тэрмін 30 дзён, каб з’ехаць за мяжу дзяржавы.
3. Разбор шляхты. – прадстаўленне дакумента на валоданне зямлі. Хто не прадстаўляў дакументаў, тых пераводзілі ў саслоўе сялян.
4. Паўстанне 1830-1831 г.( 10000 ўдзельнікаў паўстання лішыліся земляў, было вырашана накіраваць на бел.землі ваеначальнікаў, фаварытаў, якія прадстаўлялі расійскую палітыку на нашых землях.)
5. Быў заменены падатак падымны на падушны.
6. Уніяты(80 % веруючых) пераводзілі прымусова ва праваслаўе
7. 1840 г – адмена назвы ВКЛ, увядзенне назвы паўночна-заходні край. Замена расійскімі законамі 1588 г 3 статута, забіралі ў рэкруты на 20 г.
8. Увядзенне яўрэйскай аселасці.
32. Крызіс феадальна-прыгонніцккай сістэмы,адмена прыгоннага права на Беларус
Прычыны адмены прыгон. права:
1.Сац.-эк. адсталасць, незадавол. сял. у выніках працы.
2. Ваенна-тэхн. адсталасць, паражэнне у Крым. Вайне
3. Жаданне урада прадухіліць сял. бунт шляхам рэформы.
Мэтай сялянскай рэформы 1861г. з'я л. адмена пры-гоннага права. Пайсці на гэту рашучую меру цара Аляксандра прымус ла сведамленне сац.-эк. ва-енна-тэхн чнай адсталасц кра ны, якая асабл ва выразна праяв лася ходзе Крымскай вайны(1853-1856), а таксама не-бяспек хуткага нарастання антыпрыгонн цкага сяля-нскага руху, што пагражау перерасц сялянскую рэ-валюцыю. 19 лютага 1861г. Аляксандр падп са "Ман фест" "Палажэнн " аб вызваленн памешчыц-к х сялян ад прыгоннай залежнасц . Яны атрымал , хоць не адразу, асабистую волю, правы чалавека, фармальна незалежнага ад пана. Селянін мог сам звяртацца у дзярж. Установы, заключаць гандлёвыя здзелки , пераязджаць у горад, записвацца у сас-лоуі мяшчан купцоу , паступаць на службу ці наву-чальную установу. У гэтых адносинах рэформа 1861г. каранным чынам змяняла становишча сялян. Пакольки памешчык траціу уладу над вёскай, "Палажэнн 19 лютага" прадугледжвалі новы парадак к равання сяля-намі , Паводле закона селянин павинен бы заплациць памешчыку выкуп за зямлю, за св. свабоду. Выкуп асабистай свабоды быу замаскраваны шляхам завышэння цаны на зямлю. Неабходных для выкупу грошай у сялян не было, а памешчык хацел атрымаць іх адразу. Выйсце з гэтага становишча забяспечыу урад: пры выкупе сяляне плацілі 20% адпаведнай сумы, а астатн я 80% памешчыкам давала дзяржава. Сяляне на працягу 49 гадоу павінны былі выплачваць не толькі суму долгу, але вялікія працэнты за пазыку. Выкупныя плацяжы спаганялися да першай расийскай рэвалюцы 1905-07гг., Каб памешыкі не застал ся адразу пасля рэформы без рабочых рук, "Палажэнням 19 лютага 1861г." прадугледжвалася, што выкупиць св. надзелы сяляне не магл раней, чым праз 9 гадоу . Увесь гэты час яны личылися "часоваабавязанымі " па-в нны был за карыстанне надзелам, як раней, адбы-ваць паншчыну або плац ць памешчыку чынш. Размеркаванне зямлі памиж памешчыкам і сялянам прадугледжвалася "Устауным граматам ". Паустанне 1863г. прымусила царски урад прыняць пэуныя захады з мэтай адцягнуць ад удзелу бел. лит. сялян.
У кастрычнику 1863г. генерал-гебер-натар М.М.Мурауёу , які кіравау падауленнем паустання на Беларуси Литве, падпісау загад аб выдзяленн сялянам, абеззямеленым у 1846-56гг., 3-дзесяцинных сямейных надзела ; сялянам, яких памешчык пазбавил зямли пазнейшыя гады, надзелы вярталися цалкам. Нягледзячы на паражэнне паустання, царски урад не адважыуся адняць у бел. лит. сялян тыя льготы, якия были им дадзены 1863г. У цэлым адзначаныя меры стотна аблягчал становишча сялян у зах. губернях у параунанн з иншым рэгиёнам Расии садзейничали больш хуткаму развиццю на Беларусі і Літве капіталістычных адносін.
Прадугледжвалася захаваць права уласнасці дваран-памешчык. на зямлю, а сял. даць асабістую вольнасць без надзялення іх зямлею. Адмена прыгон. Права - сведчанне працэсу мадэрнізацыі, пераход ад феадал. да бурж. адносін. Памешч. страцілі паліцэйскую і суд. уладу над сял., вызваляліся ад усякай адказнасці за выплату сял. падаткау і выкананне павіннасцей на карысць дзярж.. За гэта адказвалі самі сял. на аснове “кругавой парукі”(калектыунай адказнасці). Сял. не атрым. зям..пры раздзеле зям. памешч. пакінулі сабе самыя лепш. зем., што прывяло да церазпалосіцы. Парадак размеркавання зямлі замацоувауся у “устауных граматах”. Сял. за свой зям. надзел на працягу 9 г. выплачвау грошы памешч., так каб ен паклаушы яе у банк пад 6% гад., мог атрым. штогод сумму роуную гад. чыншу, які ен атрымлівау да рэф.. 20%-сял. плацілі памешч., 80%-дзярж. На прац. 49г. сял. павінны дз.выплаціць гэтую сумму, і працэнты за пазыку.да поунага выкупу зям. сял. лічыліся “часоваабавязаннымі”Вынікі: памешчыкі на тэр.Б трымалі больш паловы зям..
33. Шляхі развіцця капіталістычных адносін. Спецыфіка прамысловага перавароту ў Беларусі. Будаўніцтва чыгунак, фарміраванне пралетарыяту і буржуазіі. Узнікненне індустрыяльнага грамадства ў другой палове 19 ст.
19 ст. Характэрызуецца рэзкім пад’ёмам сельскай гаспадаркі, эканомікі ва ўсім міры. У Расійскай Імперыі назіраліся змены ў палітычным жыцці. Адбываецца пераход ад мануфактуры да маш вытворчасти Бел. 60-90 гг. вызначалася прамысловай рэвалюцыяй.,якая прыйшла сюды разам з развіццем капитализму. Развиццё прамысловасці сведчыла аб тым, што побач з феадал. сац-эканам. укладам ўзнікае капиталистычны. Гэтыя суадносины были прыкладна 63% (феад) супраць 37%(капит-ы шлях развицця). Машынная вытворчасць патрабавала высокаквалификаваных майстроу, таму прымусовая праца неписьменных прыгон. сялян, якая пераважала на памешчыцких прадпрыемствах, пачала саступаць месца выкарыстанню квалификаванай вольна-рабочай силы на гарадских прамысловых прадпрыемствах.Пачалося фармираванне новых сац пластоу – буржуазии. Хомск, Косава – першыя суконныя фабрыки. Першы паравы рухавик – гомельки маентак графа Румянцаву. Пасля вайны 1812г назіраўся хутки рост гараоў и их насяленне. Тлумачыўся ён не стольки эканам. фактарами, кольки існаваннем “мяжы яурэйскай аселасци”. Важную ролю у працэссе урбанизацыи Б. адыгрывали мястэчки. Пераважная большасць мястэчак належала памешчыкам. Перавод вёски у разрад мястэчка патрэбна было атрымаць дазвол у губернатара. Да сяр 19 ст. істотную ролю у таварна-грашовых адносінах адыгрывалі кирмашы. Яны праводзилися у мястэчках и гарадах у пэуныя дни, звязаныя з царк. святами.
