ІІІ тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз
Мира умывается. 2.Причешись! 3.Пользуйся моей тетрадью. 4.Вытрись полотенцем. 5.Задумайся! 6.Вдали виднеется машина. 7.Почистись снегом. 8.Берегись!
І Жаңа материалды бекіту, біліктілік пен дағдыны қалыптастыру:Өткен тақырып бойынша оқушылардың білік-дағдысын сұрақ-жауап арқылы тексеру.
Сабақтың қорытындысы:
1.Іскерлік қарым-қатынас дегенді қалай түсінесіңдер?
2. Етіс деп нені айтамыз?
3.Етістерді неліктен жұрнақтардың жүйесі деп атаймыз?
Рефлексия:1. Бүгінгі сабақтан не білдіңдер?
2.Нені үйрендіңдер?
3.Нені білгілерің келеді?
Бағалау:Сабақта белсенді жауап берген оқушыларды бағалап, мадақтаймын.
Үй тапсырмасы: Екеуара сұқбат дайындау, ережені жаттау.
Оқытушының АЖӘ және қолы: С.Сәрсенбаева
АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«Орталықазия техника-экономикалық колледжі» білім мекемесі
Сабақтың технологиялық картасы
Пән : Кәсіби қазақ тілі
Мерзімі Топ
Сабақтың № 28
Тақырыбы:Сөйлеу мәдениеті. Үстеу.
Сабақтың мақсаты:
Білімдік:Сөйлеу мәдениеті туралы түсінік қалыптастыру.
Дамытушылық: ауызекі сөйлеуді дамыту, кәсіби сөздік қорды молайту, кәсіби қазақ тілін үйренуге деген қызығушылығын арттыру.
Тәрбиелік: мәтінді оқи білуге, сөздерді анық, дұрыс айтуға, әр тапсырманы ұқыпты және таза орындауға тәрбиелеу.
Сабақтың типі: аралас сабақ
а) оқу-көрнекілік құралдар: оқулық, презентация.
б) үлестірмелі материалдар: үлестірмелі қағаздар.
в) ТОҚ : компьютер, кинопроектор.
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, информатика
Қолданатын әдебиет:
Негізгі: Кәсіби қазақ тілі. Ұ.С.Байсақалова, қазақ тілі Ш.Бектұров, Ш.Бектұрова, Шәудірова
Қосымша : Қазақ тілі Ф.Оразбаева, Қазақ тілі С.Жиенбаев, Қазақ тілі Ж.Адамбаева, К.Сариева, Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу. Г.Байжанова
Өз бетінше жұмыс: Болашақ мамандығы туралы баяндама немесе шығарма жазу.
Сабақтың өту барысы :
Ұйымдасытру кезеңі : Амандасу.
Гимды орындау.
Оқушыларды түгендеу.
Оқушылардың біліктілігі мен дағдысын тексеру: Өткен тақырып бойынша оқушылардың білік-дағдысын сұрақ-жауап арқылы тексеру.
Жаңа сабақ Сөйлеу мәдениеті
Тіл қарым-қатынас құралы. Адамның ой-өрісін, мәдени дәрежесін, ақыл-парасатын, рухани байлығын көрсететін айна. Тіл мәдениетінің өзектілігі әрқашан ескеріліп, қай халық болса да бұл мәселені айналып өткен емес. «Өнер алды - қызыл тіл» деп қазақ халқы да сөйлеу шеберлігіне үлкен мән берген. Қазіргі таңда тіл мәдениетінің көкейтестілігі арта түсті.
Қазақстан Республикасы Президентінің «Тілдерді қолдану мен дамыту бағдарламасында»: «Тілді дамыту - Қазақстан Республикасы мемлекеті саясатының аса өзекті бағыттарының бірі» , сондай-ақ «Мемлекеттік тілді оқытудың саны мен сапасына көңіл бөлу керек» делінген. Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Қазақстанның болашағы қазақ тілінде» - деп тұжырымдайды.