У 1862г. на паун.-зах. частцы бел. тэрыторыі пракладзена 1 чыгунка Пецярбург-Варшава, якая праходзила праз Вильню, Гродна, Беласток.У 1880-1890 г. пачаўся рух па Палеских чыгунках,якія уключалі. Станцыі Мазыр, Кобрын, Жабинка, Пінск,Лунинец,Гомель, Брэст.
34. Расійскі шлях палітычнай мадэрнізацыі. Буржуазные реформы 60-70 гг. 19ст., асаблівасці іх правядзення на Беларусі.
Буржуазныя рэформы распачаліся ў 1862 г. Ваенная рэформа-было вырашана замяніць рэкруцкую павіннасць на 15 гаговы тэрмін службы ( 7 гадоў на сушы, 8 гадоў у флоце)Тыя, хто закончыў Вуз, служылі 6 мес. На прызыў не шлі святары ( дух.справа).Земская рэформа 1864г.-Сутнасць: выбранне кіруючых органаў ( не назначэнне)Існаваў маёмасны цэнз. Земствы ахоўвалі здароўе, займаліся гаспадаркай і асветай. Судовая рэформа 1864г.- Прадугледжвала ўвядзенне інстытутаў адвакатуры і судоў прысяжных. Школьная рэформа 1864г.- ўводзілася сістэма розных ступеняў навучання: пачатковыя(вучылішча і царкоўныя школы), сярэднія( класічныя і рэальныя гімназіі). Гарадская рэформа 1875г. абвяшчала прынцып усесаслоўнасц пры выбарах органа гарадскога самакіравання- гарадской думы, гарадской управы, збіраліся падаткі з гараджан.Цэнзурная рэформа 1865г.- пашырала друкаванне(газета Мінскі лісток 1886г.) У 1880-1890г. Адбыліся контр-рэформы, якія звялі на нет усе рэформы. Яна яшчэ больш урэзала ўсе правы, якія былі пры рэформах.
35.Шляхецкія паустанні і іх уплыў на палітыку самадзяржаўя ў беларуских губернях. Паўстаннее 1830-1831 гг. Паўстанне К.Калиноўскага 1863 г.
У лістападзе 1830г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцыянерамі было паднята паўстанне супраць расійскага панавання. Галоўнай прычынай паўстання была незадаволенасць шляхты падзеламі РП, парушэнне расійскімі уладамі польскай Канстытуцы 1815г.Эмилия Плятар. Польская шляхта імкнулася дабіцца незалежнасці РП у межах 1772г.Найбольш радыкальная частка арыстакратыі ажыцяшленне сваіх мэтаў звязвала з падрыхтоўкай і паўстаннем супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян.Іх называлі чырвонымі. Частка буйных памешчыкаў, якія спадзяваліся дасягнуць сваёй мэты без удзелу сялян называліся белымі.Кіраўніком чырвонай плыні рэвалюцыянераў быў Вікенцій Канстанцін(Кастусь) Каліноўскі. Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю і стаў восенню 1862г. Старшынёй Літоўскага правінцыяльнага камітэта.. Выдаў разам з Ражанскім і Урублёўскім 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.Паўстанне было намечана на лета 1863г. Расійскае самадзяржаўе пранюхала пра гэта, таму сталі прызываць у армію тых, хто хацеў удзельнічаць у паўстанні. Паўстанне пачалося ў студзені 1863г. Чырвоныя хацелі падняць народнае паўстанне, звергнуць самадзяржаўе.Выступалі за дамоўленнасць з урадам Англіі і Францыі( каб Англія зрабіла націск на Расійскую дзяржаву, каб яны адказаліся ад зямель, якія адышлі ў склад Расійскай Імперыі пасля 3 падзелу Рэчы Паспалітай. Паўстанне было разгромлена. Каліноўскі стаў рыхтаваць новае на вясну 1864г. Але адзін чалавек не вытрымаў дапросаў і расказаў, дзе хаваецца Каліноўскі. Яго схапілі і арыштавалі. Там ён напісаў Пісьмо з-пад шыбеніцы.
36.Народніцкі и сац-дэмакратычны рух на Беларусі ў 2 пал.19-пач.20 ст.
Народніцкі Рух звязаны з народнымі арганізацыямі ў Пецярбургу ў 1876г. У 1877 г. Утварыўся гурток, якім кіраваў Велер. У 1879 г. Утварыліся дзве арганізацыі Чорны перадзел і Народная воля. Чорны перадзел выступала за адбіранне зямлі ў памешчыкаў і аддачу яе сялянам.лідар арганізацыі – Пляханаў.У Пецярбургу і ў Маскве былі рэпрэсіі супраць гэтай арганізацыі. Народная воля набывала вагу. 1 сакавіка 1881 г.- тэрарыстычны акт супраць імператара Аляксандра 2.(Ігнат Грынявіцкі)У 1884 г. Створана арганізацыя гоман (марчанка, Ратнер)Утвораная ў Вільні ў 1897 г. Партыйная арганізацыя – Бунд – усеагульны яўрэйскі рабочы саюз. У 1898 г. – РСДРП – расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя ў Мінску.У 1902 г.ПСР – партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў(эсэры). БСГ - Стваральнікі і кіраўнікі: Луцкевічы, Іваноўскі, Бурбіс, Лёсік, Буйло, Ластоўскі, Колас, Цётка.
37.Рэвалюцыя 1905-1907 гг. Пачатак парламантарызму.Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. Беларускі нацыянальны рух і яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку 20 ст.
Сац. напру-жанасць у гарадах вёсках стварыла спрыяльныя мо-вы для радыкал зацы рабочага сялянскага руху, стварэння пал т. партый. На тэр-ры Бел. дзейн чал агульнарас йск я, польск я я рэйск я парты . Стана -ленне бел. пал т. партый стрымл валася слабай нац. свядомасцю беларуса . Аднак у к.1902г. на базе гурт-коу , якія дзейн чал В льн , М нску, Пецярбургу, бы-ла створана Бел. рэвалюцыйная грамада, якая у 1903г. прыняла назву БСГ. У 1903-04гг. на Бел. был створа-ны Палеск Па ночна-Зах. кам тэты РСДРП. Разв ццё класавых супярэчнасцей набл жала рэвалю-цыйную с туацыю кра не.У пач. 20 ст супярэчнасці ў грамадстве абвастрыліся таксама ў сувязі з эканамічным крызісам 1901-1903 г. і паражэннем царскай Расіі ў Руска-японскай вайне 1904-1905 г. Такім чынам, існаванне буйнага памешчыцкага землеўладання і недбходнасць расчысціць зямлю для свабоднага развіцця капіталізму, наяўнасць у пач. Пачаткам першай рас. рэвалюцы з'яв л ся падзеі 9 студзеня 1905г. у Пецярбургу, кал была растраляна 140-тысяч-ная дэманстрацыя на чале з папом Гапонам. Заг нула 1200 чал-к, было паранена 5 тыс. Гэтая падзея атрыма-ла назву "Крывавая нядзеля". Вера у добрага цара была развеяна. Пратэст супраць гэтай акцыі выказалі працо ныя Бел. У М нску, Гродне, Гомел , Полацку, Смаргон праходз л дэманстрацы . Рабочыя 30 гара-доу мястэчак удзельн чалі у гэтай барацьбе. З пал т. партый найбольш акты на дзейн чал Бунд, РСДРП эсэры. Працяг пал т. выступлення рабочых быу звя-заны са святкаваннем 1 Мая правядзеннем мітынга салі дарнасці з рабочымі Варшавы, Адэсы. Летам 1905г. узмацн ся сялянск рух. 6 жн ня 1905г. М ка-лай падп са Ман фест аб увядзенн Рас парла-мента.20 ст. такога найбуйнейшага перажытку сярэднявечча, як царскае самадзяржаўе, нявырашанасць нацыянальнага пытання прывялі дп рэвалюцыі 1905-1907 г. Яна з’яўлалася буржуазна-дэмакратычнай. Чарговым этапам дэмакратычных пераўтварэнняў на шляху ўсталявання буржуазных адносін стала рэвалюцыя ў лютым 1917 г. Яна была выклікана таксама 1 сусветнай вайной і яе трагічнымі наступствамі.У Расіі бурж.дэм рэвалюцыя прайшла ў некалькі этапаў: у 1905-1907 г, і ў лютым 1917 г. Яны вырашалі задачы дэмакратычнага характару: звяржэнне самадзяржаўя, ліквідацыя феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў, буйнага памешчыцкага землеўладання, знішчэння нац. прыгнёту,выхадам краіны з вайны шляхам заключэння дэмакратычнага міру. Крывавая нядзеля 9 студзеня г.(растрэляна мірняе шэсце),весна-лета эканамічныя забастоукі, кастрычнік-усерасійская стачка.17.10.1905г.-маніфест Мікалая ІІ(дзярж. дума-заканадаучы орган,свабода друку , слова, сходаў) 18.10.1905г.Мінск-Курлоускі растрэл мітынга(так сама у Віцебске).Сялянскі рух расце(в. Пінкавічы-пад кіраун.Я.Коласа), салдацкі рух расце(у Бабруйскай,Брэсцкай крэпасцях,Баранавічы).Снежань 1905г.-кульмінацыя(на Беларусі падаулены выступленні).1906г.-спад руху рэвалюцыі. 31) Беларускі нац. Рух (ІІ-я палова ХІХ-1914 г.) Дзейнасць Бел. Сац. Грамады.
38.Этнічная структура насельніцтва Беларусі ў 17-19 ст. Фарміраванне самасвядомасці бел. народа.
Этнічны склад насельніцтва ў 17-19 ст па падліку даследчыкаў: ліцвінаў беларусау-73%, яўрэі-13,8%, ўкраінцы(паларосы)-4,7%,рускія-4,3%, палякі-2,5%, цыгане-0,5%, татары-0,5%, усе іншыя-0,7%(жамойты, латышы, немцы, фіны)Пасля Люблінскага сойма1569 г. пашырылася паланізацыя.Магнаты ВКЛ праводзілі палітыку ліцвінскага сепаратызму.Радзівілы, Сапегі, Вішнявецкія размаўлялі на роднай бел.мове і мелі дачыненне да развіцця бел.культуры.Яны стараліся, каб улыў палякаў зменшыўся. Калі бел.землі ўвайшлі ў склад Рс.імперыі, то праводзілася русіфікацыя. Распачалі апазіцыйны рух супраць расійскага самадзяржаўя. Па-першае, прыгоннае права тармазіла развіццё краіны. Першы рух, які вызначыўся як апазіцыйны супраць прыгоннага права – декабрысцкі.Мікіта Мураўёў узначаліў декабрысцкі рух у Мінску. Таварыства філаматаў(аматары навукі)-1817 г.створана пры Віленскім універсітэце (удзельнікі – Сыракомля, Міцкевіч, Руцкевіч, Дамейка)У 1820 г. Студэнты аддзяліліся ад філаматаў і стварылі іншае таварыства-прамяністы, узначаліў яго Томас Жан.Яно займала вельмі радыкальнае становішча.Выступалі за пашырэнне праў беларусаў, супрац расійскага самадзяржаўя. Але іх расфарміравалі і замест стварылі філарэтаў (аматараў дабразычнасці).Праводзіліся праверкі, філаматаў і філарэтаў арыштавалі, накіравалі ў салдаты, таварыствы разагналі, а універсітэт зачынілі. На яго базе стварылі мед.акадэмію.У 1836 г. Мед.акадэмія заснавала таварыства – дэмакратычнае таварыства, заснавальнік і кіраўнік – Франц Савіч Пасля скасавання 1839г. ун прымусовага далучэння н ята да дзяржа най царквы правасла ныя сярод беларуса у цэлым стал значнай большасцю. Асн. маса беларуса -катол ка пражывала на В леншчыне Гродзеншчыне. У В ленскай губерн яны 1897г. складал амаль 60%. У М нскай В це-бскай губернях удзельная вага катол ка сярод бел. насельн цтва зн жалася да 10%, у Маг лё скай - да 2%, а цэлым па кра кладала 19%.
39. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на Беларусі ў 16-17 ст. Брэсцкая царкоуна - рэлігійная ўнія. Рэфармацыя і контрэфармацыя, фарміраванне ўніяцкай царквы.
988 г. – Уладзімір Святаславіч прыняў хрысціянства на русі. Канстанцінопаль хацеў, каб у Кіеве заснавалі мітраполію. У 13 ст. Суздальскае, Тверскае, Маскоўскае княствы былі заваяваны мангола-татарамі.У 1589 г. Патрыярх канстанцінопальскі Ерамей прыехаў у Маскву і правазгласіў яе ўсеярусійскім патрыяршэствам. Заснаваны мітраполіі: у Кіеве і ў Маскве, прытым Масква забрала назву Русь сабе. Рабы Божыя і рабы царскія – крэсцьяне. Адбываецца суперніцтва паміж царквой і дзяржавай. Мітрапаліт кіеўскі Рагоза сабраў епіскапаў Ецэя і Гогаля, яны вырашылі ініцыяваць аб уз’яднанні праваслаўнай царквы з каталіцкай. Было вырашана, што абрады застаюцца праваслаўныя. 1596 г. – перамовы ў Брэсце (падпісаны). Набажэнствы праводзілі на роднай мове. Клімент 8 зацвердзіў гэтыя аб’яднанні і ўтварылася ўніяцкая царква, або грэка-рымская. У 17-18 ст. на бел.землях 80 % ўніятаў. У 1839 г. Мікалай 1 наладзіў Полацкі царкоўны сабор і адмяніў уніяцтва, а ўніяты прымусова пераодзіліся ў праваслаўных. Рэфармацыя пачалася ў 16 ст. Гэта падзея адносіцца да адраджэння.Каталіцкая царква страціла сумленне, раздаваліся індульгенцыі( бумага аб адпушчынні грахоў) Адбываліся пратэсты супраць каталіцкай царквы ў зах. Еўропе, пратэстантаў сжыгалі на кастры.Марцін Лютар выступаў супраць і раіў людзям палпарадкоўвацца герцагам. Лютаранская царква лічыла, што неабавязкова наведваць касцёлы, галоўнае маліцца. Бацькі бел.рэфармацыі – Мікалай Радзівіл Чорны і Ян Чадроўскі.
40. Канфесійная сітуацыя на бел.землях у 19-пач. 20 ст. Ліквідацыя царкоўнай уніі і яе наступствы.