Тіл дегеніміз – сөйлеуге қажетті материалдардың жиынтығы. Ал сөйлеу – сол жансыз материалдардың өзара қарым-қатынасқа келуі, тілдің қимыл үстіндегі күйі. Тілге жақсы, жаман, мәдениетті, мәдениетсіз деген сын жүрмейді. Осы себептен «тіл мәдениеті» дегеннен гөрі «сөйлеу мәдениеті» деу өз мазмұнына сай келеді»,- деген дұрыс.
Қазіргі заманымызда қойылған басты талаптардың бірі - өмірден өз орнын таңдай алатын, өзара қарым-қатынаста өзін еркін ұстап, кез-келген ортаға тез бейімделетін, белгілі бір ғылым саласынан білімі мен білігін көрсете алатын, өз ойы мен пікірін айта білетін мәдениетті жеке тұлға қалыптастырып, тәрбиелеу. Оқушының жеке тұлға болып дамуы мен алған білімін іске асыруда сөйлеу тілін, әрекетін, тіл мәдениетін, әдебін қалыптастыру педагогиканың қазірдегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Стеу
Үстеу заттың әр қилы қимылы мен ісінің (етістіктің) әр түрлі сындық, бейнелік, мекендік, мезгілдік, шарттық, мөлшерлік және күй-жайларын және сынның белгісін білдіретін сөз табы.
Морфологиялық сипаттары
Үстеу сөздері морфологиялық құрылысы және құрамы жағынан екі топқа бөлуге болады: негізгі үстеулер мен туынды үстеулер.
Негізгі үстеулер
Негізгі үстеулер деп қазіргі кезде морфемаларға бөлшектеуге келмейтін, тек белгілі бір формада қалыптасқан сөздерді айтамыз.
Негізгі үстеулерге келесі сөздер жатады: әрең, азар (әзер), әдейі, жорта, қасақана, ұдайы, үнемі, дереу, шапшаң, бағана, қазір, енді, ілгері, жоғарғы, төмен, әрі, бері, кері, әрмен, бермен, ерте, кеше, нақ, дәл, нағыз, сәл, әнтек, тек, мейлінше, лық(а), қақ, дәйім, һаман, әншейін, тым, тіпті, өсе, аса, ең, әбден, мүлде(м), төтенше, ерекше, орасан т. б.
Негізгі үстеулердің мынадай үш түрлі ерекшеліктері бар:
Негізгі үстеулердің көпшілігінен шырай категориясы жасалады. Демек, оларға -рақ, -рек, -лау, -леу жұрнақтары жалғанады, алдынан (бұрын) шырай туғызатын өте, аса , тіпті, мейлінше, қабағат сияқты күшейткіш сөздер қолданылады. Мысалы:
| бұрын | бұрынырақ | бұрындау | тым бұрын | кейін | кейінірек | кейіндеу | өте кейін | |
| ілгері | ілгерірек | ілгерілеу | аса ілгері | әрі | әрірек | әрілеу | тым әрі | |
| әрмен | әрменірек | әрмендеу | тіпті әрмен | былай | былайырақ | былайылау | тым былай |
Негізгі үстеулердің кейбіреулері қосарланып та, плеонизм жолымен қабаттаса да қолданылады. Мысалы: құр босқа, жай босқа, текке босқа, бос бекерге, құр бекер, бекерден-бекер, бостан-босқа, тектен-тек, бостан-бос, құрдан-құр т. б.
Негізгі үстеулерден қосымшалар арқылы да, қорсарлану арқылы да, басқа сөздермен тіркесіп те, туынды үстеулер жасала береді. Мысалы: әрең, әрең-әрең, азар-азар, азар деп, азар-азар деп, әдейілеп, ұдайылап, әрі-бері, бұрынды-соңды, ілгері-кейін, жоғарылы-төменді, енді-енді, кейінде, кейіннен, ендігәрі т. б.
Туынды үстеулер
Туынды үстеулер деп басқа сөз таптарынан түрлі қосымшалар арқылы, сөздердің бірігу және қосарлану, тіркесу тәсілдері арқылы, сондай-ақ, кейбір сөз тіркестерінің тұрақтануы арқылы жасалған (я үстеуге айналған) үстеулерді айтамыз.
Құрылысы мен құрамы жағынан туынды ұстеулер екі топқа бөлінеді: 'жалаң туынды үстеулер мен күрделі туынды үстеулер.