Хаця некаторая частка бел.-укр.насельніцтва і падтрымала ідэі ўніі, то праваслаўе яе адвергла.Нягледзячы на тое, што ўнія мела духоўна-культурныя карані ў жыцці бел. І укр. Народаў, яе брэсцкі варыянт, які гатаваўся ў тайне ад большасці людзей меў ярка выражаны палітычны акрас.Ён прагугледжваў знікненне праваслаўя, як самастойнага рэлігійнага вераіспаведвання.Указамі Екацярыны 2 ад 1772 г. Католікам і ўніятам была дана свабода вераіспавядання, пры тым, што яны не будуць схіляць да сваёй веры праваслаўных.Гэта свабода абмяжоўвалася, правіцельства і праваслаўныя іерархіі рабілі ўсё, каб павярнуць уніятаў да рэлігіі продкаў. У выніку на працягу 1781-1783 г. у праваслаўе перайшло каля 200 тыс. уніятаў. Пасля другога падзелу РП 1793 г. пачынаецца рашучае наступленне на ўніятаў.Па ініцыятыве Екацярыны 2 была распрацавана праграма паступовай ліквідацыі ўніі.Але асноўная частка ўніятаў моцна трымалася свайго вераіспаведання.Але пры Екацярыне 2 ў праваслаўе было пераведзена 1,5 млн.уніятаў, але столькі ж пажадалі застацца ў сваёй веры.12 лютага 1839 г. ва ўніяцкім саборы у Полацку пад націскам царскага правіцельства быў падпісаны акт аб добраахвотным прыяднанні ўніятаў да праваслаўнай царквы. Пасля прыняцця правіцельствам дэкрэта аб верацярпімасці 17 красавіка 1905 г. Пачаўся масавы пераход праваслаўных беларусаў, былых уніятаў, у каталіцтва.
41.Асноўныя тэндэнцыі і дасягненні ў развіцці культуры ў эпоху Адраджэння і Асветніцтва. Роля і месца бел.культуры ў еўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэссе.
Развіццё культуры Беларусі ў 16-17 ст. атрымала назву Беларускае Адраджэнне.Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).нарадзіўся ў Полацку, дзе і вучыўся. Скончыў Віленскую гімназію і Кракаўскі універсітэт. Двойчы стаў доктарам навук( ступень бакалаўра і палучыў званне доктара медыцынскіх навук).
У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет зборнік рэлігійных і свецкіх твораў- Малая падарожная кніга Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва.Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў .Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы.затым -“Апостал”1525. Таксама прымае актыўны ўдзел у напісанні 3статута ВКЛ(1588). Потым Скарына хоча пачаць выдавецкую дзейнасць у Маскве,але там яго адразу не прянялі,і толькі праз 50 год яны прымаюць выхадцаў з Беларусі П.Мсціслаўца і І.Федарава. Другая друкарня была адкрыта ў Львове. Яшчэ былі такія асветнікі, як М.Гусоўскі(“Песня пра зубра”), Вісніцкі “Пруская вайна”.Прысвечана падзеям Грундвальскай бітвы.Усё гэта спрыяла пашырэнню бел.мовы.
Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Атрымаў адукацыю ў Вільні, Польшчы, Італіі. Знаходзячыся ў Рыме, па замове папы Рымскага ён стварыў на лацінскай мове сапраўдны гімн Бацькаўшчыне-Песня пра зубра.
Сымон Будны - Катэхезис
42.Нараджэнне і развіццё беларусазнаўства.Складванне бел.літаратурнай мовы.Першыя праявы бел.нац. ідэі ў мастацкай літаратуры, гістарычных і этнаграфічных іследаванняў.
Дзякуючы такім асветнікам, як Скарына, Гусоўскі…ішло пашырэнне бел.мовы.Яна як дзяржаўная мова ВКЛ, спрыяла яе пашырэнню. З 14ст.набыла рысы сучаснай мовы, а з 16 ст. харак-ны дзеканне, цеканне,гук (Г).Гэта мова найбольш захавалася з усіх славянскіх ,дабавіліся новыя словы(назвы месяцаў,дні тыдняў).Яна замацавалася ў прававодстве і вуснай народнай творчасці(тэатр у Смаргоні).Шмат песен, легенд, паданняў на бел.мове.Дзіцячы тэатр “Батлейка”,таксама на бел.мове. Калі Б. была у складз РП-праводзілі паланізацыю,у складз Рас.Імперыі – русіфікацыя,у гэты час бел.мова была забаронена,і толькі ў 1920-беларусіфікацыя.Творы А.Філіповіча,праца “Дыярыум”-дапмаглі больш правілно будаваць сказы,яна супраць паланізацыі. М.Сматрыцкі – “Граматыка Славянская”.У гістарычных даведках пішуцца падзеі гэтых часоу.
Стан навуковых ведаў у пач. 20ст. Вызначыўся развіццём беларусазнаўства. Гістарычныя даследванні былі прадстаўлены працамі вядомага гісторыка і этнографа Мітрафана Доўнар-Запольскага, які абгрунтаваў палажэнне аб існаванні самабытнага бел.народу(этнасу).У пач.20 ст. Быў зроблены значны крок у распрацоўцы нац. Канцэпцыі гісторыі Беларусі. Так, Вацлаў Ластоўскі напісаў Кароткую гісторыю Беларусі.Шырокую вядомасць атрымалі працы па гісторыі славянскіх народаў Уладзіміра Пічэты.Этнаграфічныя даследаванні праводзіліся ў гэты час на Магілёўшчыне Еўдакімам Раманавым.Найбольш значным навуковым укладам у далейшае развіццё беларусазнаўства стала трохтомнае даследванне акадэміка Яўхіма Карскага.Ён даў навуковае абгрунтаванне нац.самабытнасці беларусаў, як асобнага славянскага народа, распрацаваў этнаграфічную тэорыю паходжання бел.народнасці.Аркадзь Смоліч- аўтар кнігі Геаграфія Беларусі, стала славутым навукова-папулярным апісаннем нашай зямлі.
43. Беларускае нац.-культурнае адраджэнне ў пач. 20 ст.
Нацыянальна-культурны рух у пач.20 ст. быў прадстаўлены дзейнасцю газета Наша Ніва, якая дзейнічала на працягу 1906-1915 гг. Яе галоўнымі тэмамі былі Беларусь і лёс народа. На яе старонках упершыню ўбачылі свет паэмы Купалы “Курган і Бандароўна”, урыўкі з паэмы Новая зямля-Коласа. Да 1914 г. Галоўным рэдактарам быў Алесь Уласаў, а з 1914 па 1916 г – Янка Купала. Пад уплывам рывалюцыі 1905-1907 г. ажывіўся друк. У Пецярбургу была ўтворана выдавецкая суполка Загляне сонца і ў наша аконца.Былі надрукаваны зборнік Жалейка – Я.Купалы, Дудка беларуская і смык беларускі – Багушэвіча.Значнай з’явай стала выданне ў Вільні братамі Луцкевічамі і Цёткай газеты Наша Доля.
К-ра Бел. ў пач. ХХст. развівалася ў цеснай сувязі з нац. рухам. Усе вядомыя нац. рухі пачыналіся са змагання за адраджэнне мовы. У пач. ХХст. у сувязі з рэвалюцыяй 1905-07гг і бурж. пераўстварэннямі ў ходзе сталыпінскіх рэформ адбыліся змены і ў развіцці адукацыі. Замест царкоўна-прыходскіх школ адкрываліся нар. вучылішчы. У гарадах з’явіліся вышэйшыя чатырохкласавыя пачатковыя вучылішчы. Было дазволена адкрыццё прыватных школ. Вырасла колькасць гімназій і рэальных вучылішч. Востры недахоп настаўнікаў прывёў да адкрыцця Першага настаўніцкага інстытута ў Віцебску, а затым у Магілёве і Мінску. Вышэйшую адукацыю можна было атрымаць толькі за межамі краіны. Большасць дзяцей школьнага ўзросту на Бел. наогул не навучалася. У пач. ХХ ст. актыўна вяліся гіст. даследаванні вядомым гісторыкам-этнографам Мітрафанам Доўнар-Запольскім, які у св. працах абгрунтоўваў палажэнне аб існаванні самабытнага бел. народа. Гісторык Ластоўскі напісаў “Кароткую гісторыю Бел.”. Шырокую вядомасць атрымалі працы Пічэты, Бюбаўскага па гісторыі славян. Этнаграфічныя даследаванні праводзіліся на Магілёўшчыне Еўдакімам Раманавым. Энцыклапедыяй бела-русазнаўства называюць сучаснікі трохтомнае даследаванне Яўхіма Карскага. Нац.культ. рух у Бел. быў прадстаўлены дзейнасцю газеты “Наша ніва” і творчасцю новага пакалення нац. інтэлігенцыі. У версні-снежні 1906г. выходзіла газета “Наша доля”. Пасля яе закрыцця барацьбу на нац. адраджэнне ўзначаліла газета “Наша ніва”. На яе старонках упершыню былі надрукаваны паэмы Купалы “Курган” і “Бандароўна”, урыўкі з паэмы “Новая зямля” Коласа. Пачатак легальнаму бел. кнігадрукаванню паклала выдавецтва “Загляне сонца і ў наша аконца”, створанае ў 1906г. у Пецярбургу. Вялікі ўклад у развіццё бел. літ-ры ўнеслі Купала, Колас, Багдановіч, Пашкевіч, Гарэцкі. Тэатральнае жыццё было звязана з дзейнасцю Першай бел. трупы Ігната Буйніцкага. У Вільні дзейнічаў Бел. музычна-драматычны гурток Алеся Бурбіса, які ўпершыню паставіў п’есу Купалы “Паўлінка”. Найбольш распаўсюджанымі жанрамі жывапісу былі пейзажы, бытавы і партрэтны (мастакі Бялыніцкі-Біруля, Пэн, Кругер і інш.).
44. Войны 17-18 ст. і іх наступствы. Казацка-сялянская вайна, вайна РП з Расіяй.
Войны гэтага часу былі вельмі цыжкімі, асабліва казацка-сялянская і вайна ПР з Расіяй. Такіх страт не было нават на ВАВ. Таму што былі вялікія страты (кожны 2 загінуў; да 1.4 млн.чал). Казацка-сялянская вайна(1648-1651) У РП уваходзілі землі ВКЛ і Украіны.Паміж Польшчай і ВКЛ адбывадіся непаразуменні. Што вызывала хваляванні.У гэты час на Украіне новы рух – казацтва,ужо з малых гадоў хлопцаў вучылі вайсковай справе. Запарожская сеч – дзейсная сіла, якая супрацьстаяла Польшчы. На чале Украіны выступала казацтвы, на баку Польшчы-шляхта ВКЛ на чале з Янушам Радзівілам. Казацкія загоны (сялянскія атрады) падтрымлівалі беднякі,запарожская сеч супрацьстаяла палякам, а шляхта –на польскім баку.Казацкія старшыні звярталіся да Багдана Хмяльніцкага, каб распачаць вайну. Палякі не любілі Б.Хмяльніцкага за яго лідарства, таму згвалтавалі яго жонку і дачку. Вайна пачалася ў 1648г, працягвалася да 1651г.Сумесныя атрады РП і Польскія войскі адваявалі правабярэжнюю тэрыторыю Украіны. Атрады украінцаў называліся загоны. Удзельнічалі яны на Палессі. На баку Польшчы-заможная шляхта ВКЛ з Я.Радзівіл-на чале.Вайна мела грамадзянскі характар.Было шмат забітых-Пінск, Лоеў(гомельская вобл.),1648г.-бітва пал Лоевам, войска Януша Радзівіла атрымала перамогу,тады і ўсе астатнія войскі Б.Хмяльніцкага пачалі цярпець паражэнні. У 1651- 1654 г.-перамірые, рыхтаваліся да новых змаганняў.Б.Хмяльніцкі звярнуўся да Рас.цара за дапамогай і пасля 8 студзеня 1654 г. падпісалі ўнію паміж Украінай і Расіяй.Распачалася вайна супраць РП 1654-1667г. У 1655 г. была акупіравана тэрыторыя Беларусі. І толькі ў 1661 г большая частка зямель была вызвалена. У 1667 г Падзвінне і Смаленшчына заставаліся ў складзе РП. Распачаліся перамовы ў Андрусава, было заключана Андрусаўскае перамір’е і падпісанне міру. У выніку Падзвінне адышло РП, а Смаленшчына – Расіі.
45. Паўночная вайна 1700-1721 г.і яе наступствы на бел.землях.
На пачатку гэтай вайны была створана кааліцыя дзяржаў – Паўночны саюз : Расія, Саксонія, Данія, а потым і РП. Гэты саюз накіраваны супраць Швецыі.Кожная з дзяржаў мела свой інтарэс(праход да Фінскага заліва…)Швецыя ў той час – развітая краіна, добрая сухапутная армія і флот. Княжыў тут у той час Карл 12. Для кааліцыі вайна была няўдалай, былі страчаны уніі, армія Даніі разгромлена,пад Рыгай Саксонія на чале з Аўгустам 2(у той час ен адначасова кароль Саксоніі і РП) таксама разгромлена. А затым і поўны разгром Петру 1 –гэта адна з самых важных бітваў. Пасля гэтага Карл 12 вырашыў не ісці далей, а разабрацца з РП.Расія і Петр 1 былі як мага больш зацікаўлены, каб Карл 12 быў на тэр.Беларусі, каб успець правесці рэформы, зрабіць войска больш баяздольным.Карл 12 і Аўгуст 2 сябравалі, але Аўгуст 2 вядзе перагаворы з Пятром,тады Карл вырашыў лішыць яго пасады,каб потым схіліць Польшчу да саюзу са Швецыяй і потым злучанымі сіламі выступіць супраць Расіі.Новым каралем стаў Станіслаў Ляшчынскі,які заключыў са Швецыяй саюзны дагавор.У гэты час Петр 1 аднавіў армію, і каб не пазбавіцца свайго апошняга саюзніка,ен вырашыў дапамагчы Аўгусту 2, у РП у гэты час глыбокі ўнутрыпалітычны крызіс, грамадства падзялілася на праціўнікаў і прыхільнікаў шведаў.У ВКЛ на бок шведаў перайшлі Сапегі і Патоцкія. У рускай арміі шукалі падтрымкі Агінскія і Вішнявецкія, большасць народных мас імкнуліся дапамагчы рускай арміі, якая з цягам часу набыла моц. Карл 12 уварваўся у Саксонію, дзе пасля шэрага перамог прымусіў Аўгуста 2 падпісаць Альтранштацкі мірны дагавор, згодна якому Аўгуст 2 адмовіўся ад польскай кароны на карысць С.Ляшчынскага, ад саюзу з Расіяй, згадзіўся адклікнуць саксонцаў з рускай арміі (Расія аб гэтым не ведала).Карл 12 вырашыў разабрацца з Расіяй, ідзе ен праз бел.землі,першым на шляху быў г.Гродна. Так ен дайшоў да Мсціслаўля, але яго войскі значна парадзелі – вялікія страты. Т.к. сіл ужо няма, ен вырашыў мяняць план – павярнуў на Украіну(г.Палтава).Ен быў запрошаны гетманам Мазепа, які выступіў як саюзнік Карла 12. Яны вырашылі перазімаваць на Украіне, а потым усе на Маскву. Карл 12 даў загад, каб быў дастаўлены абоз зброі і харчу(7тыс.павозак і 16тыс.войска).На чале абоза – Левенгаўпт. Аб гэтым стала вядоіа Петру 1,ен вырашыў разграміць іх да злучэння. Бітва адбылася 28 кастрычніка 1708г. ля в. Лясной, шведы зрабілі непраходныя балоты, але ноччу, непрыкметна для шведаў, беларусы правялі расіян з Петром 1, шведы – у расплох, таму пацярпелі паражэнне. Таму да Карла 12 дайшла толькі малая частка. Генеральная бітва адбылася 27 чэрвеня 1709г. под Палтавай – бліскучая перамога расіян.
46.Беларусь ў вайне 1812 г.
Прычыны вайны: Францыя імкнулася заваяваць Еўропу і ўвесь свет.Глоўная задача: разграміць Расійскія арміі, навязаць Рас.войскам генераьнае сражэнне на мяжы і дыктаваць свае правы Аляксандру 1. 12 чэрвеня 1812 г. 600-тысячная армія Напалеона без аб'яўлення вайны пераправілася у раене Коўна у межы Расійскай імперыі — на землі Беларусі і Літвы. 16 чэрвеня была занята Вільня. На чале расійскай арміі – Кутузаў.
1-я руская армія (120 тыс.) генерала Баркалая дэ Толі (штаб у Вільні) і 2-я руская армія (80 тыс.) генерала П. Баграціена (штаб у Ваўкавыску) адступалі ад заходніх граніц з мэтай злучэння. 3-я армія 33 тыс.чалавек, штаб у г.Луцку, была ў баку ад асноўных падзей.24 чэрвеня 1812 г – перайшлі Нёман, а 28 – перайшлі граніцу РП. Была 3-х кратная перавага па колькасці паміж Рас.(200) і Франц.(600).Барклай дэ Толі камандаваў усімі войскамі Расіі. Ён загадаў Баграціёну адступаць,можна было даваць бітвы, але не генеральныя.1-я і 2-я арміі хацелі аб’яднацца, але напалеон не даў ім гэтага зрабіць, разбіў іх па адзінцы.Каля гарадоў Нясвіж, Полацк, Мір, Карэлічы, Клясціцы-галоўныя бітвы, нанесены паражэнні французам.
Каля мястэчка Клясціцы генерал Я. Кульнеў атрымаў перамогу над войскамі маршала Удзіно, які, страціўшы амаль увесь абоз і 900 палонных, быў вымушаны адступіць да Полацка. У Віцебску Напалеон хацеў звярнуцца да Аляксандра 1 аб міры, але папераду было Барадзінскае сражэнне 26 жніўня 1812 г.-захоп Масквы і адступленне з яе. У час адступлення франц.арміі восенню 1812 г адбылася рашаючая бітва пад Барысавам (р.Бярэзіна), дзе разграмілі Банапарта.Ён імітаваў пераправу ў адным месцы, а сам пераправіўся ў іншым.Загінула звыш 20 тыс. Адбыв. бітвы:г. Мінск, Карэлічы, Нясвіж, пад Полацкам, на Полечыне(в. Клясціцы)(нанесены паражэнні фр-ам.)(10т. фр. знішчаны);пад Астроуна (віцебск), пад Віцебскам, армія Баграціена-крэпасць Бабруйская, пад Магілевам(в.Салтанаука)(генерал Раеускі).Падняуся з 2 сынамі(ім не было 18)і адкінуу фр.У Віцебску Нап. звярнууся да Аляксандра 1. аб перамірыі..Дэ Толі заменены на Кутузава.Фр. падпалілі Маскву.Фр. вырашылі ісці назад.Пад Барысавам в. Студзенка адбылася адна з вялікіх бітвау.Генерал Чычагау-бітва на Бярэзіне.Нап. імітавау пераправу, а сапрауды у в. Студзенка60 т. змаглі пераправіцца.20т.-пагібла.Затанулі.Пасля гэтага Нап. у Смаргоні перадзяецца у мундзір Уланаліроускага корпуса і праз Польшчу накіруецца у Парыж. Толькі 50т. змаглі пераправіцца праз рэку У Смаргоні Напалеон пераапраноўваецца і накіроўваецца ў Парыж.Каля 1 млн.бел. насельніцтва загінула.
47. Геапалітычнае становішча і сац.-эк.сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах 1 Сусветнай вайны. Галоўныя бітвы на бел.землях.
Першая сусветная вайна працягвалася з 1 жніўня 1914 па 11 лістапада 1918г. Прычынай вайны з'явілася барацьба дзвюх імперыялістычных груповак дзяржаў Траістага Саюза( Германія, Італія, Аўстра-Венгрыя) і Антанты (Англія, Францыя, Расія) за падзел калоній, рынку сбыту тавараў і крыніц сыравіны.Царски урад абъявиу ваеннае становишча. Быу уведзены ваенна-палицэйски рэжым. Забаранялася дзейнасть палит партый правядзенне митынгау, сходау шэсцяу забастовак, уводзилася ваенная цэнзура. Жнівень -верасень 1915 г. Асноўныя сілы Германіі былі засяроджаны на Усходнім фронце, які імкліва набліжаўся да Беларусі. Стаўка Вярхоўнага га-лоўнакамандавання была пераведзена з Баранавічаў у Магілеў. У раене Вільні пачынаецца аперацыя, вядомая як «Свянцянскі прарыў». 14 верасня захапілі Вілейку і падышлі да Маладзечна. 16 -- 17 верасня у раене Ма-ладзечна, Вілейкі, Смаргоні 2-я руская армія спыніла наступленне германскіх войскаў і адкінула немцаў у раен азер Свір і Нарач. У кастрычніку 1915г. Расійска-германскі фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск – Паставы – Баранавічы - Пінск. Немцы акупіравалі ¼ Беларусі, дзе да вайны жыло каля 2 млн. чалавек. Наступальная аперацыя рускіх войскаў адбылася у раене возера Нарач. Распачата 18 сакавіка 1916 г. з мэтай аблягчыць становішча французскай арміі пад Вердэнам. Але дабіцца рашучых вынікаў не удалося. Гэтаму перашкодзілі не-спрыяльныя метэаралагічныя ўмовы, слабая артылерыйская падрыхтоўка.
Самым буйным з іх было паўстанне салдат у кастрычніку 1916 г. у Гомелі. У гэтым выступленні прынялі ўдзел некалькі тысяч чалавек. Паўстанцы раззброілі каравульную каманду, вызвалілі каля 800 арыштаваных таварышаў У гэтым выступленні ўдзельнічалі і рабочыя Гомеля. Летам 1916 г. Адбылася яшчэ адна ваенная аперацыя – Баранавіцкая, яе мэтай было падтрымаць наступленне рускіх войскаў на паўднёва-заходнім фронце, вядомае пад назвай Брусілаўскі прарыў. Пад час вайны на тэрыторыи Пиншчыны размяшч падраздзяленне у каторым служыу А. Блок. Усе партыии выступали на баку царскага урада, и тольки бальшавики адмовилися падтрымать урад и прызнали карысным у интэрэсах пралетарыяту паражэнне самадзяржауя у вайне и ператварэнне имперыялистычнай вайны у вайну грамдзянскую. Спынила дзейнасть газета Наша нива. Разгарнуйся Бел камитэт дапамоги пацярпелым вайны (браты Луцкевичы, Ластоуски)
Наступствы 1 сусв вайны: Ваен становишч, баявыя дзеянни, нямец акупацыя, массавае бежанства, рэквизицыи на патрэб войск, мабилизацыя, заняпад с.х., знижэнне жыццевага узроуню.
48.Абвастрэнне сацыяльна-эканамічнага, палітычнага крызісу ў Расіі і растаноўка палітычных сіл на заходнім фронце на бел.землях восенню 1917 г. Барацьба агульнарасійскіх ліберальна-дэмакратычных і бел.нац. партый і арганізацый за выбар шляхоў грамадскага развіцця.
Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917г у Расіі,на бел.землях адбываліся перамены у грамадска-палітычным жыцці(поўныя дэмакратычныя свабоды,дазвол ствараць партыі) гэта паслужыла прычынай абразаванія дваеўладзя: з аднаго боку рэв.дэм. улада пралетарыяту і сялянства ў выглядзе Саветаў,з другога- улада буржуазіі. На бел.землях знаходзілася 1.5 млн.вайскоўцаў,найбольшае месца займалі эсэры і бундаўцы. Пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі аднавіла сваю палітычную дзейнасць БСГ. У сакавіку 1917г у Мінску адбыўся з’езд прадстаўнікоў бел.нац.арганізацый. Беларускімі прызначыліся Мінская,Гродзенская,Магілёўская,часткі Смаленскай губерніі. БНК бел.нац. камітэт,які ўзначаліў дэпутат Расіі Раман Скірмунт імкнуўся да аўтаноміі Беларусі ў складзе РФ. РСДРП лідэр Міх.Фрунзе пераконваў селян каб яны не мелі ўзглядаў і не прэтэндавалі на БНК. З розных арганізацый,якія выбіралі кіраўніка, стварылі Вялікую Беларускую Раду ВБР,якую ўзначаліў Адамовіч,намеснікі-Смоліч і Гарун.
49.Роля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў гістарычным лёсе бел.народа. Устанаўленне сав.улады.Барацьба з германскімі і польскімі інтэрвентамі.
Выспяванне умоу Рэвалюцыи: Пераход улады да Саветау у вынику паустаннява умовах нздольнасти Часовага урада пераадолеть пераадолеть крызис, абвяшчэнне рэспублики саветау; Патрабаванне бальш заключыть мир без анэксий и кантрыбуцый; Патрабаванне Бальш аб перадачы зямли у руки Саветау сял дэпутатау; Патраб бальш аб культурна нац аутаномии у складзе Расии для кожнага народа. Жнивень 1917 Карнилау падняу мяцеж з мэтай вывядзення краины з крызису шляхам устанаулення ваеннай дыктатуры. ДЗякуючы бальш мяцеж быу падауленны на тэр Б. 25 кастр. (7 лiстапада) у Петрагр. бальшавiкi узнялi узбр. паўстанне. Яно пач. з 3х залпаў «Аўроры». Рухаючая сiла паўстання – матросы, чырвонаармейцы. Час. урад (на чале з Керамскiм) не знайшоў значных сiл, кааб абаранiць Зiмнi Палац. Керамскi ўцёк, а Час. Урад арыштаваны бальшавiкамi i перапраўлены ў Петпапаўл. крэпасць (турму). А на чале з бальшавiкамi быў сфармiраваны Савет, у якi ўвайшлi Ленiн, Дзяржынскi. 25 кастр. адбыв. 2гi з’езд Саветаў, дзе перавага была на баку бальшавiкоў. Там быў прынят «Дэкрэт аб мiры i зямлi». Аб мiры - бальш. мяркавалi звярнуцца да ўсiх ваюючых краiн i заключыць усеаг. сусветны мiр. Аб зямлi – уся зямля памешчыкаў пераходзiць сялянам (але пасля яна будзе адабрана пад калгасы i саўгасы).2 лист 1917 – «Дэкларацыя правоу народнасти Расии. Галоуны орган улады бальш был на Ваенна-рэв камитэту(ВРК) Перамовы былi ў Брэст-Лiтоўску, iх узнач. Леў Троцкi. БСГ i iншыя партыi выступiлi са зваротам «Да бел. Народа», У лiст. 1917 адбыўся 3цi з’езд Саветаў сялянскiх дэпутатаў i армii зах. Фронту, раб. i cял. дэпутатаў. Iх рашэннямi быў абраны Аблвыканкам Саветаў рабочых, сял. i салд. дэпутатаў Зах, вобласцi i фронту. Гэтым жа рашэннем быў зацвержаны адмiнiстр.-гасп. Статус Бел. як Зах. вобласцi у межах Сав. Расii. Аблвыкамзах узначальвалi: Кнорын, Мяснiкоў, Савет нар камисарау - Ландэр, Вяликая бел рада – Лесик
50.Шляхі фарміравання бел.дзяржаўнасці нац.дэм.і рэв.клас.асновах пазіцыя бальшавікоў у нац.пытанні.вынікі ўсебеларускага з’езда.
Першы Усебеларускi з'езд адбыуся 5-7 снежня 1917 г. у Мiнску. На iм1
прысутнiчала 1872 дэлегаты, якiя былi абраны ад усiх 5-цi губерняу Беларусi. Па прадстаунiцтву i складу гэта быу у поунай меры паунамоцны з'езд якi меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.На з'ездзе была абрана Рада i фактычна аб'яулены па-за законам Аблвыканкомзах. Бальшавікі (аблвыкамзах) імкнуліся не дапусціць пачатку работы з’езда. Пасля гэтага, 17 снежня частка разагнаных дэпутатау сабралася у дэпо Либава-Вароминскай чыгунки, праца адбывалася да 21 снежня. Яны абрали выканаучы камитэт з 10 чалавек на чале з Язэпам Варонкай. У Брэсце дэлегацыю узначальвау Троцки, а кайзерауския войски узначалиу Гиндэрбург. На Брэст- Литоуския перамовы не прыгласили ни аднаго прадстауника ад Беларуси. Троцки заявиу, што армия будзе распушчана, вайну савецкая улада працягваць не збираецца и пагадненне на умовах Германии падписваць не будуць. Гэтая заява прывяла да разрыву памиж немцами и сав. уладай. Немцы пачали наступаць 18 лютага 1918г.
Абвяшчэнне БНР
ВБР, якая прадстауляла нац-дэм напрамак выступала за адзяленне Б ад Расии па узоруеурапейских дзяржау. Сацнапрамак быу прадст Бел абл камитэтам, а таксама Бел нац камисарыятам начале з Чарвяковым. Аблвыкамзах(Мясникоу) адмоуна ставиуся да адзялення Б ад Р. ВБР пачала падрыхтоуку да Усебеларускага зъезда яки адбыуся 5-18 снежня 1917 у минску. Яны дабивалися аввяшчэня БНР. Дэлегаты БАК прапанавали аутаномию у складзе РСФСР. Савецкая Расія і Германія(Гиндэльбург, Гофман) распачалі сепарацкія перамовы ў Брэст-Літоўску. Сав.дэлегацыю ўэначаліў Леў Троцкі (1918г) 19 лютага бальшавіцкія ўлады эвакуіраваліся, 20 –Мінск аказаўся ў поўным безуладдзі. Власть на сабе взяу ВЫКАНКАМ 21 лютага выдалі 1 ўстаўную грамату, якая правазгласіла сварэнне бел.урада. на чале з Варонка 23 лютага – дзень стварэння новай арміі, немцы дайшли да Пскова. 3 сакавіка – падпісалі Брэст-Літоўскі дагавор. 9 сакавіка 1918г. была выдадзена 2-ая ўстаўная грамата, якая абвяшчала стварэнне БНР. 25 сакавіка 1918г. была выдадзена 3-яя ўстаўная грамата, якая абвясціла незалежнасць БНР у яе этнічных межах. У створаную раду ўвайшлі Серада, Скирмунт, Рычэуски, Аусяник, Лесик акрамя Я. Варонки. Пазней сюды войдуць браты Луцкевичы, Смолич. Але усе гэта прывядзе да разрыву у радзе. Рада існуе і да нашага часу(у Канадзе ). 11 лістапада адбылася рэвалюцыя ў Германіі і нямецкія войскі былі адазваны з нашых зямель.
52.Генезіс бел сав.дзяржаўнасці 1917-1921г. Роля і месца БССР у складзе СССР.
Каб аб’яднаць савецкія рэспублікі ў адзіную дзяржаву былі прапанаваны 2 варыянты: 1) прапанаваў. Сталін- ажыццявіць аутанамізацыю савецкіх рэспублік, г.з. уключыць іх у склад РФ з аутаномнымі правамі. 2)прапанаваў Ленін- утварыць новае дзяржаўнае аб`яднанне, у якое уваходзілі б на роуных правах усе савецкія. рэспублікі.Пасля кастрыч. рэв. Польша і Фінляндыя аддзяліліся ад Сав. Расіі. Аутарытэт Леніна быу большым, таму выбралі яго прапанову. 30 снежня 1918 г.бальшавікі хацелі зрабіць на савецкай аснове альтэрнатыву БССР у Смаленску.З 31снежня на 1 студзеня 1918-1919 ггпадпісалі дакументы.І 1 студзеня абвясцілі ССРБ (кіраўнікі – Жылуновіч, Чарвякоў) 2 лютага 1919г распачалі перамовы аб аб’яднанні Літвы і Беларусі. 2-3 лютага падпісалі данныя дакументы аб утварэнні ЛітБелССР на чале з Міцкявючасам Капсукасам. 1919-1920 – сав польская вайна.31липеня 1920 – Дэкларацыя незалежн БссР. Па прычыне Рыжскага дагавору ў 1921г – Літва адышла ў склад Польшчы.30 снежня 1922г на 1 усесаюзным з’ездзе Саветаў у Маскве дэлегацыя БССР на чале з Чарвяковым падпісала дэкларацыю і Дагавор аб стварэнні СССР. БССР праіснавала да 1991 г.
53. Устанаўленне аднапартыйнасці.Канстытуцыйнае афармленне савецкай палітычнай сістэмы і кіруючай ролі камуністычнай партыі. Сканцэнтраванне функцый заканадаўчай,выканаўчай і судовай улады ў руках дзяржаўна-палітычнага апарата ў 20-30 гг.
Адразу пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавіцкая партыя паставіла пытанне аб аднапартыйнай сістэме. Супраціўленне бальшавікам аказалі эсэры.Але пасля арыштаў эсэры таксама спынілі існаванне. 1918-1919г. – Грамадзянская вайна,спрыяла ўстанаўленню бальшавікоў.Значны ўклад у перамогу ўнеслі рэспублікі,якія ўвайшлі ў ваенна-палітычны саюз(Беларусь,Расія,Закаўказзе,Украіна).Калі грамадзянская вайна скончылася,з’явілася патрэба стварыць нейкі іншы саюз.Пад час ваенна-паліт. саюзу быў дыктат,ваенны рэжым.Паўстала пытанне,якому саюзу быць раней. 2 праэкты: 1.Выклаў Сталін: аўтанамізацыя(рэспублікі павінны проста ўвайсці ў склад РФ,мець толькі аўтаномію,галоўная роля – РФ). 2.Прапанова Леніна: стварэнне раўнапраўных рэспублік нараўне з РСФСР.Кожная нацыя мае права на самавызначэнне. Варыянт Леніна прайшоў.30 снежня 1922г. адбылося стварэнне дадзена саюза з назвай СССР.У розныя часы ў саюз уваходзіла розная колькасць рэспублік:16,15 існавала да 1995г. Спачатку было 4 рэспублікі: РСФСР, БССР, УССР, ЗССФР – закаўказзе (грузінская,армянская,азербайджанская). Быў назначаны старшыня ЦВК у кожнай рэспубліцы(А.Чарвякоў у Беларусі).У стварэнні СССР кіруючай была роля партыі.Прынцып дэмакратызацыі прадугледжваў поўнае падпарадкаванне малодшых арганізацый старэйшым.Пад час сабранняў, выбараў улічвалася толькі думка,якая пераважала. Галаўная пасада ў СССР у 1922г. – пасада старшыні СНК(яе заняў Ленін).Партыя – “ум,честь и совесть”.Пасля смерці Леніна ў 1924г. пасада старшыні СНК адыходзіць на другі план.З’яўляецца іншая партыя – кіраўнік партыі.Роль партыі была вельмі высокай,пасаду заняў Сталін.Пры Леніне пасада гэта была недзе 6-7ай сярод кіруючых пасад.Сталін умацаўваў уладу і павышаў роль партыі.Падзел улад (заканадаўчая-парламент,выканаўчая-СНК,судовая) не адпавядаў рэчаіснасці, таму што над усім стаяла партыя.
54. Палітычныя рэпрэсіі 30х гг.Вызначэнне грамадска-палітычнага ладу ў СССР як “дзяржаўнага сацыялізму”.Грамадска-палітычная сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе.
Рэпрэсіі пачаліся раней,адразу пасля Кастрыч. Рэвалюцыі,іх пачалі Ленін і Троцкі, а прадоўжнікам стаў Сталін.Яны распачалі будаўніцтва канцлагероў.Партыя стрварала камандна-адміністратыйную сістэму.Выраш. шмат пытанняў па мадэрнізацыі эканомікі.Была патрэбна не толькі танная рабочая сіла,але і бесплатная(яна выконвалася за кошт арыштаваных).Разпарадкі аб колькасці ворагаў народа,якую павінны вынайсці рэспублікі.Калі не знаходзілі,то іх саміх рэпрэсіравалі,судзілі двойкі і тройкі. 2-ка: партыі-важным лічылася асабістае прызнанне.Органы НКУС выкарыстоўвалі розныя катаванні,каб заставіць прызнанне.Многа хто сам на сябе нагаворваў. У 3-ку ўваходзілі ўлада і старшыні саветаў. 1937-1938 г – пік рэпрэсій.Рэпрэсіраваных – 600000, 358 000 – загінула.
55.Асаблівасці працэсу дэмакратызацыі грам.-паліт.жыцця ў пал.50-60 г 20 ст.
3 сярэдзіны 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрыла магчымасці выкарыстання ЭВМ, новых крыніц энергіі, матэрыялаў і інш. Гэта не магло не закрануць і эканоміку СССР, а разам з тым і БССР. Пераважнае развіцце атрымалі галіны прамысловасці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс.
У канцы 50-х гг. адбыліся перамены у кіраўніцтве гаспадаркай, у 1958 г. быў створаны Савет народнай гаспадаркі БССР (Саўнаргас). Саўнаргасы садзейнічалі лепшаму выкарыстан